موفقیت در سرمایه‌گذاری و کسب سود بیشتر در هر بازار، نیاز به آشنایی و کسب اطلاعات تخصصی از آن بازار دارد. در تحلیل بازار سرمایه مفاهیم و اصطلاحات کاربردی زیادی وجود دارد که آشنایی با این مفاهیم می‌تواند به یک سرمایه‌گذاری پربازده کمک کند و در پیشرفت سرمایه‌گذار سهیم باشد. از شاخص‌های مهم و مفاهیم کاربردی بازارهای مالی، می‌توان به مفهوم ضریب بتا اشاره کرد. ضریب بتا از مفاهیمی است که برای تعیین میزان ریسک سرمایه‌گذاری به کار می‌رود. در ادامه قصد داریم با تعریف و بررسی این مفهوم، به تحلیل‌های قوی‌تر و بازدهی بیشتر در سرمایه‌گذاری دست‌یابیم.

ضریب بتا و انواع ریسک

یکی از مهم‌ترین کارهایی که یک سرمایه‌گذار موفق انجام می‌دهد، ایجاد تعادل بین ریسک و بازدهی است. چنانچه سرمایه‌گذار سهمی را با بالاترین ریسک و پایین‌ترین بازده مورد انتظار خریداری کند، عملاً به موفقیتی در این زمینه دست نخواهد یافت. به‌طورکلی ریسک‌های بازار سرمایه به دودسته‌ی ریسک سیستماتیک و ریسک غیرسیستماتیک تقسیم‌بندی می‌شود.

چنانچه ریسکی متوجه یک شرکت یا یک صنعت خاص باشد به این ریسک، ریسک غیرسیستماتیک گفته می‌شود. در توضیح ریسک‌های غیرسیستماتیک می‌توان بیان کرد که این ریسک‌ها متوجه سود و زیان یک شرکت خاص می‌شوند و عاملی درونی دارند و به اوضاع اقتصادی کشور وابستگی ندارند. ریسک‌های غیرسیستماتیک قابل اجتناب هستند و چنانچه سرمایه‌گذار بتواند سبدی از انواع سهام تشکیل بدهد در این صورت می‌تواند از این نوع ریسک جلوگیری کند. همچنین برای جلوگیری و کاهش ریسک غیرسیستماتیک، لازم است که سرمایه‌گذار اطلاعات دقیق و کاملی از اوضاع درونی شرکت داشته و انواع خطرات و ریسک‌های آن را مورد بررسی قرار دهد و در هنگام خرید سهم این ریسک‌ها را مدنظر قرار دهد.

ریسک سیستماتیک به ریسکی گفته می‌شود که کل بازار را تحت‌تأثیر قرار دهد. برخلاف ریسک غیرسیستماتیک، ریسک سیستماتیک قابلیت حذف و اجتناب ندارد. این نوع ریسک معمولاً قابل‌پیش‌بینی نیست، بنابراین با تنوع در خرید سهم نمی‌توان از وقوع آن جلوگیری کرد. برای پوشش این ریسک به‌جای خرید سهام متنوع می‌توان در بازارهای دیگری سرمایه‌گذاری کرد. مانند بازار مسکن، طلا و…از ریسک‌هایی که کل بازار و اقتصاد کلان را تهدید می‌کنند می‌توان به تحریم‌های سیاسی و اقتصادی و تورم و افزایش نرخ بهره و جنگ اشاره کرد.

ضریب بتا چیست؟ تعریف ضریب بتا

برای اندازه‌گیری رابطه‌ی بازده یک سهم مشخص و بازده کل بازار از شاخصی به نام بتا (β) استفاده می‌شود. به‌عبارت‌دیگر بتا میزان حساسیت یک سهم مشخص را نسبت به نوسانات کل بازار اندازه‌گیری می‌کند. ریسکی که به هر سبد دارایی تحمیل می‌شود به دودسته‌ی ریسک سیستماتیک و ریسک غیرسیستماتیک تقسیم‌بندی می‌شود. ازآنجایی‌که به ریسک سیستماتیک، ریسک غیرقابل‌اجتناب نیز گفته می‌شود، لذا برای تعیین میزان آن نیاز به شاخصی به نام بتا است؛ بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که ضریب بتا نوسانات یا ریسک سیستماتیک یک سهام یا سبد دارایی را در مقایسه با کل بازار اندازه‌گیری می‌کند.

ضریب بتا را می‌توان برای چند سهم نیز محاسبه کرد. بدین ترتیب برای محاسبه‌ی ضریب بتای چند سهم از میانگین وزنی ضریب بتای سهام موجود در سبد استفاده می‌کنیم. همچنین با محاسبه‌ی میانگین وزنی ضریب بتای دارایی‌های موجود در یک صندوق سرمایه‌گذاری می‌توان ضریب بتای صندوق سرمایه‌گذاری را نیز محاسبه کرد.

نحوه‌ی محاسبه‌ی ضریب بتا

همان‌طور که می‌دانید ضریب بتا میزان ریسک سیستماتیک سهام یا سبد دارایی‌ها را نسبت به کل بازار اندازه‌گیری می‌کند. ضریب بتا از تقسیم کوواریانس بین بازدهی سهام و بازدهی شاخص بازار بر واریانس بازار به دست می‌آید.

تشریح متغیرها در فرمول بتا به شرح زیر است:

Ri: بازدهی سهام مورد نظر

Rm: بازدهی کلیت بازار

Cov: میزان ارتباط تغییرات سهام موردنظر با کلیت بازار

Var: میزان پراکندگی داده‌های مربوط به بازدهی بازار نسبت به میانگین

بتا چه اعدادی را اختیار می‌کند؟

بتا را می‌توان هم برای یک سهم و هم برای یک سبد از دارایی‌ها (پرتفوی) تعریف کرد. همچنین بتا می‌تواند از بازه‌ی منفی بی‌نهایت تا مثبت بی‌نهایت را در بربگیرد. در این بازه می‌توان بتا را از دو منظر بررسی کرد. پارامتر اول اندازه‌ی بتا و پارامتر دوم علامت بتا است که می‌تواند مثبت یا منفی باشد. علامت مثبت بتا به معنی همسو بودن با بازار است. چنانچه بازار مثبت باشد، سهم از وضعیت خوبی برخوردار است و حالت عکس قضیه نیز صادق است.

در حالتی که بتا بزرگ‌تر از یک باشد علامت مثبت دارد؛ به این مفهوم که به‌ازای ایجاد هریک واحد تغییر منفی در بازار، انتظار ایجاد چند واحد تغییر منفی در سهام موردنظر داریم. باتوجه‌به نکته‌ی بیان شده، در بازار‌های منفی، سهم‌هایی که بتای بالایی دارند ریسک بیشتری هم دارند. به همین صورت در بازار مثبت چنانچه بتای سهم بیش از 1 باشد، خطری سرمایه را تهدید نمی‌کند. چراکه با مثبت شدن بازار، سهام ما به‌اندازه‌ی بتا مثبت خواهد شد؛ بنابراین چنانچه بتا بیش از یک باشد، سهام از حساسیت بالایی نسبت به نوسانات کل بازار برخوردار است که اصطلاحاً به آن سهم‌های تهاجمی نیز گفته می‌شود.

در حالتی که بتا برابر با 1 باشد، سهام هم اندازه و همسو با بازار حرکت خواهد کرد. چنانچه بتا بین صفر و یک باشد، ازآنجایی‌که علامت مثبت دارد همسو با بازار حرکت می‌کند اما به‌اندازه‌ی بازار نوسان نمی‌کند. به‌عنوان‌مثال اگر بازار مثبت باشد سهمی که بتای آن بین صفر و یک باشد، نسبت به بازار به مقدار کمتری مثبت خواهد بود. بتای صفر یعنی اوراق مورد بررسی ارتباطی با کلیت بازار ندارد. در حالتی که بتا منفی است، چنانچه بازار مثبت باشد، اوراق مورد بررسی منفی خواهد بود، یا به‌عبارت‌دیگر بتای منفی به معنی خلاف جهت بازار بودن است.

بهترین ضریب بتا برای سرمایه‌گذاری

بهتر یا بدتر بودن ضریب بتا برای هر سرمایه‌گذاری به استراتژی سرمایه‌گذار بستگی دارد. بتای 1، برای سرمایه‌گذاری روی شاخص مناسب است. بتای بزرگ‌تر از یک برای سرمایه‌گذارانی که تمایل دارند اثر نوسان‌های شاخص را در سبد دارایی‌های خود تقویت کنند، مناسب است. چنانچه سرمایه‌گذار از منفی بودن بازار در آینده اطمینان داشته باشد، برای کسب سود در بازار منفی، بهتر است از بتای منفی استفاده کند و درصورتی‌که ترجیح سرمایه‌گذار بر این باشد که سبد دارایی‌های خود مستقل از جو عمومی بازار باشد بتای صفر مناسب‌تر است.

ضریب بتا در مدل capm

از کاربردی‌ترین و پایه‌ای‌ترین فرمول‌هایی که در بازار‌های مالی از آن‌ها استفاده می‌شود از مدل capm می‌توان نام برد. مدل capm مدل قیمت‌گذاری دارایی‌های سرمایه‌ای است که برای تعیین بازده انتظاری یک سهم مشخص می‌توان از این فرمول استفاده کرد. این فرمول بیان می‌کند که از یک سهم چه میزان بازدهی را می‌توان انتظار داشت و این انتظار تحت‌تأثیر چه پارامترهایی است.

R_f یکی از پارامترهای فرمول capm است که نشان‌دهنده‌ی نرخ بازدهی، بدون ریسک است؛ درواقع بیان می‌کند که در شرایط کنونی بدون درنظرگرفتن ریسک بازدهی چقدر است. R_m از دیگر پارامترهای این فرمول است که بازده مورد انتظار کل بازار را نشان می‌دهد و پارامتر دیگر، بتا (β) یا ریسک سیستماتیک است. بازدهی مورد انتظار ما تابعی از متغیری مستقل به نام بازده بازار سهام است. چنانچه سرمایه‌گذار یا تحلیلگر بداند که بازار سهام در چه وضعیتی قرار دارد، سپس رابطه‌ی سهم خود با بازار را بررسی کند قادر خواهد بود که وضعیت آینده‌ی سهم خود را پیش‌بینی کند. این مدل بر اساس ریسک هر دارایی، ارزش‌گذاری آن دارایی را انجام می‌دهد و باتوجه‌به استفاده‌ی آسان از این مدل و همچنین دید خوبی که به سرمایه‌گذار می‌دهد، استفاده از آن در میان تحلیلگران و سرمایه‌گذاران محبوبیت دارد.

جمع‌بندی آکادمی دانایان

همان‌طور که خواندیم از ضریب بتا برای اندازه‌گیری ریسک سیستماتیک یا ریسک غیرقابل‌اجتناب استفاده می‌شود. کوواریانس بازدهی مورد انتظار سهم و کل بازار، تقسیم بر واریانس بازدهی کل بازار روش محاسبه‌ی این شاخص است. پارامترهای بازدهی بدون درنظرگرفتن ریسک، بازده مورد انتظار سهم و بازده کل بازار در مقدار این شاخص اثرگذار هستند. از این طریق هر سرمایه‌گذار می‌تواند با به‌دست‌آوردن ضریب بتای سهم، از میزان ریسک و نوسانات بازار مطلع می‌شود و باتوجه‌به معیارهای خود، ریسک‌پذیری خود، میزان شناخت بازار و وضعیت کنونی بازار نسبت به سرمایه‌گذاری تصمیم بگیرد.

برای دسترسی به سایر مقالات آموزشی وارد شوید.