حباب دات‌کام چیست؟

کسانی که به حوزه‌ی کسب‌وکارهای اینترنتی علاقه‌مند یا فعال بازارهای سرمایه‌گذاری هستند، احتمالاً عبارت «حبابِ دات‌کام» یا همان «dotcom bubble» را شنیده‌اند. در این مطلب قصد داریم به این حباب بپردازیم و بفهمیم چه ماجرایی پشت این عبارت است. اگر علاقه‌مند به فعالیت در حوزه‌ی سرمایه‌گذاری هستید، مطالعه‌ی این مطلب را به شما پیشنهاد می‌کنیم.

همچنین برای مطالعه‌ی بیشتر در این رابطه، می‌توانید از سایر مطالب آکادمی دانایان استفاده کنید.

حبابِ دات‌کام و آشنایی با حباب‌های اقتصادی

تمام بازارهای اقتصادی و سرمایه‌گذاری و به طور کلی‌تر هر بستری که جریان عرضه و تقاضا در آن برقرار باشد، در معرض حباب‌های اقتصادی قرار دارد. بر این اساس، بازارهای طلا، مسکن، ارز‌های خارجی، ارز دیجیتال و… می‌توانند حباب قیمتی به خود بگیرند. حباب زمانی ایجاد می‌شود که قیمت بازار برای یک دارایی، ظرف مدت زمان اندکی، رشد فراوانی داشته باشد؛ در واقع این امر باعث می‌شود قیمت آن دارایی از ارزش واقعی خود فراتر رود، در این صورت گفته می‌شود در قیمت این دارایی «حباب» ایجاد شده است.
حباب‌های اقتصادی در پی شوک‌های افزایش تقاضا از جانب متقاضیان (سرمایه‌گذاران) ایجاد می‌گردند؛ به‌عنوان نمونه، اگر در یک جامعه هر روز قیمت مسکن به طور صعودی افزایش پیدا کند، افراد فعال در معاملات مسکن شاهد رشد سرمایه‌ی خود خواهند بود و این اتفاق باعث وسوسه شدن دیگران برای ورود به بازار می‌شود. باید در نظر داشت که ورود افراد جدید با کاهش سطح ریسک‌گریزی آن‌ها همراه است. با توجه به مکانیسم پویایی که تعادل را در نسبت عرضه و تقاضا ایجاد خواهد کرد، بعد از سپری شدن دوره‌ی زمانی ورود سرمایه‌، حباب ناشی از تقاضا خواهد ترکید؛ بنابراین گروهی از افراد فعال در این حوزه‌ی سرمایه‌گذاری متحمل ضرر و زیان می‌شوند، در مقابل افرادی که از آن عبور کرده باشند می‌توانند به سودهای کلان سرمایه‌گذاری دست یابند.

ماجرای حباب دات‌کام در قرن بیستم

سال‌های پایانی قرن بیستم و اواخر دهه‌ی نود میلادی دوران بی‌نظیری برای رشد و شکوفایی کسب‌وکارهای آنلاین بود. این دوران، یکی از طولانی‌ترین دوره‌های رونق اقتصادی در ایالات متحده‌ی آمریکا بود. در این سال‌ها اینترنت، تجاری و فراگیر بود. بسیاری از افراد افتخار می‌کردند که یک کسب‌وکار اینترنتی دارند و به نام فعالیت خود پیشوند “e” اضافه می‌کردند تا اینترنتی بودن آن به اطلاع همگان برسد. به جهت اینکه کسب‌وکارها در فضای اینترنت و در دامنه‌های دات‌کام “.com” فعالیت داشتند به نام کسب‌وکارهای «دات‌کام» معروف شدند.
نکته‌ی مهم در کسب‌وکارهای اینترنتی در آن زمان قیمت بالای معامله‌ی آن‌ها بود؛ البته این قیمت به گونه‌ی غیر واقعی به این شرکت‌ها اطلاق شده بود. سرمایه‌گذاران با مشاهده پیشوند “e” بدون توجه به ارزش واقعی آن و صرفاً به پشتوانه‌ی امیدواری نسبت به آینده، روی آن شرکت سرمایه‌گذاری می‌کردند. اگر بهتر بخواهیم این ماجرا را تعریف کنیم باید گفت که در آن سال‌ها بخش زیادی از سبد سرمایه‌گذاران را شرکت‌های آنلاین بورسی و کسب‌وکارهای اینترنتی تشکیل داده‌ بود. دیوانگی در خرید سهام شرکت‌های آنلاین به حدی زیاد بود که قیمت سهام این شرکت‌ها به طرزی وحشتناک افزایش یافت؛ زیرا بر اساس رابطه‌ی عرضه و تقاضا، افزایش تقاضا برای خرید منجر به رشد قیمت دارایی مورد تقاضا خواهد شد؛ بنابراین با افزایش تقاضای مردم برای خرید سهام شرکت‌های دات‌کام، ارزش سهام چنین شرکت‌هایی جهش بی‌سابقه‌ای را تجربه کرد.

شاخص سهام نزدک در دوره‌ی حباب دات‌کام

در سال ۱۹۷۱ میلادی به‌منظور ثبت آنلاین سفارش‌های خریدوفروش سهام و سهام فعال در بازار فرابورس، بورس نزدک “NASDAQ” راه‌اندازی شد. نام این بازار از سرواژه‌ی عبارت “National Association of Securities Dealers Automated Quotations” به معنی سامانه‌ی قیمت‌دهی خودکار انجمن ملی معامله‌گران سهام برگرفته شده است. در سال ۲۰۰۶ مالکیت بورس نزدک از انجمن ملی معامله‌گران به اوراق بهادار ندک ” NDAQ”منتقل و واگذار شد.
بورس نزدک از دو بازار تشکیل شده‌است؛ بازار شرکت‌های کوچک و بازار همگانی. شرکت‌های موجود در بازار همگانی نزدک، از شرکت‌های معروف در سطح جهانی‌اند و شرکت‌های فعال در بازار کوچک نیز شامل شرکت‌هایی با سرمایه‌ی محدودتر و الزامات مالی کمتر؛ همچنین بازار نزدک یکی از بازارهای محبوب برای عرضه‌ی اولیه و ورود شرکت‌ها به بازار سهام است. از نظر ارزش بازار، بازار نزدک در رده‌ی دوم بعد از بورس نیویورک قرار دارد؛ در این بازار ۳۷۲۳ شرکت حضور دارند.

جدول: آخرین وضعیت بازارهای اوراق بهادار ایالات متحده

بخش عمده‌ی شرکت‌هایی که در زمینه‌ی اینترنت فعالیت داشتند و اصطلاحاً از شرکت‌های دات‌کام بودند، در شاخص سهام نزدک جای گرفته‌اند. در جدول زیر تعدادی از شرکت‌های مطرح حاضر در بازار نزدک معرفی شده‌ است:

جدول: ارزش روز برخی از شرکت‌های پذیرفته شده در بازار نزدک

شاخص نزدک (نزدک مرکب: NASDAQ Composite) از مقدار ۸۹۵ واحد در ابتدای سال ۱۹۹۰ به مقدار ۶،۲۳۱ واحد در ابتدای سال ۲۰۰۰ و مقدار ۳،۳۵۱ در انتهای سال ۲۰۰۰ رسیده ‌است. (معمولا شکل‌گیری حباب‌ها همراه است با حرکت گله‌ای سرمایه‌گذاران) در جدول زیر میانگین سالانه‌ی شاخص نزدک طی چندین سال با هم مقایسه شده‌است:

میانگین سالانه‌ی شاخص نزدک طی چندین سال

نمودار سابقه‌ی تاریخی شاخص مرکب نزدک طی ۳۰ سال اخیر

نمودار سابقه‌ی تاریخی شاخص مرکب نزدک در زمان حباب دات‌کام

شکست حباب دات‌کام

در نهایت، این وضعیت خوش‌بینانه در انتهای سال ۲۰۰۰ از بین رفت و حباب قیمت سهام شرکت‌های حوزه‌ی کسب‌وکار‌های اینترنتی ترکید. ماجرای حباب دات‌کام، دامن چندین شرکت معروف در زمینه‌ی فناوری را گرفت؛ شرکت‌هایی نظیر سیسکو، اینتل و اوراکل که پیش از این اتفاق، به‌عنوان سهام ارزنده‌ی بازار (blue chip) معروف بودند، حدود ۸۰% قیمت خود را از دست دادند. پس از این اتفاق، تقریباً ۱۵ سال طول کشید تا شاخص نزدک مجدد به سقف سال ۲۰۰۰ برسد. نکته‌ای که در اینجا وجود دارد و می‌توانیم به آن اشاره کنیم، این است که اگر سرمایه‌گذاران آن زمان از دانش سرمایه‌گذاری قابل قبولی برخوردار بودند و با مفاهیمی مانند پیش‌بینی ترازنامه یا تحلیل بنیادی آشنایی داشتند، احتمالا شاهد بروز چنین اتفاقی نبودیم. همانگونه که در جدول زیر می‌بینید، تعداد عرضه‌ اولیه‌های انجام شده در بازار نزدک نیز نشان‌دهنده‌ی رکود در این بازار است:

ترکیدن حباب دات‌کام سبب شد تا عرضه‌ی گسترده‌ای از سهام شرکت‌های صنعت خدمات اینترنتی توسط سرمایه‌گذاران صورت‌گیرد. از بین رفتن امیدواری نسبت به آینده‌ی این صنعت و ترس از ورشکستگی این شرکت‌ها یکی از دلایل اصلی این عرضه‌ی گسترده بود. به‌گونه‌ای که در سال ۲۰۰۲، برآوردها حکایت از زیان ۵ تریلیون دلاری سهام‌داران داشت. از طرف دیگر، شکست حباب دات‌کام باعث تغییر انتظار شرکت‌های این حوزه، نسبت به آینده‌ی عملیاتی خود گردید که باعث شد نگاه محتاطانه‌تری به اهداف آتی خود داشته باشند.

ایجاد و شکست حباب دات‌کام

به‌طورکلی سه مورد زیر بیشترین نقش را در شکل‌گیری حباب دات‌کام ایفا کردند.

1. بیش‌نمایی در ارزش‌گذاری شرکت‌های این صنعت: خوش‌بینی سرمایه‌گذاران نسبت به آینده‌ی صنعت، شرکت‌ها و طرح‌های توسعه‌ای آن‌ها باعث ارزش‌گذاری بیش از مقدار واقعی این کسب‌وکارها گردید. برای مطالعه‌ی بیشتر درباره‌ی موضوع ارزش‌گذاری اینجا را کلیک کنید.
2. فراوانی سرمایه‌گذاری‌های خطرپذیر: یکی دیگر از دلایل اصلی حباب دات‌کام، فراوانی و اشتیاق سرمایه‌گذاران به سرمایه‌گذاری‌های خطرپذیر (پرریسک) بود. سرمایه‌گذاران به‌منظور کسب بازده بالا از این صنعت، بدون توجه به ریسک فعالیت کسب‌وکارهای نوپا، سرمایه‌های خود را وارد شرکت‌های تازه‌تأسیس کرده‌ بودند. بسیاری از این شرکت‌ها به جهت ضعف‌های مدیریتی و عملیاتی، توانایی ارزش‌آفرینی از سرمایه‌های ورودی را نداشتند. یکی از راه‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر برای علاقه‌مندان به این نوع سرمایه‌گذاری، صندوق جسورانه است.
3. جنون رسانه‌ای: فعالیت شدید رسانه‌ها در مورد بازدهی صنعت خدمات اینترنتی و فناورانه منجر به ایجاد انگیزه‌ی عمومی در سطح جامعه شد؛ این اتفاق افرادی را به سرمایه‌گذاران سهام تبدیل کرد که اطلاع کافی نسبت به آن نداشتند.

جمع‌بندی آکادمی دانایان از حباب دات کام

رویداد حباب دات‌کام، یک تجربه‌ی تاریخی مهم است. این تجربه به سرمایه‌گذاران آموخت در حوزه‌ی اقتصاد و سرمایه‌گذاری باید بسیار محتاط عمل کرد. تجربه‌ی حباب دات‌کام به‌مثابه تجربه‌ی گل لاله، بیانگر احتمال تشکیل حباب قیمتی در صنایع و دارایی‌های مختلف است. البته باید توجه کرد که در صورت ورود و خروج به‌موقع نسبت به دارایی‌های دارای حباب قیمتی، می‌توان سود مناسبی کسب نمود.
کارآفرینان، سرمایه‌گذاران و مدیرهای اقتصادی همواره در پی شناخت این هستند که بدانند حوزه‌ و دارایی مورد نظرشان در یک حباب قرار گرفته است یا نه؟ اگر با یک حباب اقتصادی روبه‌رو هستند، این حباب چقدر بزرگ شده و چه زمانی به حداکثر ظرفیت خود می‌رسد؟ سنجش این پارامترها می‌تواند سبب رشد کسب‌وکارها و سرمایه‌ها شود. برعکس، عدم توجه به این موضوع می‌تواند منجر به شکست سرمایه‌گذار و یا مدیران شرکت‌ها گردد.