افرادی که مدت نسبتاً طولانی در بازارهای مالی فعالیت کرده‌اند و از چم‌وخم این بازارها آگاه هستند می‌دانند که توجه ویژه و هم‌زمان به تحلیل بنیادی و تحلیل تکنیکال رمز موفقیت و ماندن در بازار است. یکی از مفاهیم بسیار پرکاربرد در تحلیل بنیادی مفهوم P/E است. نسبت P/E از فاکتورهایی است که در شناسایی و انتخاب سهام مناسب کمک شایانی به ما می‌کند. اکثر سرمایه‌گذاران با این مفهوم و مزایای آن آشنا هستند. اما در این نوشتار می‌خواهیم بعد از مروری بر مفهوم نسبت P/E، با P/E گذشته‌نگر یا TTM نیز آشنا شده و ببینیم چگونه سود شرکتها را با روش TTM محاسبه می‌کنند. در روش TTM از سودهای محقق شده ماه‌های گذشته شرکت برای محاسبه P/E استفاده می‌گردد. در ابتدا لازم است تا دو مفهوم P/E و EPS را یادآوری می‌کنیم.
EPS یا سود به‌ازای هر سهم
درآمد هر سهم یا Earning per share به معنای سود خالص محقق شده‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی یک شرکت به‌ازای هر سهم است. هنگامی‌که تمامی درآمدها اعم از عملیاتی و غیرعملیاتی و همین‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌طور تمامی هزینه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها اعم از عملیاتی و غیرعملیاتی به انضمام مالیات و … را محاسبه و از یکدیگر کسر کردیم به سود خالص شرکت دست پیدا خواهیم کرد. این فرایند مطابق مراحل و اقلام و حساب‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های موجود در صورت سود و زیان طی میشود. پس از محاسبه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی سود خالص و تقسیم آن بر تعداد کل سرمایه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی شرکت، به عدد سود به‌ازای هر سهم یا همان EPS دست پیدا خواهیم کرد.
سود هر سهم = تعداد سهام / کل سود شرکت
برای مثال فرض کنید شرکتی ۱ میلیارد تومان سود ایجاد کرده باشد و تعداد کل سهام آن ۲۵ میلیون برگ سهم باشد مقدار سود هر سهم یا EPS شرکت برابر است با:
۱۰۰۰۰۰۰۰۰۰/۲۵۰۰۰۰۰۰=۴۰
در این شرایط شرکت فرضی ما توانسته است ۴۰ تومان سود به‌ازای هر برگ سهم خود ایجاد کند. لازم به ذکر است که این عدد می‌تواند برای هر شرکت و در شرایط مختلف، متفاوت و بیشتر یا کمتر باشد.
P/E یا نسبت قیمت به درآمد چیست؟
نسبت قیمت به درآمد price/earning یا به‌اختصار نسبت P/E یک فاکتور برای محاسبه ارزش ذاتی سهام در بورس ایران و جهان است. همانطور که تحلیل گران از این نسبت برای تشخیص ارزش سهام رایج در بورس‌های مختلف کشورهای جهان استفاده می‌کنند. فعالان بورس تهران نیز می‌توانند از این نسبت در تحلیل‌های بنیادی خود بهره ببرند.
با تقسیم کردن قیمت جاری سهم بر سودی که هر سهم به ارمغان می‌آورد نسبت P/E ایجاد میشود. با دو مفهومی که از آن‌ها یاد کردیم یعنی EPS و P/E می‌توان فرمولی جهت محاسبه ارزش ذاتی سهام به دست آورد.
نسبت قیمت بر درآمد * سود هر سهم = ارزش ذاتی سهام
P/E * EPS = ارزش ذاتی سهام
چرا سود شرکتها با استفاده از مدل TTM برآورد میشود؟
تا بهمن سال ۱۳۹۶ سازمان بورس و اوراق بهادار ایران، شرکت‌های فعال در بورس را ملزم به ارائه گزارش پیشبینی عملکرد کرده بود و شرکت‌هایی که در بورس و فرابورس ایران حضور داشتند این گزارش‌ها را به‌صورت مرتب ارائه و منتشر می‌کردند که شامل ارائه پیشبینی سال مالی جدید باتوجه‌به تجربه گذشته شرکت، قبل از شروع دوره مالی جدید و نیز گزارشهای دوره‌ای و میان‌دوره‌ای می‌شد. با هر گزارش شرکت ملزم به بررسی پیشبینی خود بود و باتوجه‌به آنکه سهام در سود یا ضرر بود تعدیلی را بر پیشبینی خود انجام می‌داد که ممکن بود تعدیلی مثبت یا تعدیلی منفی باشد.
با ارائه هر گزارش پیشبینی شرکتها نماد سهام مربوطه در بازار بسته می‌شد و یک تغییر بااهمیت، نماد را برای بازگشایی بدون محدودیت نوسان همراهی می‌کرد که موجب تغییرات و نوسان شدیدی می‌شد. همچنین امکان داشت که شرکتی باتوجه‌به برخی اهداف و دیدگاه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های مدنظر خود گزارشهای گمراه‌کننده‌ای ارائه کند. ازاین‌رو با اعلام سازمان بورس شرکتها دیگر ملزم به ارائه گزارش پیشبینی عملکرد خود نبودند و از بهمن ۱۳۹۶ به بعد گزارشهای مالی احتمالی خود را به‌وسیله گزارش متفاوتی به نام گزارش تفسیری مدیریت تحت یک شفاف‌سازی دررابطه‌با وضعیت شرکت منتشر می‌کنند.
روش TTM چیست؟
باتوجه‌به آنکه دیگر شرکتها گزارشهای مربوط به پیشبینی سود خود را منتشر نمی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کردند، از یک روش جهانی به نام دوازده‌ماهه گذشته trailing twelve months یا به‌اختصار TTM استفاده کردند. طبق قوانین سازمان بورس کشور، شرکت‌های فعال در بازار بورس ایران ملزم هستند تا در هر دوره‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی سه‌ماهه، گزارش صورت‌های مالی خود را ارائه نمایند. واضح است که به‌این‌ترتیب می‌توان به سود هر سهم در دوره‌های سه‌ماهه شرکت دسترسی داشت. بدیهی است که جهت محاسبه EPS دوازده‌ماهه باید به ۴ گزارش سه‌ماهه اخیر شرکت مراجعه کنیم.
محاسبه نسبت P/E هر سهم با روش TTM
همانطور که مطرح کردیم در گزارشهای جدید شرکت‌های فعال در بازار بورس دیگر نشانی از پیشبینی شرکت از وضعیت سوددهی‌اش وجود ندارد و صرفاً گزارشهای ۳ماهه و میان‌دوره‌ای آن‌ها نشان‌دهنده‌ی وضعیت شرکت هستند. P/E که در سایت مدیریت فناوری بورس تهران برای سهم‌های مختلف قابل‌مشاهده است از تقسیم قیمت جاری سهام بر سود شرکت محاسبه میشود.
این سود درگذشته سود پیشبینی شده شرکتها بود. اما با تغییر قوانین، امروزه این سود بر اساس عملکرد سودسازی ۱۲ماهه گذشته شرکت محاسبه و جاگذاری می‌گردد. به آن معنا که نسبت P/E با روش TTM از نسبت قیمت جاری سهم به EPS TTM و با محاسبه سود به روش ذکر شده و گذشته‌نگر به دست خواهد آمد.
مزایای استفاده از P/E TTM یا گذشته‌نگر
از مزایای بسیار مهم استفاده از روش TTM آن است که صرفاً به پیش‌بینی‌های خود شرکت راجع به سودسازی آن اکتفا نشده و قیمت سهام و روند سودسازی و نیز P/E با مقادیر گذشته و واقعی تعیین می‌شوند.
همانطور که اشاره کردیم روش TTM از گزارشهای میان‌دوره‌ای سه‌ماهه شرکت و مجموع ۴ گزارش اخیر که تشکیل یک سال مالی را می‌دهد استفاده می‌کند. بنابراین با ارائه گزارش میان‌دوره‌ای سه‌ماهه جدید مقدار EPS و P/E به‌روز شده نیز قابل استحصال خواهد بود و چنانچه شرکتی در سه‌ماهه اخیر بهبود عملکرد داشته باشد، این بهبود عملکرد و سودسازی در EPS نیز با افزایش آن قابل‌مشاهده خواهد بود.
همچنین استفاده از روش TTM موجب کاهش سوءاستفاده‌های احتمالی یا خطای عمدی یا سهوی شرکتها در برآوردها و پیش‌بینی‌های سودسازیشان خواهد شد و سرمایه‌گذاران و فعالان در بازار می‌توانند بادقت بیشتری به معاملات خود و انتخاب سهام مورد نیازشان بپردازند.
معایب روش TTM
روش گذشته‌نگر TTM برای شرکت‌هایی که از وضعیت پر نوسانی برخوردار هستند نامناسب خواهد بود. چنانچه شرکتی در بعضی مواقع سود ساز و در بعضی ماه‌ها زیان‌ده باشد این روش دیگر کارایی لازم خود را نخواهد داشت. همچنین قابل فرض است که شرکتی زیان‌ده را در نظر بگیریم که برای زمانی طولانی زیان‌ده بوده است. اما با تغییر سیاست‌های شرکت و بهبود عملکرد آن، از زیان‌ده بودن خارج شده و سودده شود. در این حالت نیز این تغییرات بنیادی به‌خوبی قابل‌مشاهده و بررسی نخواهد بود.
سخن نهایی پیرامون P/E TTM یا گذشته‌نگر
امروزه همه سرمایه‌گذاران از اهمیت مفاهیم پرکاربردی نظیر EPS و نسبت P/E در تحلیل‌های خود و انتخاب سهام آینده‌دار مطلع‌اند. تا بهمن‌ماه سال ۱۳۹۶ شرکت‌های حاضر در بورس ایران موظف به ارائه و انتشار گزارش‌هایی مبنی بر پیشبینی وضعیت سودسازیشان بودند که احتمال و امکان سو استفاده یا اشتباهات را نیز بیشتر می‌کرد و ممکن بود تحلیلگران نیز از همین اطلاعات اشتباه استفاده کنند. بدیهی است که با غلط بودن این EPS نسبت P/E نیز صحیح به دست نخواهد آمد. اما در بهمن سال ۱۳۹۶ از روند سودسازی و ۴ گزارش میان‌دوره‌ای سه‌ماهه اخیر شرکت برای تحلیل سهام شرکتها استفاده شد که به آن روش TTM گفته میشود. روش گذشته‌نگر TTM نیز از معایب و مزایای خود برخوردار است. به‌طورکلی آشنایی با این مفاهیم و نحوه تفسیر آن‌ها برای تمام سرمایه‌گذاران کوچک و بزرگ و فعالان بازارهای مالی الزامی است و باید از آن در کنار سایر تکنیک‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها استفاده کنند.
