امروزه اقدام به سرمایه‌گذاری با روش غیرمستقیم موضوعی است که در سراسر جهان تبدیل به امری فراگیر و البته سودمند شده است. در کشور ما نیز به‌دلیل بهره‌گیری بهتر و بیشتر از تخصص و دانش، برای امر سرمایه‌گذاری و صرف وقت و هزینه‌ی کمتر، صندوق‌های سرمایه‌گذاری مورد اقبال سرمایه‌گذاران واقع شده، مسیری روبه‌رشد را طی کرده‌اند. ازآنجایی‌که مطابق آمار بازدهی بازارهای مختلف در ایران، بازار سهام در یک نگاه بلندمدت، بیشترین بازدهی را داشته است، تمایل به سرمایه‌گذاری در این بازار نیز در صورت داشتن یک دیدگاه بلندمدت بیشتر از سایر بازارهاست. توجه توأمان به دو مسئله‌ی میل به سرمایه‌گذاری غیرمستقیم و تمایل به سرمایه‌گذاری در بازار سهام، سبب به‌وجودآمدن و فراگیرتر شدن صندوق سهامی شده است. در این مقاله به معرفی این ابزار نوین مالی پرداخته، ترکیب دارایی و نحوه‌ی عملکرد آن را شرح می‌دهیم، در پایان نیز اشاره‌ی مختصری به مزایا و معایب آن خواهیم داشت.
صندوق سرمایه‌گذاری سهامی چیست؟
صندوق سهامی نوعی از صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک است که وجوه تجمیع‌شده‌ی سرمایه‌گذاران خرد را روی سهام شرکت‌ها سرمایه‌گذاری می‌کند. بیشتر سهام شرکت‌های موجود در سبد سرمایه‌گذاری این نوع صندوق‌ها، سهام شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس هستند. این صندوق‌ها از طریق تجمیع وجوه سرمایه‌گذاران خرد و کاهش هزینه‌ی سرمایه‌گذاری برای آنان، همچنین فراهم کردن امکان بهره‌گیری از دانش و تخصص افراد ماهر در زمینه‌ی سرمایه‌گذاری روی سهام شرکت‌ها، به کسب بازدهی بیشتر توسط این افراد کمک می‌کنند. البته این بدان معنا نیست که سرمایه‌گذاری در غالب این صندوق‌ها همیشه و برای همه‌ی افراد بازدهی بالاتری نسبت به سرمایه‌گذاری مستقیم دارد؛ قطعاً صندوق‌های سرمایه‌گذاری هزینه‌هایی را نیز به همراه خواهند داشت اما بهره‌گیری از آن‌ها برای افرادی که وقت یا تخصص کافی جهت انجام سرمایه‌گذاری مستقیم ندارند، طبیعتاً سودمند خواهد بود.
این صندوق‌ها پرداخت‌های دوره‌ای ندارند و کسب سود سرمایه‌گذاران در آن از طریق تغییرات قیمتی و افزایش قیمت در واحدهای صندوق سرمایه‌گذاری است. طبیعتاً باتوجه‌به ماهیت محل سرمایه‌گذاری وجوه در صندوق‌های سهامی، همین‌طور بسته به شرایط بازار سهام، ممکن است در بازه‌ای واحدهای این صندوق‌ها افت قیمتی نیز پیدا کنند، اما در بلندمدت غالباً بازدهی‌های قابل‌توجهی را تجربه کرده‌اند.
ترکیب دارایی صندوق سهامی
همان‌طور که پیش‌تر اشاره کردیم عمده‌ی فعالیت این صندوق‌های سرمایه‌گذاری، سرمایه‌گذاری در سهام شرکت‌هاست، اما در خصوص جزئیات آماری تخصیص وجوه در سرمایه‌گذاری قواعدی وجود دارد که در ادامه به برخی از آنان اشاره خواهیم کرد.
طبق قوانین و مقررات موجود در خصوص تخصیص وجوه، صندوق‌های سرمایه‌گذاری در سهام موظف‌اند حداقل ۷۰ درصد از کل دارایی‌های صندوق را به سرمایه‌گذاری در سهام، حق‌تقدم سهام، قرارداد اختیار معامله‌ی خرید سهام پذیرفته‌شده در بورس تهران یا بازار اول و دوم فرابورس ایران و واحدهای سرمایه‌گذاری صندوق‌های سرمایه‌گذاری غیر از اوراق بهادار ثبت‌شده نزد سازمان بورس و اوراق بهادار تخصیص دهند. نکته-ی قابل‌توجه آن است که این میزان ۷۰ درصدی به شکل حداقلی تعریف شده و صندوق‌ها می‌توانند تا سقف ۹۵ درصد از دارایی‌های خود را نیز به سرمایه‌گذاری در سهام اختصاص دهند. بدیهی است که تغییر در این بازه وابسته به شرایط بازار سهام بوده، تعیین میزان سرمایه‌گذاری در هر محل به عهده‌ی مدیران صندوق است که باتوجه‌به استراتژی‌‌های سرمایه‌گذاری خود و همچنین در چارچوب قواعد و مقررات دراین‌خصوص تصمیم‌گیری می‌کنند.
مابقی وجوهی که در سهام سرمایه‌گذاری نمی‌شود، به شکل سرمایه‌گذاری در اوراق با درآمد ثابت، سپرده‌ی بانکی است و حتی گاه وجه نقد نیز در صندوق سرمایه‌گذاری نگهداری خواهد شد.
سهم صندوق سرمایه‌گذاری سهامی از صنایع مختلف
اما در خصوص میزان تمرکز سرمایه‌گذاری‌های صندوق سهامی بر صنعت، یا سهام و حق‌تقدم منتشرشده از سوی یک ناشر نیز قوانین و مقرراتی وجود دارد. صندوق‌های سهامی موظف‌اند تا حداکثر ۱۰ درصد از کل دارایی‌شان را به سرمایه‌گذاری در سهام و حق‌تقدم و قرارداد اختیار معامله‌ی خرید همان سهام که توسط یک ناشر منتشرشده است اختصاص دهند. به عبارت بهتر صندوق‌های سرمایه‌گذاری نمی‌توانند بیش از ۱۰ درصد دارایی‌شان را در یک سهم خاص و یا حق‌تقدم آن سرمایه‌گذاری کنند.
ازآنجایی‌که میزان دارایی صندوق‌های سرمایه‌گذاری با هم متفاوت‌اند، دراین‌خصوص قید دیگری نیز در قوانین و مقررات وجود دارد. طبق این قید صندوق‌ها نمی‌توانند بیش از ۵ درصد اوراق منتشرشده توسط یک ناشر را خریداری کنند. چنین محدودیتی در خصوص سرمایه‌گذاری صندوق‌های سرمایه‌گذاری سهامی بر سهام شرکت‌های صنعتی خاص نیز وجود دارد. طبق مقررات، صندوق سهامی اجازه دارد تا حداکثر ۳۰ درصد از کل دارایی‌های صندوق را به سرمایه‌گذاری در سهام، حق‌تقدم و قرارداد اختیار معامله‌ی خرید سهام طبقه‌بندی‌شده در یک صنعت اختصاص دهند.
صندوق سرمایه‌گذاری طلا چیست؟ چه مزیتی نسبت به طلای فیزیکی دارد؟
نحوه‌ی سرمایه‌گذاری در صندوق‌های سهامی
صندوق سهامی ممکن است در هر دو حالت صندوق‌های قابل معامله (ETF) و غیرقابل معامله یا همان مبتنی بر ساختار صدور و ابطال وجود داشته باشند. برای سرمایه‌گذاری در صندوق‌های قابل معامله، با داشتن کد بورسی و خرید واحدهای صندوق می‌توان اقدام به سرمایه‌گذاری نمود. اما در خصوص صندوق‌های مبتنی بر ساختار صدور و ابطال باید به سایت و دفاتر صندوق سرمایه‌گذاری مدنظر مراجعه و درخواست صدور (خرید) و یا ابطال (فروش) واحدهای سرمایه‌گذاری صندوق را ارائه کرد.
در صندوق‌های قابل معامله قیمت هر واحد صندوق به شکل لحظه‌ای در زمان باز بودن بازار قابل‌مشاهده است. اما در صندوق‌های مبتنی بر ساختار صدور و ابطال، افراد به میزان مبلغی که قصد سرمایه‌گذاری در صندوق را دارند به‌حساب صندوق سرمایه‌گذاری واریز می‌کنند. پس از گذشت دو الی سه روز کاری و مشخص شدن قیمت، کارگزار صندوق میزان واحدهای متناسب با وجه سرمایه‌گذاری‌شده را به نام فرد سرمایه‌گذار صادر می‌کند. در خصوص فرایند فروش و خروج از سرمایه‌گذاری نیز روال کاری به همین شکل است. درخواست ابطال را می‌توان برای تسویه‌ی همه یا تنها تعدادی از واحدهای موجود در حساب شخصی، ثبت نمود.
صندوق شاخصی چیست؟ نحوه‌ی عملکرد آن به چه صورت است؟
مزایای صندوق سهامی
صندوق سهامی دارای مزایایی برای سرمایه‌گذاران است که برخی از آن‌ها منحصر به این نوع از صندوق‌های سرمایه‌گذاری نیست و تمامی انواع صندوق‌ها را شامل می‌شود. صندوق‌های سرمایه‌گذاری سهامی مانند سایر صندوق‌ها با تجمیع وجوه و توزیع هزینه‌های سرمایه‌گذاری بین سرمایه‌گذاران مختلف به ایجاد صرفه‌ی ناشی از مقیاس کمک می‌کند. این امر سبب صرفه‌جویی در وقت و هزینه‌ی سرمایه‌گذاران شده، به‌عنوان یکی از مزایای صندوق تلقی می‌شود.
در صندوق سهامی با بهره‌گیری از نیروی متخصص و کارآمد در امر سرمایه‌گذاری کمک می‌شود تا افراد، سرمایه‌گذاری هوشمندانه و بهینه‌تری را با بهره‌گیری از دانش فنی متخصصین تجربه کنند. ازاین‌جهت ریسک سرمایه‌گذاری نسبت به سرمایه‌گذاری مستقیم کاهش پیدا می‌کند. این موضوع را نیز می‌توان به‌عنوان مزیتی دیگر برای صندوق‌های سرمایه‌گذاری سهامی دانست.
کمتر بودن ریسک سرمایه‌گذاری در این ابزار مالی به جهت بهره‌گیری از متخصصین، در کنار فرایند‌های شفاف و قانونمند صندوق‌های سرمایه‌گذاری سهامی که تحت نظارت سازمان بورس اوراق بهادار قرار دارند، اطمینان خاطری را برای سرمایه‌گذاران، خصوصاً افراد تازه‌وارد و کم‌تجربه در بازار سهام، به ارمغان می‌آورد.
معایب صندوق سهامی
اما برای این ابزار نوین مالی می‌توان معایبی را نیز خاطرنشان کرد. ازجمله‌ی معایبی که در خصوص صندوق‌های سهامی به چشم می‌خورد، ریسک بالاتر آن‌ها نسبت به سایر صندوق‌ها مانند صندوق سرمایه‌گذاری با درآمد ثابت است که طبیعتاً منشأ این ریسک بالاتر، در محل سرمایه‌گذاری این نوع صندوق یعنی بازار پر نوسان سهام است.
زمانی که بازار سهام برای سرمایه‌گذاری انتخاب می‌شود طبیعتاً باید برخی ریسک‌های موجود در آن را نیز پذیرفت، چراکه اساساً ریسک و بازدهی ارتباط مستقیمی با یکدیگر دارند و بازدهی را می‌توان پاداش پذیرش ریسک دانست. همان‌طور که داشتن بازدهی بالاتر در دیدگاه بلندمدت در این صندوق‌ها نسبت به صندوق درآمد ثابت به‌عنوان یک مزیت تلقی می‌شود، باید انتظار این را داشت که ریسک سرمایه‌گذاری در صندوق سهامی نیز بیشتر از ریسک سرمایه‌گذاری در صندوق درآمد ثابت باشد، ازاین‌روی می‌توان گفت سرمایه‌گذاری در صندوق سهامی برای افراد ریسک‌پذیر مناسب‌تر است.
از سوی دیگر ممکن است سرمایه‌گذاری در صندوق سهامی، نسبت به سرمایه‌گذاری مستقیم بازدهی کمتری را به همراه داشته باشد، اما این امر را نمی‌توان به‌عنوان یکی از معایب کلی این صندوق‌ها دانست چراکه بهره‌گیری از این نوع صندوق‌ها برای افرادی که دانش و تخصص کافی در خصوص سرمایه‌گذاری در سهام را ندارند در عین بازدهی کمتر نسبت به سرمایه‌گذاری مستقیم کم‌خطرتر و حتی سودمندتر خواهد بود.
برخی از این صندوق‌ها ضامن نقدشوندگی نیز ندارند. این امر سبب می‌شود در برخی تحولات بازار سهام، خروج از این سرمایه‌گذاری قدری دشوار شود.
سخن پایانی آکادمی دانایان پیرامون صندوق سهامی
در این مقاله به تبیین و تعریف صندوق‌های سرمایه‌گذاری سهامی، ترکیب دارایی، نحوه‌ی خریدوفروش و برخی از مزایا و معایب آن‌ها اشاره کردیم. صندوق‌های سرمایه‌گذاری سهامی بازدهی بالاتری نسبت به برخی از صندوق‌های دیگر دارند اما در ازای آن ریسک بالاتری را نیز به همراه دارند. به همین علت سرمایه‌گذاری در قالب این نوع از صندوق‌ها به افرادی که میزان پذیرش ریسک بالاتری دارند توصیه می‌شود. البته نباید از این نکته غافل شد که مطابق آمار بازار سهام، صندوق‌های سهامی در بلندمدت بازدهی بالاتری را نسبت به سایر بازارها تجربه کرده‌اند. درصورتی‌که سرمایه‌گذاری غیرمستقیم مدنظر باشد، برای وجوه خرد چنین بازدهی صرفاً با صندوق‌های سرمایه‌گذاری سهامی امکان‌پذیر است، چراکه بهره‌گیری از سبدگردان‌ها برای سرمایه‌گذاری با وجوه خرد امکان‌پذیر نیست.
