تاریخچه‌ی پیدایش بورس در ایران و جهان

بدون شک، همه‌ی ما علاقه‌مندیم بدانیم این بازار مالی عظیم یعنی «بورس»، از کجا و چگونه ایجاد شد. در این مطلب، به معرفی تاریخچه‌ی بورس در ایران و دنیا به زبانی ساده پرداخته‌ایم؛ توصیه می‌کنیم مطالعه‌ی این مطلب از آکادمی دانایان را از دست ندهید.

تاریخچه‌ی بورس در ایران و دنیا؛ جرقه‌ی پیدایش بورس در دنیا

پیدایش واژه‌ی بورس در دنیا، به قرن پانزدهم میلادی برمی‌گردد؛ زمانی که بازرگانان و کسبه‌ی شهری به نام آنورس (در برخی منابع از نام «بورُوژ» استفاده شده است)، در شمال غربی بلژیک، در میدان نِربورس و در مقابل خانه‌ی یک بزرگ‌زاده به نام «واندِر بورس» جمع می‌شدند. آن‌ها در این اجتماع به معامله‌ی کالاهای خود بر اساس حراج، می‌پرداختند. کم‌کم واژه‌ی «بورس» بر هر مکانی که مردم در آن‌جا به حراج کالا می‌پرداختند، نهاده می‌شد.

آن زمان‌ها، بورس، نظم و انضباط خاصی نداشت و هر فردی قادر بود وارد بورس شود و در آن‌جا فعالیت خود را ادامه دهد. اما رفته‌رفته، بورس شاهد شکل‌گیری نظم و قوانینی شد، به‌طوری که تنها بازرگانان، صرافان و دلالان حق معامله در این تالارها را داشتند.
در‌حال‌حاضر، در اغلب کشورهای دنیا، تشکیلات «بورس» وجود دارد. به‌علاوه فدراسیون بورس‌های جهان نیز ایجاد شده است تا نسبت به حقوق صاحبان سهام و توسعه‌ی بازار سرمایه، هماهنگی‌ها و حفاظت‌های لازم را داشته باشد. هرچند بیش‌تر کشورهای دنیا دارای بازار بورس هستند؛ اما بورس در برخی از کشورها، معاملات مهم‌تر و کلان‌تری را دارد. از جمله بورس نیویورک، بورس لندن، بورس استکهلم، بورس مونترال و بورس توکیو. در این میان، بورس نیویورک، در حال حاضر بزرگ‌ترین بورس دنیا از نظر تعداد معاملات و ارزش بازار سرمایه در کل دنیا است.

تاریخچه‌ی شرکت سهامی در بورس

این‌که شراکت و سهام از کجا ایجاد شد، به موضوع درخواست و تمایل بازرگانان برای کاهش ضرر و زیان‌های احتمالی در فعالیت خود باز می‌گردد. آن‌ها به دنبال راهی بودند که ریسک کسب‌وکار تجارت آن‌ها را کاهش دهد. در این راه، آن‌ها متوجه شدند که با شراکت در امور می‌توانند سود و زیان را بین شرکا تقسیم کنند و از این طریق بار سبک‌تری را به دوش بکشند. این امر منجر به پیدایش شرکت‌های سهامی شد. اولین شرکت سهامی نیز در سال ۱۵۵۳ میلادی، با مشارکت تعدادی از تاجران در روسیه ایجاد گردید که نام آن شرکت «ماسکوِی» بود.
با گسترش معاملات تجاری، سرمایه‌های کلان‌تر و در نتیجه تعداد شرکای بیش‌تری مورد نیاز بود. اما یافتن این شرکا برای سرمایه‌گذاری در کسب‌وکار نیز دشوار بود. به‌تدریج مراکزی ایجاد شدند که بین دارندگان سرمایه و متقاضیان سرمایه (کسب‌وکارها) ارتباط برقرار نمایند؛ این مراکز همان «بورس» بود. در بورس شرکت‌های فعال، سهام خود را به فروش می‌گذارند و از این طریق سرمایه‌گذاران و شرکای بیش‌تری را برای مشارکت پیدا می‌کنند. برای آشنایی بیشتر پیرامون مفهوم ریسک در سرمایه‌گذاری اینجا را کلیک کنید.

تاریخچه‌ی بورس در ایران

همان‌طور که گفتیم، پیدایش بورس، به بیش‌تر کشورهای دنیا کشیده شد. ایران نیز در سال ۱۳۱۵ اولین جرقه‌های ایده‌ی بورس را استارت زد. در این سال، دو کارشناس، با اصالت هلندی و بلژیکی وارد ایران شدند تا شرایط کشور را بررسی نموده، مقررات لازم را برای فعالیت بورس اوراق بهادار تنظیم نمایند. اما این حرکت، با آغاز جنگ جهانی دوم، ناتمام کنار گذاشته شد. مجدداً در سال ۱۳۳۳، مأموریت تشکیل بورس اوراق بهادار در ایران ازسرگرفته شد و اتاق بازرگانی و صنایع و معادن، بانک مرکزی و وزارت بازرگانی در آن زمان، به‌مدت ۱۲ سال در این زمینه تحقیق و بررسی‌های لازم را انجام دادند. در نهایت، در سال ۱۳۴۵، لایحه را به مجلس تحویل دادند و بعد از تصویب آن در سال ۱۳۴۶، فعالیت بورس ایران آغاز شد.

اولین شرکتی که وارد بورس ایران شد، سهام بانک صنعت و معدن و شرکت نفت پارس بود. در آن زمان، کارگزاران دور یک میز می‌نشستند و خرید و فروش‌های خود را بر روی تخته‌های سیاه ثبت می‌کردند؛ در نهایت هم این موارد به دفاتر منتقل می‌شد.

تاریخچه‌ی بورس در ایران و گذری بر فعالیت بورس ایران

در بورس اوراق بهادار ایران، تا سال ۱۳۵۷، ۱۰۲ شرکت سهامی عام حضور داشتند. سرمایه‌ی بورس ایران در آن زمان، ۲۳ میلیارد تومان به علاوه‌ی اوراق قرضه و اسناد خزانه بود. در مجموع، شرکت‌های مختلفی در صنف‌های گوناگون وارد بورس ایران شده بودند که در ادامه‌ی مطلب، گزارش مختصری از تعداد این شرکت‌ها بیان شده است:

• ۶ شرکت از شرکت‌های صنایع سیمان
• ۱۱ شرکت از شرکت‌های صنایع مواد غذایی
• ۱۳ شرکت از شرکت‌های صنایع تولید لوازم خانگی و ساختمانی
• ۱۰ شرکت از شرکت‌های صنایع فولاد
• ۱۱ شرکت از شرکت‌های صنایع مواد شیمیایی
• ۵ شرکت از شرکت‌های سرمایه‌گذاری
• ۵ شرکت از شرکت‌های صنایع حمل‌ونقل
• ۱۱ شرکت از شرکت‌های صنایع نساجی
• ۲۴ بانک از بانک‌های تخصصی و تجاری
• ۵ شرکت از واحدهای خدماتی
• ۴ شرکت از صنایع کاغذ و مقوا

با وقوع انقلاب ایران و سپس جنگ تحمیلی، از سال ۵۷ تا سال ۶۸، فعالیت بورس ایران متوقف شد. سپس در سال ۱۳۶۸، بورس اوراق بهادار ایران، مجدداً فعالیت خود را از سر گرفت. از آن زمان تاکنون، بازار بورس ایران فراز و نشیب‌های فراوانی را تجربه کرده است. به‌عنوان نمونه، در سال ۱۳۸۴ قانون جدیدی برای این بازار بورس وضع شد و همچنین تغییراتی در اصل قانون اساسی (اصل ۲۴) لحاظ گردید که بازار سرمایه را به‌کلی متحول نمود.

تاریخچه‌ی بورس و بورس ایران در حال حاضر

امروز، چهار بورس بزرگ در ایران، تحت نظارت سازمان بورس و اوراق بهادار، مشغول به فعالیت هستند.

• بورس اوراق بهادار تهران
• فرابورس ایران
• بورس کالای ایران
• بورس انرژی

هریک از این چهار بورس، معاملات را در زمینه‌ی متفاوتی شامل می‌شود که در زیر به آن پرداخته شده است.
در بورس اوراق بهادار تهران، به خریدوفروش و معامله در خصوص سهام شرکت‌ها و اوراق بهادار مانند اوراق مشارکت، پرداخته می‌شود.
همچنین در فرابورس ایران، به خریدوفروش و معامله در خصوص سهام شرکت‌ها و اوراق بهادار که در بورس اوراق بهادار تهران پذیرفته نشده است، پرداخته می‌شود.
در بورس کالای ایران، به خریدوفروش و معامله در خصوص انواع کالاها مانند محصولات پتروشیمی، محصولات کشاورزی و … ، پرداخته می‌شود.
در بورس انرژی، به خریدوفروش و معامله در خصوص حامل‌های انرژی با محوریت برق، پرداخته می‌شود.

جمع‌بندی آکادمی دانایان پیرامون تاریخچه بورس

آنچه در این مطلب بیان شد، مختصری از تاریخچه‌ی بورس در ایران و دنیا بود. این‌که بورس در دنیا و ایران چطور و چگونه ایجاد شد. همچنین در بخش‌های مجزا، به بورس ایران و روند توسعه‌ی این بازار در کشورمان پرداختیم. چهار بورس ایران، فضاهای اقتصادی برای سرمایه‌داران و کارگزاران مختلف خواهد بود.

اگر به سرمایه‌گذاری در بورس علاقه‌مند هستید، پیشنهاد می‌کنیم تا با مطالعه‌ در رابطه با صندوق‌های سرمایه‌گذاری، از سرمایه‌گذاری در این زمینه و نکات مثبت و منفی آن آگاه شوید.