معاملات سهام از بُعد روانی و احساسی یک فعالیت چالش برانگیز است که موفقیت در آن به تخصص در تحلیل تکنیکال و تحلیل بنیادی محدود نمی‌شود؛ بلکه به‌طور قابل توجهی به مهارت مدیریت احساسات، حفظ انضباط و تصمیم‌گیری منطقی در شرایط حساس بستگی دارد. روانشناسی معاملاتی علمی است که بر شرایط ذهنی یک تحلیلگر و احساسات موثر در معاملات تمرکز دارد. این علم نمایانگر جنبه‌های مختلف شخصیت و رفتار فرد است؛ بنابراین تحلیلگران باید استراتژی‌هایی را برای مدیریت احساسات و تصمیم‌گیری هوشمندانه‌تر ایجاد کنند که در ادامه‌ی مطلب به بررسی آن‌ها می‌پردازیم.
روانشناسی معامله‌گری چیست؟
معامله‌گری یک بازی روانشناختی است که در آن نه‌تنها اعداد و نمودارها اهمیت دارند، بلکه درک عمیق احساسات و واکنش‌های ذهن فرد به بازارهای مالی نیز مهم است. روانشناسی معامله‌گری، ارزیابی رابطه‌ی پیچیده‌ی میان ذهن و فرایند تصمیم‌گیری است که در آن تأثیر احساسات، شناخت سوگیری‌ها، خودکنترلی، نظم، انضباط و حالات ذهنی از اهمیت زیادی برخوردار هستند. با استفاده از علم روانشناسی معامله‌گری، تحلیلگران قادرند با احساساتی چون ترس، حسادت و هیجان که در فرایند تصمیم‌گیری موثرند، مقابله کرده و با استفاده از اطلاعات موجود، تصمیمات بهتری بگیرند.
مالی رفتاری چیست؟
مالی رفتاری یا رفتارهای مالی در روانشناسی معامله‌گری، زمینه‌ای است که به بررسی نقش عوامل روانی و رفتاری در فرایند تصمیم‌گیری معامله‌گران می‌پردازد. این حوزه اغلب با ترکیب علوم رفتاری و اقتصاد مورد بررسی قرار می‌گیرد و تلاش دارد تا افکار، احساسات و رفتارهای انسانی را در معاملات مالی تجزیه و تحلیل کند. در واقع علم مالی رفتاری تلاش می‌کند تا با فهم چگونگی اتخاذ تصمیمات مالی توسط افراد، راهکارهایی برای جلوگیری از رفتار و تصمیم‌های غیرمنطقی ارائه دهد.
مطلب پیشنهادی: مالی رفتاری چیست؟
نقش احساسات در معاملات
احساسات نقش بسیار مهمی در روانشناسی معامله‌گری دارند؛ چرا که به‌شدت بر تصمیم‌گیری معامله‌گران تأثیر می‌گذارند. تصویر زیر چرخه‌ی احساسات معامله‌گران در بازار سهام را نمایش می‌دهد. چرخه‌ی احساسات مفهومی است که به الگوهای تکرارشونده تغییرات روانی و احساسات معامله‌گران در طول زمان اشاره دارد. این چرخه نمایانگر اثرگذاری احساساتی مثل ترس، حرص، امید و نا‌امیدی در تصمیم‌گیری است که توسط عوامل مختلفی مثل شاخص‌های اقتصادی، سود شرکت‌ها، رویدادهای جهانی و اخبار بازار شکل می‌گیرند. ترس مهم‌ترین احساس معامله‌گر است که به اشکال ترس از زیان، ترس از اشتباه کردن و ترس از دست دادن یا FOMO در فرد نمایان می‌شود. FOMO در شرایط تغییر قابل‌‌توجه ارزش دارایی در مدت زمان کوتاه برای معامله‌گر رخ می‌دهد. تمایل به کسب درآمد بیشتر، اشتیاق به کسب سود سریع‌تر و مقایسه خود با دیگران، می‌تواند فرد را تحریک کند تا به‌جای منطق و استدلال از احساسات خود پیروی کند؛ بنابراین معامله‌گران باید با درک و شناخت این چرخه و ایجاد یک طرز فکر متعادل، بر این احساسات غلبه کنند.
انواع سوگیری در معاملات
سوگیری در معاملات یک الگوی رفتاری است که تأثیر بسزایی بر تصمیمات تحلیلگران دارد و در روانشناسی معاملاتی مورد بررسی قرار می‌گیرد. سوگیری به معنای اصرار در حفظ یک موقعیت معاملاتی بدون توجه به اطلاعات جدید یا تغییرات بازار است. این سوگیری معمولاً از تجربیات گذشته یا تصمیمات قبلی تحلیلگر نشات گرفته و منجر به قضاوت‌های غیرمنطقی و خطا در تصمیم‌گیری می‌شود. درک سوگیری‌ها برای توسعه‌ی استراتژی‌های موثر در کاهش تأثیر آن‌ها و بهبود تصمیم‌گیری معاملاتی ضروری است. سوگیری‌های رفتاری به دو دسته‌ی سوگیری‌های شناختی و سوگیری های عاطفی تقسیم می‌شوند.
سوگیری شناختی
سوگیری شناختی یک الگوی سیستماتیک ذهنی است که بر انحراف از عقلانیت در تفکر و تصمیم‌گیری فرد اشاره دارد و می‌تواند منجر به قضاوت‌های غیرمنطقی یا استدلال ناقص شود. معمولاً سوگیری‌های شناختی از محدودیت‌های پردازش اطلاعات، تأثیر اجتماعی یا تجربیات فردی ناشی می‌شوند. این سوگیری‌ها اغلب به‌صورت ناخودآگاه رخ می‌دهند و بر جنبه‌های مختلف تصمیم‌گیری از جمله ادراک، حافظه، توجه و حل مسئله تأثیرگذار هستند. برخی از سوگیری‌های شناختی رایج عبارتند از:
تاییدپذیری
تاییدپذیری به وضعیتی اشاره دارد که در آن فرد به طور ناخودآگاه به‌دنبال تصدیق یا تایید دیگران برای تصمیمات معاملاتی خود باشد. در این شرایط ممکن است شواهد متناقض نادیده گرفته شده و منجر به تصمیمات معاملاتی مغرضانه شود.
لنگرانداختن
لنگر انداختن بیانگر تاثیر قوی اطلاعات اولیه بر تصمیم افراد است. هنگامی که افراد با اطلاعاتی مواجه می‌شوند، ذهن به این اطلاعات لنگر زده و آن را به‌عنوان نقطه‌ی مقایسه برای تصمیمات بعدی در نظر می‌گیرد. در این شرایط حتی اگر اطلاعات دقیق‌تری در دسترس فرد قرار گیرد، لنگر می‌تواند تصمیمات او را تحت‌تاثیر قرار دهد.
سوگیری عاطفی
سوگیری عاطفی به انحراف از عقلانیت ناشی از احساسات، حالات، ادراک یا باورها اشاره دارد و مانند سوگیری‌های شناختی، در فرایند تصمیم‌گیری معاملاتی تاثیرگذار هستند.
رفتار گله‌ای در روانشناسی معامله‌گری
رفتار گله‌ای یک الگوی غریزی در بازارهای مالی است که در آن افراد براساس عملکرد یا تصمیمات گروهی تصمیم‌گیری می‌کنند. اغلب رفتار گله‌ای به دلیل تاثیر رسانه‌ها، ترندهای بازار یا حتی شایعات و اخبار است که تعداد زیادی از معامله‌گران را به یک سمت به حرکت درآورده و باعث ایجاد جریانات گله‌ای می‌شود.
مطلب پیشنهادی: رفتار گله‌ای چیست؟
اعتماد به نفس کاذب
اعتماد به نفس کاذب یا ناپایدار به وضعیتی اشاره دارد که معامله‌گر در ارزیابی مهارت و توانایی معاملاتی خود، اغراق می‌کند. این اعتماد به نفس افراطی باعث می‌شود که معامله‌گر ریسک‌های زیادی را متحمل شده و در نتیجه عملکرد ضعیفی را ثبت کند.
شکاف عاطفی
شکاف عاطفی به تصمیم‌گیری براساس احساسات شدید یا فشارهای عاطفی مانند اضطراب، خشم، ترس یا هیجان اشاره دارد. احساسات اغلب دلیل اصلی انتخاب‌های غیرمنطقی افراد هستند. همان‌طور که قبلا ذکر شد، ترس و طمع محرک‌های قابل‌توجهی هستند که می‌توانند منجر به واکنش‌های افراطی، خوش‌بینی بی‌اساس و نشاط غیرمنطقی شود.
تکنیک‌های اساسی روانشناسی معامله‌گری
بسیاری از مقاله‌ها و کتاب‌های آموزش سرمایه‌گذاری در بازار سرمایه شامل آموزش ابزارها، الگوها و روش‌های بنیادینی است که تصمیم‌گیری‌های معاملاتی را آسان می‌کند؛ اما واقعیت این است که یادگیری نحوه‌ی عملکرد ابزارها و روش‌های تحلیلی در بازار سهام مهم است، اما کافی نیست. روانشناسی معامله‌گری رویکردی بسیار مهم و تاثیرگذار بر موفقیت سرمایه‌گذاری است؛ چراکه مشخص می‌کند کدام عامل معامله‌گر را برای انتخاب و عمل به یک روش خاص ترغیب می‌کند. در ادامه تکنیک‌های اساسی روانشناسی معامله‌گری را معرفی می‌کنیم:
برنامه‌ریزی منظم
معامله در هر بازاری اعم از سهام، ارزهای دیجیتال و فارکس قوانین خاص خود را دارد که یک سیستم منظم را تشکیل می‌دهد. تحلیلگران حرفه‌ای و با تجربه برای موفقیت در این سیستم‌های معاملاتی از یک برنامه‌ی منظم یاTrading Plan پیروی می‌کنند و تسلیم وسوسه نمی‌شوند. در برنامه‌های معاملاتی باید مواردی مانند اهداف، استراتژی‌ها و تکنیک‌های مدیریت ریسک مشخص باشد.
حد ضرر و حد سود
استفاده از حد سود (Take Profit) و حد ضرر (Stop Loss) در معاملات یکی از اصول مدیریت ریسک است که باعث کنترل واکنش احساسی در بازار می‌شود. این امر باعث می‌شود معامله‌گر با دقت بیشتر و براساس اطلاعات قابل اعتماد تصمیم‌گیری هوشمندانه‌تری داشته باشد.
استراحت منظم و روانشانسی معامله‌گری
استراحت منظم در کاهش استرس موثر است. این عمل به‌ویژه پس از یک جلسه‌ی معاملاتی پر استرس یا انجام معاملاتی که به ضرر ختم شده‌اند، ضروری خواهد بود. اگر احساس می‌کنید احساسات شما درگیر است، برای مدتی از معاملات فاصله بگیرید و کارهای دیگری انجام دهید.
پذیرش ریسک
این واقعیت را بپذیرید که ضرر یک جنبه‌ی طبیعی از معاملات است و می‌تواند فرصتی برای یادگیری باشد. معامله‌گران می‌توانند با تجزیه و تحلیل دقیق دلایل ضرر، به درک عمیق‌تری از بازارها و رفتارهای خود دست یابند و در آینده تصمیمات بهتری بگیرند.
مطلب پیشنهادی: مفهوم ریسک چیست؟
دفترچه‌ی معاملاتی
با ثبت معاملات در یک دفترچه، قادر خواهید بود الگوهای رفتاری خود را شناسایی کنید. این الگوها شامل ترجیحات، واکنش‌ها، رفتارها و احساسات خاص در مواجهه با شرایط مختلف است. دفترچه‌ی معاملاتی یک ابزار قدرتمند در روانشناسی معاملاتی است که به معامله‌گران کمک می‌کند تا با استفاده از شناخت الگوهای رفتاری و تجربیات گذشته، بازده معاملاتی خود را بهبود بخشند.
شغل خود را رها نکنید
اگر شما یک معامله‌گر مبتدی هستید، این پاراگراف برای شماست. یادگیری فرایندی زمان‌بر است و نباید انتظار داشته باشید که فوراً به نتیجه‌ی مطلوب برسید. معامله‌گران حرفه‌ای هم در اولین روز معاملاتی خود ثروتمند نشده‌اند. ممکن است تلاش بیشتر شما برای موفقیت در تحلیلگری بر استرس شما بیافزاید و منجر به اشتباه و معاملات پرریسک شود. داشتن شغل و درآمد ثابت در شرایط ناپایدار بازار، کمک می‌کند که معاملاتی راحت و لذت‌بخش‌تر را تجربه کنید.
سخن پایانی پیرامون روانشناسی معامله‌گری
روانشناسی معامله‌گری به‌عنوان یک حوزه‌ی با اهمیت در بازارهای مالی شناخته می‌شود که توجه به جنبه‌های مختلف آن در معاملات به معامله‌گران کمک می‌کند تا با چالش‌های متداول این حرفه مقابله کنند. مدیریت هوش هیجانی، استراتژی‌های مدیریت ریسک و تمرین روانشناسی معامله‌گری، اصولی هستند که به بهبود کارایی و اتخاذ تصمیمات هوشمندانه در بازارهای مالی کمک می‌کنند. همچنین برنامه‌های آموزش روانشناسی معامله‌گری نیز در کنترل احساسات و سوگیری‌های معاملاتی بسیار موثر هستند.
