۴- عرضه و تقاضا در اقتصاد بازار آزاد

مقدمه‌ای پیرامون عرضه و تقاضا در اقتصاد

آیا تا به حال به این موضوع فکر کرده اید که نقش بازارها در زندگی ما چیست؟ اینکه محصولات مورد نیاز ما از کجا می آیند و چگونه تولید می‌شوند، موضوع مهمی است اما نقش بازار نیز در این بین کم اهمیت نیست. بازار در زندگی ما و رفع نیازهای ما نقش مهمی دارد اما سیستم بازار چطور کار می‌کند؟ چه عواملی بر این سیستم اثر می‌گذارد؟ در این ویدئو و مقاله می‌خواهیم در مورد بازار، چگونگی تولید و پخش محصولات و عرضه و تقاضا در اقتصاد صحبت کنیم.

برای مطالعه‌ی بیشتر پیرامون سایر مفاهیم اقتصادی به دوره‌ی آموزشی اقتصاد آکادمی دانایان رجوع کنید.

بازار و مفهوم مبادله‌ی اختیاری در بحث عرضه و تقاضا در اقتصاد

بازار جایی است که خریدار و فروشنده به اختیار خود، برای خریدوفروش کالا و خدمات در آن حضور دارند. نکته‌ی مهم و اصلی درباره‌ی بازار، همین مفهوم مبادله‌ی اختیاری است. یعنی خریدار و فروشنده به میل و خواسته‌ی خود، تصمیم به انجام معامله می‌گیرند. برای فروشنده، ارزش هزینه‌ای که بابت فروش کالا می‌گیرد از خود کالا مهم‌تر است و برای خریدار، ارزش کالایی که خریداری کرده است از هزینه‌ای که پرداخت کرده اهمیت بیشتری دارد. این یک معامله‌ی دو سر برد اختیاری است که هم فروشنده و هم خریدار به آنچه می‌خواستند رسیده‌اند. در بازار همیشه همین اتفاق می‌افتد و هر شخصی به ارزش کار خود فکر می‌کند. به عنوان مثال صاحب یک مغازه، به صندوقدار مغازه‌اش حقوق می‌دهد و ارزش خدماتی که صندوقدار برای مغازه‌دار انجام می‌دهد، بیشتر از مبلغی است که بابت حقوق به او پرداخت می‌شود. این موضوع تا بالاترین زنجیره‌ی تولید ادامه پیدا می‌کند و ارزش کاری که هرشخص انجام می‌دهد، برایش از همه چیز مهم‌تر است. بازارها همه‌جا هستند و بیشتر آن‌ها هم بر اساس مبادله‌ی اختیاری پیش می‌روند.

توجه به میزان کارایی و سیگنال قیمت در بازار

موضوع مهمی که مردم نادیده می‌گیرند، میزان کارایی سیستم بازار آزاد و مبادله‌ی اختیاری است. بازارهای رقابتی ثابت کردند که در توزیع و اختصاص منابع نامحدود برای استفاده، بسیار کارآمد هستند. برای مثال اگر کشاورزی مقدار زیادی توت‌فرنگی تولید کند، قیمت آن پایین می‌آید تا بتواند تمام آن‌ها را بفروشد. قیمت پایین یعنی سود کمتر برای کشاورز؛ درنتیجه، کشاورز انگیزه می‌گیرد تا محصول دیگری مانند کاهو تولید کند. همچنین اگر کشاورز به‌اندازه‌ی کافی توت‌فرنگی تولید نکند، خریداران قیمت را بالا می‌برند و کشاورزان هم تولید را بیشتر می‌کنند که باعث پایین آمدن قیمت می‌شود. اقتصاددان‌ها به اطلاعاتی که بازارها به وجود می‌آوردند تا توزیع منابع را راهنمایی کنند، سیگنال قیمت می‌گویند. بازارها از تولید محصولات باکیفیت بالا استقبال می‌کنند؛ به عنوان نمونه، در مثال توت فرنگی‌ها اگر توت‌فرنگی‌هایی که کشاورز تولید می‌کند قهوه‌ای و بی‌کیفیت باشند، هیچ‌کس آن‌ها را نمی‌خرد و اگر تراکتور کشاورز بی‌کیفیت باشد به او می‌گویند که تراکتور دیگری تهیه کند. نتیجه‌ی مبادله‌ی اختیاری این است که وضعیت فروشنده در صورتی بهتر می‌شود که با ارائه‌ی محصولاتش، خریدار در وضعیت بهتری قرار بگیرد. معمولاً از شرکت‌های بزرگ به‌خوبی یاد نمی‌شود و این‌طور به نظر می‌آید که آن‌ها از خریداران سوءاستفاده می‌کنند. اما اگر بازارها شفاف باشند و خریداران آزادانه انتخاب کنند، مشاغل به‌سختی می‌توانند سو استفاده کنند.

نمودار عرضه و تقاضا در اقتصاد و تشریح آن

نمودار عرضه (Supply) و تقاضا (Demand)

برای بررسی اینکه قیمت محصولات از کجا می‌آید و چه کسی روی آن‌ها قیمت می‌گذارد، باید به سراغ نمودار عرضه و تقاضا در اقتصاد برویم. محور y نمایانگر قیمت محصول و محور x نشان‌دهنده‌ی تعداد محصول است. ابتدا با واکنش خریداران به تغییر قیمت شروع می‌کنیم؛ اگر قیمت محصول موردنظر افزایش پیدا کند، تعدادی از خریداران به سراغ خرید محصول دیگری می‌روند و یا خرید نمی‌کنند. اگر قیمت محصول موردنظر کاهش پیدا کند، خریداران از آن محصول بیشتر استقبال و خرید می‌کنند. همچنین زمانی که قیمت بالا برود، مردم کمتر برای خرید آن کالا اقدام می‌کنند و وقتی قیمت پایین بیاید بیشتر از آن می‌خرند. این همان قانون تقاضا است که به‌وسیله‌ی منحنی تقاضا در اقتصاد با شیب منفی نشان داده می‌شود. حال بیاییم از دید فروشندگان بررسی کنیم. اگر قیمت محصول بالا برود، فروشنده و یا تولیدکننده، سود بیشتری می‌کند؛ درنتیجه، انگیزه پیدا می‌کند تا محصول بیشتری تولید کند. به همین صورت اگر قیمت محصول پایین بیاید، تولیدش را کمتر می‌کند. این همان قانون عرضه است که در نمودار با شیب مثبت نشان داده می‌شود.

اصطلاحات مهم در عرضه و تقاضا در اقتصاد

اگر قیمت کالایی بالا رفته باشد، تولیدکننده بیشتر تولید می‌کند و درنتیجه‌ی آن، خریدار کمتر خرید می‌کند. به این عدم تطابق، مازاد یا Surplus می‌گویند. اگر قیمت پایین بیاید، خریدار از آن کالا تعداد زیادی می‌خرد؛ در نتیجه، تولیدکننده تعداد تولیداتش را کم می‌کند و دوباره عدم تطابق به وجود می‌آید. اما این بار به این عدم تطابق، کمبود یا Shortage می‌گویند. تنها یک نقطه است که باعث می‌شود تقاضای خریدار و عرضه‌ی تولیدکننده یکسان شود که به قیمت آن نقطه، قیمت تعادلی و به تعداد آن تعداد تعادلی می‌گویند.

عوامل مؤثر بر عرضه در اقتصاد

هزینه‌های تولید از جمله مواردی است که می‌تواند عرضه‌ را تحت تاثیر قرار دهد. اگر مواد اولیه کمیاب یا گران شود، قیمت محصول تولیدشده هم بالا می‌رود. در صورتی که بتوان قیمت نهایی محصول را بالا نگه داشت، عرضه افزایش پیدا می‌کند اما اگر این اتفاق نیفتد و قیمت تولید بیشتر از قیمت فروش باشد، عرضه کاهش می‌یابد. درحالی که، اگر مواد اولیه باقیمت مناسب در دسترس باشد، تولیدکنندگان به‌راحتی می‌توانند محصولات خود را تولید و عرضه کنند. همانطور که می‌دانید، باید در بازار یک مزیت رقابتی ایجاد کرد تا محصول شما مورد اقبال عمومی قرار بگیرد. این مزیت می‌تواند کم بودن قیمت‌ها نسبت به رقبا باشد. رقبای شرکت‌ها می‌توانند با تولید محصولات مشابه اما با قیمت کمتر، مشتری‌های دیگر شرکت‌ها را جذب کنند؛ درنتیجه، آن‌ها سود می‌کنند و بیشتر تولید و عرضه می‌کنند و شرکتی که محصولاتش گران‌تر است، سود کمتری می‌برد و کمتر تولید و عرضه می‌کند.

عوامل مؤثر بر تقاضا در اقتصاد

یکی از عوامل موثر بر تقاضا در اقتصاد، درآمد خریدار است. زمانی که خریدار قدرت خرید بالایی دارد، می‌تواند کالاهای بیشتری تهیه کند و این اتفاق بر تقاضای کالا تأثیر می‌گذارد. علاوه بر این، خریدارانی که درآمد بالایی دارند، برای تهیه‌ی کالاهای باکیفیت اقدام می‌کنند و این موضوع نیز بر کیفیت محصولات، تأثیرگذار است. مورد دیگر این است که اگر خریدار متوجه شود کالایی ممکن است کمیاب یا گران شود، تعداد بیشتری از آن را خریداری می‌کند و این باعث می‌شود که تقاضا برای کالای موردنظر بالا برود. تغییر سلایق مردم هم یکی دیگر از موارد موثر بر تقاضا است. زمانی که کالایی با ساختاری تازه و بر پایه‌ی مد روز تولید می‌شود، خریداران به سمت آن جذب‌شده و تعداد مشتریان کالای محبوب بالا می‌رود که این همان افزایش تقاضاست. همچنین اگر کالایی در ابتدا باکیفیت بالا تولید می‌شده است اما حالا بی‌کیفیت تولید می‌شود، مشتری‌های ثابت خود را از دست می‌دهد و تقاضا برای آن پایین می‌آید.

عوامل مؤثر بر نوسان قیمت در بازار براساس عرضه و تقاضا

قیمت محصولات همیشه ثابت نیست و گاهی به دلایل مختلف نوسان دارد. برای مثال ممکن است قیمت توت‌فرنگی‌های ارگانیک یا قیمت توت‌فرنگی که در فروشگاه‌های گران‌قیمت فروخته می‌شود، بیشتر از توت‌فرنگی‌های دیگر باشد. همچنین فشارهای خارجی و تغییرات آب و هوا می‌توانند روی قیمت کالاها اثر بگذارند و نمودار عرضه و تقاضا را حرکت دهند. به عنوان مثال رشد توت‌فرنگی‌هایی که عنوان کردیم، در هوای سرد سخت‌تر است و این اتفاق باعث می‌شود نمودار عرضه به سمت چپ ‌برود. دلیل این اتفاق این است که این محصول هر قیمتی هم که داشته باشد، تعداد بسیاری کمی تولید می‌شود. این نمودار وسیله‌ای است که اقتصاددان‌ها یا هر شخص دیگری برای نشان‌دادن تغییرات در بازار از آن استفاده می‌کند. معمولاً خریدار، قیمت کم را منصفانه می‌داند درصورتی‌که در نظر فروشنده برعکس است. به همین دلیل اقتصاد دان‌ها تمایلی ندارند که درباره‌ی قیمت‌ها صحبت کنند. درنتیجه‌ی آنچه تا اینجا گفته‌ایم، چهار اتفاق در بازار ممکن است رخ بدهد:

• عرضه کم شود
• عرضه زیاد شود
• تقاضا کم شود
• تقاضا زیاد شود

تحلیل عرضه و تقاضا در بنزین

نمودار عرضه و تقاضا مربوط به کاهش قیمت بنزین سال ۲۰۱۴

قیمت بنزین به نوسان داشتن معروف است که این تغییرات قیمتی به دلیل عرضه و تقاضا در اقتصاد رخ می‌دهد. برای مثال در سال۲۰۱۴، قیمت بنزین در آمریکا به دلیل عرضه‌ی بالا، بسیار افت کرد. اقتصاد چین و اروپا ضعیف شد و این باعث کم‌شدن تقاضا و رفتن نمودار آن به سمت چپ شد. در همان حال فنّاوری جدید استخراج و ذخیره‌ی سوخت در عراق و لیبی باعث شد عرضه‌ی بنزین افزایش یابد و نمودار عرضه به سمت راست برود. مجموع این دو اتفاق، باعث پایین آمدن ۴۰ درصدی قیمت هر گالن بنزین شد.

اهمیت سیستم بازار رقابتی و عرضه و تقاضا در اقتصاد

برای اینکه بازار رقابتی را بررسی کنیم، از بازار خریدوفروش اعضای بدن کمک می‌گیریم. می‌دانیم که هرساله هزاران نفر در انتظار دریافت عضو موردنیاز برای بدنشان هستند. متأسفانه خیلی‌ها در این بین، جان خود را از دست می‌دهند؛ درنتیجه، یک بازار رقابتی به وجود می‌آید که بازار آزاد از آن استقبال می‌کند. اگر یک نفر مبلغ بیشتری برای کلیه‌اش درخواست کند، سریعتر می‌تواند آن را دریافت کند. منصفانه نیست که یک انسان به دلیل شرایط نداشتن پول کافی، نتواند کلیه بخرد و جانش را از دست بدهد درحالی‌که انسانی دیگر به‌راحتی مبلغ را پرداخت و به زندگی‌اش ادامه دهد. این اتفاق می‌تواند نتیجه‌ی بازار بی‌قانون کلیه باشد که تنها با نظام اخلاقی می‌توان جلوی رخ دادن آن را گرفت. مشکل بعدی قانون عرضه است چرا که وقتی قیمت کلیه بالا می‌رود، موجب دزدیدن کلیه می‌شود؛ در نتیجه، به دلیل کمبود اعضای بدن در بازار، در خریدوفروش آن رقابت به وجود می‌آید و قیمت عضو بالا می‌رود. سازمان اهدای عضو جهانی می‌گوید: پرداخت برای قشر ضعیف جامعه برای اعضای بدن ناعادلانه است. بااین‌حال، ۷۰ درصد از اقتصاددان‌های عضو اتحادیه‌ی آمریکا از پرداخت هزینه برای اعضای بدن حمایت می‌کنند. دلیل این حمایت این است که با این کار می‌توان برخی از مشکلات موجود در بازار را حل کرد، با این حال باید یک سری قانون مشخص وجود داشته باشد تا از بروز مشکلات احتمالی در این زمینه نیز، جلوگیری شود.

نتیجه‌گیری آکادمی دانایان

ما درباره‌ی مبادله‌ی اختیاری و اهمیت عرضه و تقاضا در اقتصاد صحبت و نمودار آن را بررسی کردیم. بازارها بسیار اهمیت دارند و نباید نسبت به آن بی‌توجه بود اما باید بدانیم که بازار نیاز به قانون دارد. اقتصاددان‌ها به تبادلات بین عرضه و تقاضا به چشم قانون نگاه می‌کنند و نگاه ما به آن ‌هم همین‌طور است. اما نکته‌ای که اهمیت دارد این است که درنهایت همه چیز به انتخاب انسان‌ها بستگی دارد؛ عرضه و تقاضا در اقتصاد وابسته به تصمیمات خریداران و فروشندگان است. بادقت در تصمیمات و همین‌طور قانون‌گذاری صحیح، می‌توان بازار را کنترل کرد. برای مطالعه‌ی بیشتر پیرامون مباحث مالی و سرمایه‌گذاری اینجا کلیک کنید.