همان‌طور که می‌دانیم اقتصاد به تولید و مصرف و انتخابات نامحدود افراد با استفاده از منابع کمیاب اشاره می‌نماید. با درنظرگرفتن این موضوعات و همچنین افزایش تولید و رفاه باید در حفظ محیطی که در آن زندگی می‌کنیم کوشا باشیم. تولیدات و مصارفی که در جوامع مختلف شکل می‌گیرد باید به‌گونه‌ای باشد که از آسیب‌های متعدد به محیط‌زیست جلوگیری نماید. برخی از اقتصاددانان از نقش دولت در پیشگیری از مشکلات متعدد دررابطه‌با این آلودگی‌ها اشاره می‌نمایند. همچنین آنها یک سری اقداماتی که دولت میتواند به‌وسیله‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی آنها از آلودگی‌ها جلوگیری نماید را متذکر می‌شوند. همچنین دراین‌بین عواقب آلودگی‌هایی که توسط افراد در کره‌ی زمین به وجود می‌آیند را نیز یاد میکند و اگر این آلودگی‌ها مداوم باشند می‌توانند اثرات مخربی را بر محیط‌زیست بر جای بگذارند. تلاش بر این است که دولت‌ها با راهکارهای مناسب و جمعی از این آلودگی‌ها نجات یابند. در این مقاله دررابطه‌با آلودگی هوا، اثرات و راه‌های جلوگیری آن با رویکرد اقتصادی صحبت می‌کنیم.
اقتصاد به چه موضوعاتی اشاره میکند؟
اقتصاد درباره‌ی انتخاب‌ها و نحوه‌ی استفاده‌ی افراد از منابع کمیاب است. این موضوع تنها به تولید و مصرف محدود نمی‌شود؛ بلکه دررابطه‌با محافظت‌کردن، خارج‌نشدن از تعادل‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های بلندمدت و عدم تخریب و اتلاف منابع هم می‌توان از آن استفاده نمود. اقتصاد به نکات بسیار زیادی اشاره میکند؛ مثلاً برای اینکه چگونه امیال خودمان را جهت افزایش رفاه از طریق رشد همراه با حفاظت از منابع طبیعی متعادل سازیم باید چه اقداماتی انجام دهیم. بحث ما دررابطه‌با اقتصاد محیط‌زیست است و به این مسئله اشاره می‌نماییم که اقتصاد چگونه میتواند به افراد کمک نماید که بتوانند سیارهای که در آن سکونت دارند را قابل زندگی نگه دارند.
آلودگی هوا، عوارض جانبی فعالیت بشر در کره‌ی زمین
آلودگی محیط‌زیست یک امر اجتناب‌ناپذیر است و یکی از اثرات جانبی حیات بشر است و راهی وجود ندارد که افراد بتوانند به طور کامل آن را از بین ببرند. یکی از راه‌های مطالعه درباره‌ی جوامع نگاه‌کردن به زباله‌های تولید شده توسط آنها است. این واقعیت که انسان‌ها انواع زباله‌ها را تولید می‌کنند به این معنی نیست که باید جزایری از زباله‌ها در اقیانوس‌ها یا لایه‌ای از دود در شهرهای صنعتی و مواد شیمیایی را بپذیریم. ما برای اینکه دررابطه‌با این موضوع به طور ساده صحبت کنیم دررابطه‌با یک نوع از آلودگی‌ها بحث می‌کنیم و آن هم انتشار دیاکسیدکربن توسط بشر در کره‌ی زمین است.
دیاکسیدکربن و اثرات آن بر کره‌ی زمین
دیاکسیدکربن یکی از گازهای گلخانه‌ای اولیه است. این گازهای گلخانه‌ای با پوشاندن زمین باعث تغییرات آب‌وهوایی می‌شوند. از میلیون‌ها سال پیش تاکنون میزان دیاکسیدکربن در بالاترین سطح خود قرار گرفته است. به همین دلیل اکثر محیط‌بانان آن را در حالت اضطرار سیارهای می‌دانند. تلاش‌های زیادی برای حذف گازهای گلخانه‌ای از جو و همچنین مقاوم‌تر کردن شهرها در مقابله با تغییرات آب‌وهوایی انجام شده است. در ادامه به برخی از این اقدامات در جهت کاهش آلودگی محیط‌زیست توسط این نوع از گاز می‌پردازیم.
چند راهکار برای کاهش آلودگی محیط‌زیست
اولین اقدامی که افراد می‌توانند آن را انجام دهند این است که منابعی که بیشترین آلودگی را ایجاد می‌نمایند شناسایی کنند. این اقدام در برخی از کشورها انجام شده است. کارخانه‌هایی که سوخت‌های فسیلی را برای انرژی می‌سوزانند، صنایعی که از نفت و زغال‌سنگ برای تولید استفاده می‌نمایند و همچنین وسایل نقلیه‌ای که موتورهای احتراق داخلی دارند بزرگ‌ترین منابع آلودگی هوا هستند. مرحله‌ی دوم این است که باید عرضه‌ی این فناوری‌ها و محصولاتی که توسط آنها تولید می‌شوند را کاهش دهیم و یا اینکه تقاضا برای آنها را با راه‌حل‌هایی کم کنیم. این سیاست‌ها در ظاهر ساده ولی عمل به آنها پیچیده و دشوار است. با نگاهی که به کاهش عرضه خواهیم داشت متوجه نکاتی می‌شویم. همان‌طور که می‌دانیم تراژدی عوام یکی از بزرگ‌ترین مشکلاتی است که کشورها باید هرکدام به طور مستقل مقررات زیست‌محیطی را اجرا نمایند. هیچ‌کس مالک جَو نیست؛ بنابراین انگیزه‌ی بسیار کمی برای کشورها وجود دارد که آن را تمیز نگه دارند و آن را از هرگونه آلودگی دور نمایند. همچنین هیچ‌کس هم قصد ندارد تا زمانی که دیگران از فناوریهای گران‌قیمت استفاده نکنند آنها استفاده نماید. گزینه‌ی دیگر کاهش تقاضا برای سوخت‌های فسیلی است که با منابع انرژی سبز جایگزین می‌شود؛ اما افراد به سوخت‌های فسیلی بسیار متکی هستند و بازارها به‌شدت تولید آنها را ارزان کرده‌اند؛ بنابراین کار هر نوع انرژی جدیدی برای شکست‌دادن سیستم فعلی بسیار سخت است؛ بنابراین باید منتظر توسعه و ارزان ترشدن فناوریهای جدید باشیم یا حداقل روند آنها را سرعت بخشیم.
آلودگی هوا و اثرات آن بر اقتصاد و کره‌ی زمین
دررابطه‌با آلودگی هوا عوارض بلندمدتی چون تغییرات آب‌وهوایی وجود دارد که مصرف‌کنندگان اغلب هنگام خرید محصولات به آن توجه نمی‌کنند. زمانی که هزینه‌ی کامل یک محصول با هزینه‌هایی که تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان می‌پردازند مطابقت نداشته باشد تفاوت در اثرات خارجی منفی خواهد بود. مثال‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌هایی نظیر آلودگی هوا و عدم مقابله با آن نشان‌دهنده‌ی شکست بازار است؛ وضعیتی که در آن بازارها نمی‌توانند مقدار موردنظر جامعه را تولید کنند. برای پرداختن به این موضوع برخی از اقتصاددانان استدلال می‌کنند که مداخله‌ی دولت نه‌تنها قابل‌توجیه است، بلکه ضروری خواهد بود.
دولت چگونه میتواند از آلودگی هوا جلوگیری کند؟
روش‌های مختلفی وجود دارد که میتواند طی آن مداخله‌ی دولت اتفاق بیفتد. همه‌ی اینها به‌منظور تشویق تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان به انتخاب آلودگی کمتر است. یک راه‌حل این است که دولت دخالت نماید و قوانین مشخصی را دررابطه‌با میزان آلودگی صنایع خاص وضع نماید. راه دیگری که برای کاهش آلودگی هوا می‌توان به آن اشاره کرد این است که با ارائه‌ی مشوق‌های قیمتی می‌توان افراد را تشویق به انتخاب‌هایی کرد که برای محیط‌زیست بهتر است. دولت میتواند برای خرید بنزین مالیات وضع نماید و یا به افرادی که از خودروهای برقی استفاده می‌کنند یارانه بپردازد. همچنین دولت‌ها می‌توانند نهادهایی جهت صدور مجوز ایجاد کنند و محدودیتی برای میزان آلودگی شرکت‌ها تعیین نماید و به آن نهادها اجازه بدهند که مجوزهای آلاینده‌ای را خریدوفروش کنند. به این سیستم کنترل و تجارت می‌گویند. طرف‌داران کنترل و تجارت استدلال می‌کنند که این سیستم میتواند بدون ایجاد قوانین سخت که مانع رشد اقتصاد می‌شود با موفقیت انتشار گازهای گلخانه‌ای را محدود نمایند.
منابع مصرفی در جهان در حال حاضر و در آینده به چه صورت هستند؟
دولت‌ها می‌توانند برای توسعه‌ی یک فناوری یارانه بپردازند. به‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌طور مثال یک کشور ممکن است به حمایت از توسعه‌ی انرژی خورشیدی و بادی کمک کند. تا سال ۲۰۱۴ حدود ۱۰ درصد از انرژی مصرفی در ایالات متحده‌ی آمریکا از منابع تجدیدپذیر تأمین می‌شد که مطابق با میانگین جهانی است. پیش‌بینی شده است که تا سال ۲۰۴۰، ۱۵ درصد از انرژی مصرفی جهان از منابع تجدیدپذیر تأمین خواهد شد. اما منابع انرژی جایگزین در اکثر موارد هنوز به‌اندازه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی کافی ارزان نیستند؛ بنابراین اکثر انرژی‌های ما حداقل در حال حاضر از منابع تجدیدناپذیر تأمین می‌شود. نکته‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی حائز اهمیت آن است که وقت کافی برای انتظار در جهت ارزان‌تر شدن فناوریهای جدید نیست و همچنین هیچ تضمینی وجود ندارد که فناوری‌هایی که دولت انتخاب میکند مقرون‌به‌صرفه هستند یا خیر. شاید راه‌حل این نیست که سوخت‌های فسیلی نابود بشوند؛ بلکه می‌توان از آنها بهتر استفاده کرد.
اثر بازگشت در صرفه‌جویی افراد چگونه عمل میکند؟
اقتصاددانان انرژی معتقدند که دستاوردهای مورد انتظار از صرفه‌جویی در انرژی با اثر بازگشت جبران می‌شود. برای مثال شخصی روزانه یک گالن بنزین برای رسیدن به محل کار خود استفاده می‌نماید و بعد از آن اقدام به خرید یک اتومبیل کم‌مصرف میکند و بعد از خرید این اتومبیل برای رفت‌وآمد تنها نیمی از آن گالن را برای رفت‌وآمد مصرف میکند. این شخص هم در مصرف پول خود صرفه‌جویی کرده است و هم آلودگی‌های کمتری ایجاد نموده است. اما طبق اثر بازگشت با تغییر رفتار افراد ممکن است مزایای بهره‌وری انرژی کاهش یابد برای مثال شخصی که از اتومبیل کم‌مصرف استفاده میکند ممکن است بیش از حد معمول از آن استفاده نماید. همچنین اگر بهره‌وری مصرف سوخت باعث کاهش هزینه‌ی رانندگی بشود ممکن است افراد بیشتری را به خرید خودرو تشویق نماید و مصرف کلی بنزین را افزایش دهد و حتی اگر مردم زیاد رانندگی نکنند بهره‌وری مصرف سوخت در حالت جدید میتواند تقاضا برای سوخت‌های فسیلی را کاهش دهد و اینها با قیمت کمتر برای مصارف دیگر در دسترس قرار بگیرند. اثر بازگشت به این معنی نیست که نباید در فناوریهای مربوط به صرفه‌جویی در انرژی سرمایه‌گذاری کرد. لازم است بدانیم که مصرف‌کنندگان چگونه باید رفتار کنند. پس اقتصاددانان باید در بحث سیاست زیست‌محیطی مشارکت داشته باشند. ابزارهای اقتصادی به تجزیه‌وتحلیل انگیزه‌ها و کسب نتیجه‌ی بهتر کمک می‌کنند.
اقدامات جامعه‌ی بین‌الملل در جهت کاهش آلودگی‌ها
اکثر کشورها در تلاش هستند که به مشکل گازهای گلخانه‌ای رسیدگی کنند. جامعه‌ی بین‌الملل سالیان زیادی تلاش کرده است تا برای حفاظت از محیط‌زیست همکاری نماید و موفقیت‌هایی هم در این زمینه داشته است. معاهدات بین‌المللی وجود دارد که کشورها را متعهد به کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای میکند. همچنین شرکت‌های خصوصی و دولت‌ها در حال تأمین بودجه‌ی تحقیقات در زمینه فناوری سبز هستند. برای مثال در ایالات متحده‌ی آمریکا قانون بازیابی و سرمایه‌گذاری مجدد آمریکا در سال ۲۰۰۹ میلیاردها دلار برای تأمین منابع مالی انرژی‌های تجدیدپذیر اختصاص داده است. همچنین چین هم متعهد شده است که در این مسیر حرکت کند و در سرمایه‌گذاری در انرژی‌های تجدیدپذیر در جهان پیشتاز شود. حالا که اکثر کشورها تشخیص داده‌اند که مشکلی وجود دارد، امید است که یک راه یا راه‌های زیادی برای حل این مسئله پیدا کنند.
تعهد مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان برای حفاظت از محیط‌زیست
اقتصاددانان محیط‌زیست معتقدند که فقط دولت‌ها و تولیدکنندگان نیستند که باید تغییر رفتار دهند؛ بلکه مصرف‌کنندگان هم باید در خود تغییراتی را ایجاد کنند. برای محافظت از محیط‌زیست، صرفه‌جویی باید جزئی از زندگی روزمره‌ی افراد باشد؛ برای مثال مصرف‌کنندگان خرد می‌توانند با اقداماتی چون بهبود عایق‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌بندی محل کار و زندگی تأثیراتی بزرگ در محافظت از محیط‌زیست داشته باشد. اما افراد باید بدانند که اقدامات فردی به‌تنهایی کافی نیست؛ صنایع، دولت‌ها و افراد باید همگی با هم همکاری داشته باشند.
جمع‌بندی
همان‌طور که در مطالب بالا ذکر شد بشر با فعالیت‌هایی که برای تولید و مصرف انجام می‌دهد باعث ایجاد آلودگی‌های مختلف می‌شود. این آلودگی‌ها انواع مختلفی دارد که گازهای گلخانه‌ای یکی از آنها است. یکی از اثرات جانبی حیات بشر در کره‌ی زمین که باعث ایجاد تغییرات بسیار زیادی در آب‌وهوا می‌شود دیاکسیدکربن است. البته امکان کنترل این گازها وجود دارد. برخی از اقتصاددانان وجود دولت در جلوگیری از شیوع گسترده‌ی این گازها در سراسر دنیا را مؤثر می‌دانند و معتقدند دولت‌ها می‌توانند با وضع قوانینی چون دریافت مالیات از تولیدکنندگان آلودگی و اقداماتی ازاین‌قبیل، از پخش زیاد این گازها پیشگیری کنند. همچنین دولت‌ها می‌توانند از منابعی که تجدیدپذیر هستند هم استفاده نمایند که این منابع در حال حاضر گران هستند. دولت‌های مختلف برای جلوگیری از این مشکل اقدامات زیادی انجام داده‌اند و برای رفع این مشکل به حمایت‌های همه‌جانبه از سوی تمام افراد و جوامع نیاز است.
