صنعت قند و شکر یکی از صنایع بورسی با حدود ۱۸ شرکت است. تحلیل و بررسی وضعیت شرکتهای صنعت قند و شکر بدون شناخت فرایندها، محصولات، نحوهی تولید و عرضه و همینطور شناخت وضعیت این صنعت در جهان ممکن نیست. از این روی در این مقاله با ارائه توضیحاتی در خصوص روشهای تولید در صنعت قند و شکر و همچنین فرایندها و محصولات صنعت قند و شکر سعی کردیم تا به داشتن دیدگاهی مناسبتر برای تحلیل این صنعت کمک کنیم.
آشنایی با روشهای تولید در صنعت قند و شکر
به طور عمده دو روش کلی برای تولید در صنعت قند و شکر وجود دارد. وجه تمایز این دو روش بهرهگیری از مواد اولیه جهت تولید شکر است. در برخی از واحدهای تولیدی برای تولید قند و شکر از نیشکر و در برخی دیگر از واحدهای تولیدی از چغندرقند جهت تولید شکر استفاده میشود. در این مقاله بیشتر به ارائهی توضیحاتی در خصوص روش دوم، یعنی بهرهگیری از چغندرقند در تولیدات خواهیم پرداخت چراکه تقریباً تمام شرکتهای بورسی در این صنعت، از این روش استفاده میکنند.
فرایند تولید در صنعت قند و شکر
در بحث فرایند تولید محصولات در صنعت قند و شکر، مطابق آنچه ذکر کردیم، شرکتهای بورسی از روش تولید به وسیلهی چغندرقند استفاده میکنند. نکتهی قابلتوجهی که در زمینهی واحدهای تولیدی این صنعت وجود دارد، توجه به ظرفیتهای تولیدی آنها است. ظرفیتهای تولید روزانهی واحدهای صنعت قند و شکر به نسبت مصرف سالانه بسیار بالا و قابلتوجه بوده و دلیل آن نیز به خصوصیات چغندرقند بازمیگردد.
به عبارت بهتر میتوان گفت ازآنجاییکه چغندرقند چندان خاصیت انبارداری ندارد و در صورت نگهداری در طول زمان از عیار آن کاسته میشود، واحدهای تولیدی در این صنعت به اندازهی مصرف سالانه در دو ماه برداشت چغندرقند تولید کرده و بهجای انبارداری مواد اولیه که در این صنعت همان چغندرقند است، محصول نهایی در انبار نگهداری میشود. به همین دلیل ظرفیت تولید روزانهی این واحدها بالاست چرا که در عرض دو ماه میبایست به اندازهی مصرف یک سال تولید داشته باشند. معمولاً یک چغندرقند بعد از سه هفته پس از برداشت فاسد شده و دیگر قابلیت بهکارگیری در تولید را ندارد.
قیمت چغندرقند در تحلیل صنعت قند و شکر
چغندرقند نیز دارای عیارهای مختلفی است. منظور از عیار در چغندرقند درصد استحصال شکر از آن است. به عبارت بهتر نسبت وزن فرآوردهی حاصله از چغندرقند به وزن خود چغندرقند، نشاندهندهی عیار آن است. غالباً عیار چغندرقند ۱۶ درصد بوده و این به معنای آن است که از هر ۷ تن چغندرقند حدود ۱ تن شکر به دست میآید.
طبیعتاً هرقدر عیار چغندرقند بیشتر باشد قیمت آن نیز پربهاتر خواهد بود. البته که چغندر و نیشکر جز کالاهای حمایتی محسوب شده و قیمتگذاری آنها کاملاً بازاری نیست و در آن مداخلاتی صورت میگیرد. قیمت شکر و قیمت چغندر توسط دولت اعلام میشود. این کار معمولاً در شهریورماه هرسال اتفاق افتاده و تلاش میشود تا نسبتی منطقی بین قیمت چغندرقند و قیمت شکر پدیدار شود. این تناسب معمولاً به آن صورت است که قیمت شکر حدوداً ده برابر قیمت چغندرقند است. قیمت معیار اعلام شده نیز غالباً برای عیار ۱۶ درصد مطرح میشود اما لزوماً با تغییر عیار، قیمت به همان نسبت تغییر نمیکند.
تخلیل صنعت پتروشیمی | آموزش کامل
محصولات فرعی بهدستآمده از چغندرقند در تحلیل صنعت قند و شکر
در فرایند تبدیل چغندرقند به شکر در کارخانههای فعال در صنعت قند و شکر، مقداری محصولات فرعی نیز به دست میآید که از جملهی آنها میتوان به تفاله اشاره کرد. تفالهی تولیدی در این صنعت قابلیت استفاده بهعنوان خوراک دام را دارد؛ بنابراین از فروش تفالهی حاصله نیز شرکتهای صنعت قند و شکر، درآمدی را شناسایی میکنند. نظام قیمتگذاری در این محصول فرعی بازار آزاد بوده و با حذف ارز ترجیحی نهادههای دامی و گرانتر شدن آنها بهعنوان یک کالای جانشین تقاضا برای این محصول نیز افزایش پیدا کرده و شرکتهای تولیدکنندهی صنعت قند و شکر میتوانند درآمد بیشتری را از این طریق شناسایی کنند.
یکی دیگر از محصولات فرعی در صنعت قند و شکر ملاس نهایی است. از ملاس برای تولید الکل استفاده میشود بنابراین اگر محصولات پتروشیمی گرانتر شوند یا دلار بازار آزاد گرانتر شود، بهعنوان یک کالای جانشین تأثیراتی بر قیمت ملاس نهایی نیز خواهد داشت و با افزایش تقاضا در آن باعث افزایش قیمت در آن میشود.
دو کالای ملاس نهایی و تفاله هرچند بهعنوان محصولات فرعی شناسایی میشوند اما مقدار و قیمت آنها غالباً آنقدری هست که درآمدهای ناشی از فروش آنها بهعنوان اقلامی بااهمیت تلقی شود.
یکی دیگر از محصولات فرعی در این صنعت که در روش تولید از طریق نیشکر به وجود میآید، باگاس است که برخلاف دو محصول قبلی تأثیر زیادی بر حاشیه سود نداشته و از آن در تولید کاغذ استفاده می-شود. گروه صنایع کاغذ پارس از عمدهترین خریداران این محصول است.
ارزشگذاری چیست و چه کاربردی دارد؟
شرایط فصلی اثرگذار بر چغندر در صنعت قند و شکر
یکی از شرایط اثرگذار بر تولید و رشد چغندرقند حرارت و دمای هوا است. این مسئله نشاندهندهی آن است که شرایط جوی و فصول مختلف بر تولید و برداشت این محصول بهعنوان مادهی اولیهی صنعت قند و شکر اثرگذار است و در فصول مختلف شرایط مختلفی را برای این صنعت رقم خواهد زد. به این مسئله مفصلاً در ابتدای مقاله نیز اشاره کردیم و فصلی بودن خرید مواد اولیه در این صنعت را مطرح کردیم. شرکتهای قندی غرب کشور از این منظر شرایط بهتری دارند و وضعیت تولید و سودآوری بهتری را تجربه میکنند. به طور مثال شرکت فرآوردههای غذایی و قند پیرانشهر در اغلب زمانهای سال از چغندر لازم برای تولید برخوردار است.
چغندرهای کشت پاییزه که در پاییز برداشت آنها صورت میگیرد پرعیارتر هستند و همین سبب شده تا فعالیت کارخانههای قندی در فصل پاییز با تمام ظرفیت خود صورتگرفته و در فصل زمستان به عدم فعالیت نزدیک شوند. از سوی دیگر در بهار با برداشت کشت بهاره مجدداً به تولید پرداخته و در تابستان به سمت عدم فعالیت حرکت میکنند. البته این فرایند مربوط به کارخانههای دو کشته بوده و برای واحدهای تک کشته، تولید فقط در پاییز اتفاق میافتد.
چغندرقند از محصولاتی محسوب میشود که به دلیل کاهش عیار قابلیت حملونقل طولانی و صادرات و واردات را ندارد و به همین دلیل شرکتهای قندی شرق کشور توانایی تولید مداوم را به علت در اختیار نداشتن چغندر کافی ندارند.
تحلیل صنعت پالایشی به چه صورت است؟
وضعیت صنعت قند و شکر در جهان
از بزرگترین تولیدکنندگان صنعت قند و شکر در جهان میتوان به برزیل اشاره کرد. پس از برزیل کشورهایی نظیر هند، چین و تایلند نیز میزان بالایی از تولید شکر را انجام میدهند. روش تولید در جهان برخلاف روش رایج در ایران غالباً تولید از طریق نیشکر است. این در حالی است که تقریباً تمام شرکت-های قندی حاضر در بورس ایران با روش بهرهگیری از چغندرقند به تولید شکر میپردازند. البته در ایران نیز کارخانجاتی وجود دارند که روش تولید آنها با استفاده از نیشکر باشد اما این شرکتها اغلب دولتی بوده و در بازار سرمایه حضور ندارند.
میزان تولید شکر در دنیا چیزی در حدود ۱۶۰ تا ۱۸۰ میلیون تن در سال است و این در حالی است که همانطور که ذکر کردیم بیشتر آن با استفاده از نیشکر تولید شده و تنها ۳۵ میلیون تن از آن با استفاده از چغندرقند تولید میشود. سرانهی مصرف شکر در دنیا برای هر فرد در طول یک سال چیزی در حدود ۴۰ کیلوگرم بهصورت مستقیم و غیرمستقیم است که از آن بهعنوان یکی از شاخصهای توسعهیافتگی در جهان نیز یاد میشود.
اما در خصوص عرضه و تقاضا نیز میتوان گفت در طول سالهای مختلف نوسانات تولید این محصول در غالباً در همان بازهی بین ۱۶۰ تا ۱۸۰ میلیون تن بوده است که البته بر اثر شرایط جوی و اتفاقات مربوط به آن مانند سیلهای شدید در برخی از کشورها تغییراتی در روند تولید و عرضهی محصولات این صنعت به چشم میخورد.
در خصوص نرخ جهانی نیز غالباً نرخ شکر خام که یک مرحله قبل از شکر سفید است اعلام میشود. در برخی از سایتها نرخ این محصول بر حسب واحد وزنی پوند اعلام شده که برای استفادهی از آنها باید به تبدیل واحدها توجه داشت.
عرضه و تقاضای داخلی در صنعت قند و شکر
کل مصرف ایرانیان از شکر به طور سالانه چیزی در حدود ۲٫۴ میلیون تن است. توان عرضهی داخلی غالباً کمتر از این عدد بوده و در طول سالهای مختلف همواره قدری از نیاز داخلی وارد شده است. در طول تاریخ این صنعت در ایران میتوان گفت بازهی زمانی مربوط به سالهای ۸۵ تا ۹۲ یکی از بدترین دورهها برای این صنعت بوده است. چراکه در این بازهی زمانی به دلیل وفور منابع ارزی و عدم وجود تعرفهی خاصی برای واردات، میل به واردات افزایش پیدا کرده و تولید داخلی کاهش چشمگیری را تجربه کرده است. در این بازه چیزی بیش از نیاز کشور واردات صورت گرفت و ازاینجهت کارخانههای این صنعت متضرر شدند.
در صنعت قند و شکر در زمان کمبود تولید شکر سفید یا چغندرقند وارد نمیشود و منظور از واردات شکر خام است که همان گونه که ذکر کردیم یک مرحله قبل از شکر سفید است. ذکر این نکته نیز حائز اهمیت است که در شرایط کنونی علاوه بر وضع تعرفه در خصوص واردات شکر خام و همینطور عوارض بر آن، اجازهی واردات این محصول صرفاً به تولیدکنندگان آن داده شده و شرکتهای فعال در این صنعت از این طریق نیز ممکن است سود بازرگانی را شناسایی کنند.
روند تولید در تحلیل صنعت قند و شکر
مطابق آمار و نمودارهای فوق میتوان گفت اگرچه میزان تولید چند سال اخیر در صنعت قند و شکر روندی کاهشی داشته است اما در یک بازهی طولانیمدت و یک دیدگاه بلندمدت، مشاهده میکنیم که افزایش تولید اتفاق افتاده است. این امر در حالی است که سطح زیر کشت نیز در صنعت قند و شکر کاهش محسوسی را تجربه کرده است؛ بنابراین همانطور که آمار هم گویاست، این افزایش در کل تولید نشئتگرفته از بهبود راندمان در هر هکتار از تولید بوده که سبب شده تا ضمن کاهش سطح زیر کشت بتوان به میزان محصول بیشتری دست پیدا کرد؛ بنابراین میتوان گفت برای تحلیل تولید کل در صنعت قند و شکر، سطح زیر کشت و راندمان هر هکتار در کنار هم عمل کرده و باید توجهی توأمان به هر دوی آنها داشت.
ارزش جایگزینی در صنعت قند و شکر
ارزش جایگزینی در این صنعت چندان قابل استحصال نیست اما واقعیت آن است که با توجه فصلی بودن تولید لازم است تا چندبرابر نیاز لازم اقدام به ایجاد ظرفیت شود تا بتوان در فصولی از سال که کشت و تولید چغندر وجود دارد، نیاز کل سال را تأمین کرد. از سوی دیگر قیمتگذاریهای دستوری در این صنعت ممکن است قدری فرایند سودسازی آن را با مشکل مواجه کرده و این دو عامل سبب شوند تا سرمایهگذار جدیدی به سراغ سرمایهگذاری در این صنعت نرود.
واردات شکر خام در صنعت قند و شکر
همانطور که اشاره کردیم توان تولید داخلی در صنعت قند و شکر غالباً پاسخگوی تقاضای موردنیاز نبوده و نیاز به واردات وجود دارد. دراینبین اجازهی واردات به اندازهی کسری به تولیدکنندگان داده شده است و بنابراین سودی تحت عنوان سود بازرگانی نیز برای شرکتهای صنعت قند و شکر باید در نظر گرفت. بازهم به این نکته اشاره میکنیم که واردات شکر به شکل شکر خام بوده و نه شکر سفید و پس از واردات با ضریب تبدیلی یکبهیک به شکر سفید تبدیل میشود.
برای محاسبات مربوط به این بخش در شرکت-های صنعت قند و شکر، لازم است تا ابتدا قیمت جهانی که برحسب پوند اعلام میشود را به تن تبدیل کنیم. برای این منظور قیمت اعلامشدهی جهانی بر ۴۵۳ تقسیم و در ۱۰۰۰۰ ضرب میکنیم. این عدد را در ۱٫۲ ضرب کرده تا عوارض آن را نیز محاسبه کرده باشیم. بهصورت حدودی بهازای هر تن ۷۵ دلار هزینههای حملونقل و هزینههای جانبی را لحاظ میکنیم. رقم بهدستآمده را در دلار نیمایی ضرب کرده و هزینههای تبدیل شکر خام به شکر سفید را نیز لحاظ میکنیم. بهاینترتیب محاسبات مربوط به بخش درآمد ناشی از واردات شرکتها را نیز در اختیار خواهیم داشت.
انواع مختلف درآمد در شرکتها- تحلیل صنعت قند و شکر
بهطورکلی میتوان ۴ مختلف برای تحقق درآمد را در شرکتهای صنعت قند و شکر در نظر گرفت. اولین محل تحقق درآمد تبدیل چغندر به شکر سفید است که بهنوعی بهعنوان فعالیت اصلی شرکت تلقی شده و درآمدی از این طریق برای شرکت محقق میشود.
یکی دیگر از محلهای تحقق درآمد برای شرکتهای صنعت قند و شکر، درآمد ناشی از فروش ملاس و تفاله بهدستآمده از چغندر در فرایند تبدیل آن به شکر سفید است.
حالت سوم درآمد ناشی از واردات شکر است که با حاشیه سودی تقریباً معادل ۱۰ الی ۱۵ درصد بهای تمامشدهی واردات و تبدیل شکر خام به شکر سفید محقق میشود. فرایند محاسبهی بهای تمامشدهی واردات را مفصلاً در بند قبلی توضیح دادیم.
حالت چهارم درآمد ناشی از کارمزد تبدیل شکر خام وارداتی توسط دولت و تبدیل آن به شکر سفید است. در این حالت، شکری که دولت به دلیل تأمین نیاز داخلی به شکل خام وارد کرده است را به دلیل در اختیار نداشتن امکانات تبدیل آن به شکر سفید در اختیار واحدهای تولیدی قرار میدهد و در ازای تبدیل آن به شکر سفید مبلغی بهعنوان کارمزد به آنها پرداخت میکند. این آیتم درآمدی در قبال سه حالت دیگر از انواع درآمدها رقم کمتری را به خود اختصاص میدهد.
برخی موارد بااهمیت در تحلیل صنعت قند و شکر
در فرایند تحلیل صنعت قند و شکر، زمانی که به صورتهای مالی شرکتهای این صنعت مراجعه می-کنیم، با موارد خاص دیگری نیز مواجه میشویم. از جملهی این موارد میتوان به آیتمی تحت عنوان تفاله خشک سهمیه در بخش فروش اشاره کرد. این بخش در واقع فروش تفاله به کسی است که چغندرقند از او خریداری شده و به جهت حمایت از کشاورز قدری از تفالهی خشک و یا شکر نیز با قیمتی پایینتر از قیمت بازار به کشاورز فروخته میشود.
نکتهی دیگر در خصوص استخراج میزان چغندر دریافتی شرکت است. ازآنجاییکه چغندر خاصیت انبارکردن ندارد، از روی میزان شکر در شرکت و برقراری تناسب بین چغندر مصرفی و محصول تولید شده، میتوان میزان چغندرقند دریافتی را نیز استخراج کرد.
نکتهی دیگر در خصوص تفاوت عیار چغندر در ششماههی نخست سال با ششماههی دوم سال است. این امر سبب میشود تا ضریب تبدیل نیز در فصول مختلف سال متفاوت باشد.
در تحلیل صنعت قند و شکر بهتر است تا همواره تولید و فروش دو تا سه سال منتهی به دورهای که قصد تحلیل آن را داریم، موردتوجه قرار داده تا از روند تولید و فروش شرکت اطلاع پیدا کنیم و خارج از روند بهدستآمده ارقامی را برای شرکت در نظر نگیریم. در تحلیل شرکتهای این صنعت گزارش سهماهه به دلیل فصلی بودن فرایندهای عملکرد شرکتها چندان رسایی ندارد و در واقع یک گزارش سهماهه قابلیت تعمیمدهی به کل سال را ندارد.
ارزش ذاتی چیست؟ چه کاربردی در تحلیل دارد؟
تخمین تولید کل شرکت در تحلیل صنعت قند و شکر
روند تولید محصول در شرکتهای صنعت قند و شکر در طول سنوات اخیر اغلب کاهشی بوده است اما تحلیل مقدار کاهش، روند و دلایل آن از اهمیت بالایی برخوردار است. با در کنار هم قراردادن ارقام تولید شرکت در طول سنوات مختلف و خارجکردن اثر برخی اتفاقات تکرارناپذیر، نظیر وقوع سیلهای بسیار شدید که ممکن است تولیدات یک دوره را تحتتأثیر قرار دهد، دیدگاه خوبی در خصوص میزان تولید یک شرکت در طول یک سال پیدا خواهیم کرد. همچنین با مقایسههای مقطعی تولید در طول سنوات مختلف نیز میتوانیم روند تولیدات را در بازههای ۵ یا ۷ یا ۹ماهه مقایسه کنیم و درصد تغییرات تولید را در طول سالهای مختلف پیدا کرده و آن را تعمیم دهیم. باگذشت زمان و انتشار گزارشهای ماهانه، بهمرور رقم تخمینی را تعدیل کرده و مسیر حرکت مقدار تولید سالانه شرکت را رهگیری خواهیم کرد.
مدل گوردون چیست؟ چگونه محاسبه میشود؟
جمعبندی تحلیل صنعت قند و شکر
در پایان بازهم به اهم موارد مطرح شده در این مقاله اشاره میکنیم. یکی از نکات بااهمیت که تا حدودی این صنعت را از صنایع دیگر متمایز کرده است بحث مربوط به عدم امکان صادرات و واردات مواد اولیهای نظیر چغندرقند و همچنین فصلی بودن شرایط تولید و برداشت آن است که سبب میشود تا عملاً به اندازهی فروش یک سال شرکت در بازههای زمانی ۲ تا ۳ماهه تولید صورت بگیرد. البته در برخی از شرکتهای دو کشته این مقدار متفاوت بوده و امکان تولید در بازههای طولانیتر فراهم است.
از این روی در تجزیهوتحلیل گزارشهای ماهانه یا فصلی این صنعت باید دقت مضاعفی به خرج داد. یکی دیگر از نکات مهم تفاوت روش تولید شرکتهای بورسی ایران با روش تولید رایج در جهان است که در ایران اغلب شرکتهای خصوصی با استفاده از چغندرقند به تولید شکر میپردازند درحالیکه در جهان بیشتر شکر تولیدی از طریق نیشکر صورت میگیرد. برای ایجاد شناخت بیشتر در خصوص صنعت قند و شکر، مطالعهی این مقاله را به شما توصیه میکنیم.
4 دیدگاه
بسیار مفید و جامع بود. پیروز باشید!
بسیار کاربردی، ممنون.
ممنون از نظر شما
سلام یه سوال داشتم
برای رنگ سفید قند ار مواد شیمیایی و سرطان زا گوگردی استفاده میکنن
چرا اصن قند قهوه ای یا چه میدونم هر رنگی که سفید نباشه که بخاد سرطان زا باشه درست نمیکنن ؟
مگه تو طعمش تاثیر داره؟