یکی از بازارهایی که سرمایه‌گذاران حرفه‌ای در آن فعالیت می‌کنند بورس کالا است. بازار بورس کالای ایران به چهار بازار فرعی، مشتقه، فیزیکی و مالی تقسیم‌بندی می‌گردد. در زمان‌های دور نارسایی‌های بازارهای سنتی همچون عدم وجود نظارت کافی، عدم شفافیت معاملات و قیمت‌های خریدوفروش و همچنین نبود تضمین‌های لازم برای دادوستدهای کلان موجب راه‌اندازی بورس‌های کالا در سراسر جهان گردید که از قدیمی‌ترین آنها می‌توان به بازار بورس شیکاگو و بورس فلزات لندن اشاره نمود.
تمامی دادوستدهای بورس کالا در قالب قراردادهای استانداردی صورت می‌گیرد که شامل قراردادهای نقدی، سلف، نسیه، آتی، اختیار معامله، صلح و معاوضه می‌شود.
بورس کالا چیست؟
بازارهای مالی به دو بخش کلی بازار پول و سرمایه تقسیم‌بندی می‌گردند. در بازار پول اسنادی مثل اوراق خزانه معامله می‌شود. نکته‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی اساسی این بازارها وجود واسطه‌ها یا کارگزاران است که عملیات خریدوفروش را انجام می‌دهند. در بورس کالا تعداد زیادی عرضه‌کنند کالاهای مختلف کالاهای خود را عرضه کرده و پس از بررسی و تأیید کارشناسان، کالاها قابل‌عرضه به خریداران خواهد بود. بورس کالا مزایای متعددی برای سرمایه‌گذاران، عرضهکنندگان و همین‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌طور بهبود فرایند تأمین برخی از مواد اولیه شرکت‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها دارد.
مزایای بازار بورس کالا
بازار بورس کالا از مزایای ساختاری و مالیاتی گوناگونی برخوردار است از مزایای ساختاری آن می‌توان به موارد زیر اشاره کرد
- کمک به بهبود سازوکار کشف قیمت از طریق مکانیسم عرضه و تقاضا
- کمک به بهبود فرایند سامان‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌دهی بازار برخی از کالاهای خاص در حوزه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی کشاورزی، پتروشیمی و انرژی
- تضمین کیفیت کالا و کمیت آن و همچنین مدت و قیمت معامله.
- کاهش قسمت زیادی از هزینه‌های فروش و بازاریابی و مزیت وجود بازار مستقیم در بورس کالا.
- فراهم بودن بستر بهره‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌گیری از تسهیلات مالی برای معاملات
- فراهم بودن امکان معامله به‌صورت نقدی و در همین‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌طور در بازارهای آتی
- کمک به بهبود زنجیره‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی تأمین مواد اولیه برخی از صنایع و همین‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌طور فروش محصولات آنها
- پذیرفتن محصول جهت فروش در بورس کالا منوط به گذراندن استانداردهای مهم و اجباری برای همه است و بنابراین کیفیت کالای موجود در بورس کالا تضمین خواهد شد.
- اختلافات احتمالی میان طرفیت معامله‌ها در مراجع اختصاصی که برای آنها در نظر گرفته شده قابل‌پیگیری خواهد بود که سرعت رسیدگی آنها به پرونده‌ها سریع‌تر از دادگاه‌های عادی است.
نحوه خرید در بورس کالا
حال به بررسی مراحل خریدوفروش در بورس کالا خواهیم پرداخت.
ابتدا با مراجعه به یک کارگزاری بورس دارای مجوز فعالیت در بورس کالا اقدام به دریافت کد معاملاتی بورس کالا می‌کنیم. ثبت‌نام و دریافت این کد نیاز به مدارک و انجام مراحلی دارد که در انتهای این مقاله به آن اشاره می‌کنیم. پس از دریافت کد معاملاتی بورس کالا برای ثبت سفارش، یک فرم ثبت سفارش را نزد کارگزاری تکمیل کرده و همچنین در نظر داشته باشید که عرضهکنندگان کالاها در بورس کالا موظف‌اند کالاهای خود را قبل از عرضه در قالب فرم مشخصات به بورس اعلام کنند. زمان ارسال این مشخصات برای کالاهای داخلی یک روز قبل از عرضه و برای کالاهای صادراتی ۳ روز قبل از عرضه آن است. در تصویر زیر یک فرم سفارش خرید کالا را مشاهده می‌کنیم.
فرم سفارش خرید کالا
در فرم سفارش خرید یا سفارش فروش می‌بایستی مشخصات خود را به‌عنوان خریدار/ فروشنده و نیز اطلاعات مربوط به کالا را به طور کامل مشخص کنیم که می‌توان به نوع کالا، حجم خرید، نام تولیدکننده و همچنین قیمت کالا اشاره کرد. روش‌های گوناگونی برای تعیین قیمت وجود دارد. یکی از روش‌های قیمت‌گذاری سفارش با قیمت باز نامیده می‌شود که در این روش خود کارگزاری می‌تواند قیمت را در محدوده‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای که فرد مشخص می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کند اعمال کند. همچنین می‌توانیم یک حداکثر قیمت برای خرید کالا تعیین کنیم که در آن صورت کارگزاری می‌تواند کالایی را بخرد که تا حداکثر قیمت تعیین شده ما باشد. همچنین سفارش‌گذاری به‌صورت قیمت مقطوع نیز وجود دارد که یک قیمت بدون تغییر در آن مشخص شده است.
تفاوتی ندارد که کدام روش تعیین قیمت استفاده شده باشد در همه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی موارد شخص باید ۱۰ درصد ارزش معامله را به‌عنوان مبلغ پیش‌پرداخت به‌حساب کارگزاری واریز نماید که حکم همان تضمین معامله را داراست. با شروع ساعات معاملاتی کالاها عرضه شده و اطلاعات آنها در تابلو تالار نشان داده خواهد شد و کارگزاران به نیابت از خریداران و فروشندگان دستورات خریدوفروش را اجرا خواهند کرد. معمولاً کارگزاران قیمت پایه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای را برای معاملات پیشنهاد می‌دهند که از قیمت پیشنهادی فرد پایین‌تر باشد و در این صورت یکی از حالات زیر اتفاق می‌افتد.
عرضه از کل تقاضا بیشتر باشد: در این شرایط فروشنده احتمالاً قیمت را جهت فروش رفتن کالای خود پایین بیاورد و معامله با قیمت پایین و به‌صرفه‌تر انجام خواهد شد. البته ممکن است عرضه‌کننده قیمت را تغییر نداده و سپس کارگزار باید تصمیم بگیرد که آیا با همان قیمت معامله بکند یا نه؟ اگر کالایی در تالار بورس به‌صورت تمام‌وکمال به فروش نرود، کارگزاری‌ها قادرند کالا را تا یک هفته خریداری نمایند.
عرضه و تقاضای کل برابر باشد: اگر میزان عرضه کالا و تقاضای آن در حالت متعادل باشد معاملات بدون مشکل خاصی به‌پیش می‌رود. چنانچه اختلافات جزئی نیز در کالاها باشد ناظر بازار آن را به تعادل می‌رساند.
عرضه کل کمتر از تقاضای کل باشد: در این حالت تقاضا بسیار زیاد است و عرضه‌کننده‌ها نمی‌توانند کمبود عرضه را رفع نمایند و بازار حالت رقابتی به خود می‌گیرد و فرایندی مشابه فرایند مزایده رخ‌داده و کالا به کسانی که قیمت بالاتری را پیشنهاد داده‌اند تعلق خواهد داشت.
تسویه معاملات در بورس کالا
پس از فرایندهای انجام معاملات بورس کالا نوبت به تسویه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی معاملات می‌رسد. اگر معامله‌ای که در حال انجام آن هستید موفقیت‌آمیز نباشد و انجام نشود کارگزار پولی را که به‌عنوان پیش‌پرداخت داده بودید، ظرف مدت دو روز کاری به شما برمی‌گرداند. اما در صورت انجام موفقیت‌آمیز معامله صورت‌حساب انجام معامله برای شما ارسال خواهد شد.
صورت‌حسابی که از کارگزار دریافت می‌کنید شامل هزینه قرارداد، کارمزد ۰.۱۸ درصدی به کارگزاری، کارمزد ۰.۰۶ درصدی به سازمان بورس کالا، کارمزد ۰.۰۴ درصدی به سازمان بورس و ۳ درصد مالیات است. پس از ارسال صورت‌حساب شخص موظف است ظرف حداکثر ۳ روز کاری مابقی وجه (که ۱۰ درصد آن را قبلاً به‌عنوان پیش‌پرداخت، پرداخت کرده و ۹۰ درصد آن باقی‌مانده) را پرداخت کرده و فیش آن را به کارگزاری تحویل دهد لازم به ذکر است در فیش واریزی باید نام واریز کننده و نام خریدار یکسان باشد.
چنانچه شخص وجه معامله را در ۳ روز مهلت تعیین شده پرداخت نکند موظف به پرداخت جریمه ۰.۲۵ درصدی ارزش معامله به‌ازای هر روز تأخیر خواهد بود. این تأخیر تا ده روز کاری محاسبه گردیده و پس از آن معامله فسخ خواهد شد. در صورت فسخ آن شخص باید علاوه بر جریمه، کارمزد طرف دیگر معامله را نیز بپردازد.
نحوه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی اخذ کد معاملاتی در بورس کالا
فعالیت در بورس کالای ایران به یک کد معاملاتی نیاز دارد که برای دریافت آن ابتدا باید در سامانه سجام ثبت‌نام کرده و احراز هویت شوید و پس از آن با مراجعه به یک کارگزاری دارای مجوز فعالیت در بورس کالا اقدام به ثبت‌نام نهایی نمایید. مدارک موردنیاز برای صدور کد مشتریان بازار فیزیکی بورس کالای ایران شامل اصل فرم درخواست کد حقیقی ایرانی، کپی برابر اصل شناسنامه و کارت ملی و صفحه توضیحات، ثبت‌نام در سامانه امور مالیاتی به‌عنوان مودی مالیاتی و برای مشتریان حقوقی اطلاعات مالی و حسابرسی شده و سایر مدارک مربوطه می‌شود.
سرمایه‌گذاران می‌توانند با مراجعه به سایت بورس کالا به نشانی ime.co.ir فهرست و اطلاعات کارگزاری‌های دارای مجوز را بیابند. چنانچه فردی درگذشته کد معاملاتی داشته و به دلیل عدم فعالیت طولانی کد وی غیرفعال شده باشد، می‌بایستی به یک کارگزاری مراجعه کرده و مدارک خود را جهت چک نمودن کد قبلی و صادرکردن کد جدید یا فعال نمودن کد قبلی تحویل دهد.
سخن پایانی
بازار بورس کالای ایران شامل بازار مشتقه و بازار فیزیکی است که سرمایه‌گذاران و تولیدکنندگان بسیاری در این بازار مشغول دادوستد هستند. این بازار با نظارت و قوانین خاص این اطمینان را برای معامله گران ایجاد کرده که معاملات در یک شرایط امن و سریع و کم‌هزینه انجام شده و مسئول انجام معاملات بین خریداران و فروشندگان را، کارگزاری‌ها قرار داده است. افرادی که می‌خواهند از مزایای ساختاری و مالیاتی معاملات کالا در بورس کالا بهره‌مند شوند می‌توانند با مراجعه به کارگزاری و دریافت کد معاملاتی شروع به فعالیت در این بازار نمایند.
