از سال ۱۳۹۷ تا کنون با رونق روزافزون بازار سرمایه در ایران و پیوستن بسیاری از مردم به بازارهای مالی، در کنار بازار بورس اوراق بهادار کشور از بازارهای دیگری نظیر بازار بورس کالا و سازوکارها و برخی از معاملات آن نیز در دسته‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی فعالیت‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های جذاب شمرده شدند. بازار بورس کالا دارای قوانین، شرایط و بخشهای مختلفی است که چنانچه می‌خواهید در آن فعالیت کنید باید به این بخش‌ها مسلط شوید. بورس کالای ایران شامل بخشهای مختلفی است که میتوان به بازار مشتقه، بازار فرعی، بازار مالی و بازار مشتقه اشاره کرد. امروز می‌خواهیم به طور خاص بازار فیزیکی بورس کالا را مورد بررسی قرار دهیم.
بازار فیزیکی بورس کالا چیست؟
بازار فیزیکی بورس کالا یکی از زیربخش‌های بورس کالای ایران است و همان‌طور که از نام آن پیداست، محلی جهت عرضه و معاملات کالاها است. معاملات این بازار تحت قوانین و مقررات مخصوص بورس کالا قرار انجام میشود. به‌طورکلی محصولاتی که در این بازار عرضه میشود اغلب شامل مواد خامی است که تولیدکنندگان جهت تولید محصولات خود و فراوری آن‌ها نیاز دارند. دو تفاوت مهم برای بازار فیزیکی بورس کالا و سایر بازارهای سنتی میتوان در نظر گرفت. مورد اول آن است که بازار از قوانین و سازوکاری مشخص برخوردار بوده و دومی آن که حجم معاملات بسیار بالا است و شفافیت قیمت نیز بر بازار حاکم است. می‌توانیم محصولات بازار فیزیکی بورس کالای ایران را به چهار بخش تقسیم نماییم:
- محصولات کشاورزی نظیر جو، گندم، ذرت، شکر، روغن‌های خام، عدس، زعفران، پسته، برنج، جوجه، تخم‌مرغ و …
- محصولات پتروشیمی که خود به دو بخش محصولات شیمیایی و محصولات پلیمری تقسیم می‌گردد. از محصولات شیمیایی می‌توانیم به سود کاستیک، استایرن، اوره، بنزن، دراتیل هگزانول، ارتوزایلن، منو اتیل گلایکول و اسیدسیتریک اشاره کنیم. محصولات پلیمری نیز شامل پلی‌پروپیلن، پلی‌اتیلن سنگین و پلی‌اتیلن سبک، پلی‌اتیلن‌ترفتالات و… میشود.
- محصولات صنعتی و معدنی که شامل اکثر محصولات معدنی همچون فولاد، آلومینیوم، سنگ‌آهن، روی، کنسانتره فلزات گران‌بها، سرب و … می‌گردد.
- و در آخر فرآورده‌های نفتی همچون روغن، وکیوم، قیر، گوگرد، لوب کات، سلاپس واکس و … نیز در این بازار معامله می‌گردند.
انواع قرارداد در بازار فیزیکی بورس کالا
قراردادهای بازار فیزیکی بورس کالای ایران به چهار نوع قراردادهای نقدی، قرارداد نسیه، قرارداد سلف و قراردادهای معاوضه تقسیم‌بندی می‌شوند.
- قرارداد نقدی: در قراردادهای نوع نقدی توافق میشود که معامله در زمان حال انجام پذیرد و طرفین معامله می‌بایستی ظرف نهایتاً ۳ روز کاری کالا و وجه معامله را به‌طرف دیگر معامله تحویل دهند.
- قرارداد نسیه: همانند نسیه‌های دیگری که به گوشتان خورده است، در قرارداد نسیه بازار فیزیکی بورس کالا نیز فروشنده کالا را به خریدار تحویل می‌دهد. اما خریدار مبلغ آن را در آینده می‌پردازد.
- قرارداد سلف: مفهوم قراردادهای سلف عکس قرارداد نسیه است. به این معنا که در قرارداد سلف خریدار هزینه خرید را به فروشنده می‌پردازد و کالای مشخصی را خریداری می‌کند و طبق قرارداد کالا را در آینده به خریدار تحویل می‌دهد. این روش برای تولیدکنندگان یا فروشندگانی که قصد تأمین نقدینگی موردنیاز برای تولید را دارند بسیار کارآمد است.
- قرارداد معاوضه: در این نوع قرارداد نیز به‌جای رد و انتقال یک کالا با پول، معاوضه کالا به کالا انجام میشود. مثلاً شخصی که گندم در اختیار دارد آن را با زعفران فرد دیگری معامله یا به عبارتی معاوضه می‌کند.
نحوه ورود به بازار فیزیکی بورس کالا
- چنانچه شما عرضه‌کننده‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی کالای مشخصی هستید و قصد ورود به بورس کالا و بازار فیزیکی جهت فروش و عرضه محصول خود را دارید ابتدا می‌بایست شرایط و مدارک موردنیاز بورس کالا را فراهم و تکمیل نمایید تا در کمیته‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی هیئت پذیرش در مورد درخواست شما مشورت و تصمیم‌گیری شود. پس از اعلام نظر هیئت پذیرش، نتیجه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی قبول‌شدن کالای شما یا ردشدن آن در یک‌زمان حداکثر ۳۰ روزه به دستتان خواهد رسید.
- خریدارانی که در بازار فیزیکی بورس کالا فعالیت می‌کنند نیز در اغلب موارد جزو تولیدکنندگان هستند که با استفاده از این سازوکار به تکمیل فرایند تولید خود می‌پردازند. مشتریانی که به‌تازگی قصد فعالیت در بازار فیزیکی را دارند می‌بایستی پس از ثبت‌نام در سجام کد معاملاتی جهت خرید از بازار فیزیکی را دریافت نمایند. این مشتریان می‌توانند حقوقی یا حقیقی باشند و باتوجه‌به آن ملزم به ارائه مدارک خاصی به سامانه سجام جهت ثبت مشخصات خود و دریافت کد خواهند بود.
مراحل خرید از بازار فیزیکی بورس کالا در یک نگاه
- ثبت‌نام در سامانه سجام و گرفتن کد از کارگزاری دارای مجوز فعالیت در بورس کالا
- افتتاح و معرفی یک حساب وکالتی جهت واریز مبالغ پیش‌پرداخت معاملات
- ارسال سفارش‌های خرید به کارگزاری و اعلام معامله درخواستی به آن‌ها
- تسویه خرید (در صورت انجام‌شدن سفارش) و کسر مبلغ پیش‌پرداخت از حساب وکالتی و اعلام زمان دقیق جهت واریز مابقی مبلغ سفارش
- ارسال ثبت خریدار به کارگزاری طرف فروشنده
- حواله کارگزاری فروشنده پس از ثبت و بررسی اطلاعات خرید، به کارگزاری خریدار
- اعلام و هماهنگی کارگزاری جهت اعلام شماره حواله به مشتری و انجام فرایندهای بارگیری کالا و تحویل آن
بازار فیزیکی بورس کالا در یک‌کلام
بازار سرمایه ایران از بخشهای مختلفی مثل فرابورس، بورس و بورس کالا تشکیل شده است. یکی از بخشهای اصلی بورس کالا بازار فیزیکی است که افراد در آن اقدام به خریدوفروش کالا می‌کنند. کالاهایی مثل محصولات کشاورزی، پتروشیمی و صنعتی و معدنی در بازار فیزیکی بورس، با قراردادهای متفاوتی همچون سلف، نسیه و نقدی معامله می‌گردند که در این مقاله توضیحاتی درباره هرکدام از آن‌ها ارائه کردیم.
