لیکویید شدن چیست و چگونه جلوگیری کنیم؟

یکی از پرریسک‌ترین و درعین‌حال فریبنده‌ترین ویژگی‌های بازار رمزارزها ماهیت به‌شدت پرنوسان این دارایی‌های نوظهور است. علاوه‌براین، دادوستد این دارایی‌ها در هیچ ساعتی از شبانه‌روز متوقف نمی‌شود، بنابراین افت‌وخیزهای قیمتی بدون وقفه در ۲۴ ساعت شبانه‌روز و ۷ روز هفته ادامه می‌یابند. شاید در نگاه نخست، این ویژگی‌ها از دید معامله‌گران بسیار جذاب به‌نظر برسند،‌ اما کسانی که می‌خواهند بر امواج این نوسانات گاه‌وبی‌گاه سوار شوند، باید ریسک «لیکویید شدن» (Liquidation) یا تسویه معاملات را نیز به جان بخرند. در این مقاله از آکادمی دانایان می‌خواهیم با مفهوم لیکویید شدن در بازار رمزارزها آشنا شویم، از نحوه‌ی وقوع و انواع آن بگوییم و دریابیم که چگونه می‌توان از افتادن در دام آن پرهیز کرد.

لیکویید شدن در بازار ارزهای دیجیتال به چه معناست؟

لیکویید شدن که با عناوین دیگری همچون تسویه حساب معاملاتی نیز شناخته می‌شود، فرایندی است که در معاملات اهرمی رخ می‌دهد. در این فرایند، موقعیت معاملاتی کاربر بسته می‌شود. مانده‌ی حساب معاملاتی او نیز ممکن است به‌طور کامل یا جزئی از دست برود. در خلال لیکویید شدن، معامله‌گر نمی‌تواند از پس تأمین «ودیعه‌ی لازم» (Margin Requirement) برای موقعیت‌های معاملاتی اهرمی خود بر بیاید و درنتیجه ناچار می‌شود با زیان از موقعیت‌های یادشده خارج شود. در چنین شرایطی، کارگزار یا صرافی، موقعیت معاملاتی فرد را به‌طور خودکار می‌بندد. با وقوع این اتفاق، تمام یا قسمتی از موجودی حساب معاملاتی فرد از بین می‌رود. شدت زیان تحمیل شده به فرد نیز بسته به میزان افت قیمت و «ودیعه‌‌ی اولیه» (Initial Margin) متفاوت است.

مطلب پیشنهادی: وایت پیپر چیست؟

چرا معامله‌گران رمزارزها سراغ اهرم می‌روند؟

معامله‌گر با اخذ موقعیت‌های معاملاتی اهرمی قادر است از کوچک‌ترین نوسانات و تغییرات قیمتی، سود به دست آورد. از سویی دیگر در معاملات اهرمی، معامله‌گر تنها بخش ناچیزی از موجودی یا آورده‌ی اولیه را تأمین می‌کند و مابقی را از کارگزار خود قرض می‌گیرد. البته پیش از آنکه کارگزاری یا صرافی، پولی به شما قرض بدهد، از شما می‌خواهد که وثیقه‌ای در اختیار او بگذارید. این وثیقه که با عناوین دیگری همچون ودیعه‌ی اولیه شناخته می‌شود، همان موجودی حساب معاملاتی فرد است. به‌این‌ترتیب، معامله‌گر می‌تواند تا چندین برابر موجودی واقعی حسابش دست به معامله در بازار بزند.

گرچه این سازوکار در نگاه نخست، سودمند و به نفع معامله‌گر به‌نظر می‌رسد، اما در واقعیت اتفاق دیگری رقم می‌خورد. کافیست معامله‌گر وارد یک موقعیت معاملاتی زیان‌ده شود تا علاو‌ه‌بر وجوه استقراضی از کارگزاری، ودیعه‌ای اولیه یا همان موجودی واقعی حساب او نیز از بین برود. بنابراین معامله‌گران باید پیش از ورود به موقعیت‌های اهرمی از دامنه نوسانات قیمتی نماد دلخواه خود باخبر باشند و با مدیریت ریسک‌های احتمالی از گرفتارشدن در دام تسویه حساب معاملاتی پرهیز کنند. وقتی قیمت‌ها به‌ناگاه و به‌طور غیرمنتظره تغییر می‌کنند و دراین‌میان معامله‌گر نتواند از پس تأمین ودیعه‌ی لازم بربیاید با لیکویید شدن حساب معاملاتی مواجه می‌شود. در معاملات اهرمی، صفر تا صد این رخداد ممکن است طی تنها چند ثانیه رخ دهد و فرصتی برای واکنش و چاره‌اندیشی برای معامله‌گر باقی نگذارد. به‌طور معمول، کارگزاری‌ها یا صرافی‌ها پیش از لیکویید شدن، هشداری را تحت عنوان «اخطار کسری ودیعه» (Margin Call) یا «مارجین کال» یا «کال مارجین» به معامله‌گر ارسال می‌کنند. این هشدار چیزی نیست جز نوعی پیام که طی آن کارگزار از معامله‌گر می‌خواهد موجودی حساب خود را افزایش دهد. اگر معامله‌گر نسبت به افزایش موجودی حساب معاملاتی خود اقدام کند، در واقع ودیعه‌ی اولیه‌ی خود را نزد کارگزار افزایش می‌دهد، بنابراین آستانه تحمل زیان خود را بالا می‌برد. بااین‌حال، اگر کال مارچین را نادیده بگیرد یا آنکه در اسرع وقت نسبت به افزایش موجودی خود اقدام نکند، حساب او تسویه یا لیکویید می‌شود.

لیکویید شدن چگونه رخ می‌دهد؟

همان‌طور که پیش‌تر گفته شد، لیکویید شدن زمانی رخ می‌دهد که کارگزار اقدام به بستن موقعیت معاملاتی فرد می‌کند. این اتفاق هم زمانی به وقوع می‌پیوندد که بازار در جهتی مخالف با پیش‌بینی اولیه‌ی فرد حرکت کند و از سویی دیگر او قادر به افزایش ودیعه‌ی اولیه‌ی خود نباشد. به بیانی دیگر، در زمان لیکویید شدن، ودیعه‌ی معامله‌گر تنها کسر ناچیزی از زیان فزاینده‌ی احتمالی را پوشش می‌دهد.
در این مواقع، کارگزار نسبت به ارسال اخطار کسری ودیعه اقدام می‌کند و از معامله‌گر می‌خواهد که موجودی حسابش را افزایش دهد. اگر معامله‌گر چنین نکند، حساب او لیکویید می‌شود. به‌طور معمول، این اتفاق در کارگزاری‌ها و صرافی‌ها به‌طور خودکار و با رسیدن موقعیت معاملاتی کاربر به «قیمت لیکویید شدن» (Liquidation price) رخ می‌دهد.

گفتنی است که برخی از کارگزاری‌ها کارمزدی را در قالب «هزینه لیکویید شدن» (Liquidation fee) از مشتریان خود دریافت می‌کنند. هدف از این کار این است که معامله‌گران پیش از تسویه خودکار حساب معاملاتی، خود دست به اقدام بزنند و از موقعیت‌های زیان‌ده خارج شوند.

قیمت لیکویید شدن چیست؟

هر معامله‌گر باید از قیمت لیکویید شدن موقعیت‌های معاملاتی خود آگاه باشد. اما منظور از قیمت لیکویید شدن چیست؟ این قیمت بیانگر نقطه یا سطحی است که در آن موقعیت‌های معاملاتی اهرمی فرد به‌طور خودکار بسته می‌شوند. پس از آنکه قیمت دارایی از این نقطه عبور کرد، دیگر هیچ فرصتی برای چانه‌زنی وجود ندارد و با وقوع تسویه، موجودی حساب معاملاتی فرد از بین می‌رود. قیمت لیکویید شدن متغیر است و به عوامل متعددی بستگی دارد. در هر موقعیت معاملاتی، عواملی همچون ضریب اهرمی، قیمت دارایی، مانده‌ی حساب معاملاتی و حداقل ودیعه در تعیین قیمت لیکویید شدن اثرگذارند.

انواع لیکویید شدن

لیکویید شدن را می‌توان به دو دسته تقسیم کرد: ۱. لیکویید شدن جزئی ۲. کلی در ادامه به‌طور مختصر هر یک را تشریح می‌کنیم.

1. لیکویید شدن جزئی
   لیکویید شدن جزئی زمانی رخ می‌دهد که با بسته‌شدن موقعیت معاملاتی کاربر،‌ تنها بخشی از موجودی او از بین می‌رود. این کار با هدف گریز از ریسک بیشتر و معمولاً به‌طور داوطلبانه انجام می‌شود تا کل موجودی کاربر از گزند تسویه در امان بماند.
2. لیکویید شدن کلی
   در این گونه از لیکویید شدن، کل موجودی حساب معاملاتی کاربر از بین می‌رود. با وقوع این رخداد، تمام ودیعه‌ی اولیه‌ی کاربر برای پوشش زیان موقعیت معاملاتی او ضبط می‌شود. این تسویه برخلاف نوع اول، به‌طور اجباری انجام می‌شود و وقوع آن به معنای آن است که معامله‌گر به‌رغم دریافت اخطار کسری ودیعه، موفق به افزایش موجودی حساب خود نشده است.
   در برخی از موارد احتمال دارد که با لیکویید شدن حساب معاملاتی کاربر، تراز موجودی او نه‌تنها صفر که منفی شود. کارگزاری‌ها برای جبران این دست زیان‌ها از خدمات صندوق‌های بیمه‌ای استفاده می‌کنند.
   صندوق‌های بیمه‌ای علاوه‌بر محافظت از کارگزاری‌ها در برابر خطر ورشکستگی، مانع‌ از منفی‌شدن حساب معاملاتی فعالان بازار می‌شوند و می‌توانند با جذب زیان‌های احتمالی، ادامه فعالیت معامله‌گران را میسر کنند.

چگونه از لیکویید شدن حساب معاملاتی خود جلوگیری کنیم؟

معامله‌گران برای اجتناب از گرفتار‌شدن در دام تسویه حساب معاملاتی خود می‌توانند از دو روش استفاده کنند که در ادامه هر یک را تشریح می‌کنیم.

1. تعیین میزان ریسک‌پذیری
   معامله‌گر آگاه در گام نخست باید درصد ریسک‌پذیری خود را در هر موقعیت معاملاتی تعیین کند. علاوه‌براین، او باید تصمیم بگیرد که تا چند درصد از موجودی حساب معاملاتی‌اش را می‌خواهد به خطر بیندازد.
   فعالان کهنه‌کار بازار بر این باورند که در هر موقعیت معاملاتی نباید بیش از یک الی سه درصد از موجودی حساب را درگیر کرد. برای مثال، اگر معامله‌گری به هر موقعیت معاملاتی خود تنها یک درصد از موجودی‌اش را اختصاص بدهد، تنها وقتی تمام دارایی‌اش را می‌بازد که ۱۰۰ موقعیت معاملاتی را به‌طور متوالی با زیان ببندد. از آنجا که احتمال وقوع این پیشامد کم است، بنابراین می‌تواند مانع‌ از لیکویید شدن معامله‌گر شود.
2. استفاده از حد ضرر
   گزینه‌ی دوم برای اجتناب از افتادن در دام لیکویید شدن، استفاده از «حد ضرر» (Stop-Loss) است. تعیین حد ضرر به‌طور چشم‌گیری می‌تواند مانع از گسترش دامنه‌ی زیان‌دهی کاربر و تسویه‌ی حساب معاملاتی او شود. برای مثال، اگر معامله‌گر دستور حد ضرر را در نقطه‌ای ۲ درصد پایین‌تر از قیمت ورودی جانمایی کند، آنگاه با چرخش بازار و بسته‌شدن خودکار موقعیت معاملاتی، تنها مقدار ناچیزی متحمل زیان می‌شود.
   روش‌های یادشده را می‌توان از مهم‌ترین توصیه‌ها برای مدیریت ریسک در حوزه‌ی معاملات مارجین به حساب آورد. از یاد نبرید که بازار رمزارزها ماهیتی بسیار پرنوسان و بی‌ثبات دارد و قیمت‌ها در عرض چند دقیقه ممکن است افت‌وخیزهای نابهنگامی را تجربه کنند.

مطلب پیشنهادی: صرافی غیرمتمرکز چیست؟

کلام آخر

لیکویید شدن به‌طور معمول از سوی کارگزاری‌ها یا صرافی‌ها به‌طور خودکار انجام می‌شود. بنابراین این اتفاق، ماهیتی اجباری دارد و ازهمین‌رو با عناوین دیگری همچون «تسویه‌ی الزامی» (Forced Liquidation) شناخته می‌شود. لیکویید شدن، بیش از همه در معاملات اهرمی رخ می‌دهد. این دست معاملات به‌دلیل افزایش دامنه‌ی سودآوری، جذابیت فراوانی برای معامله‌گران دارند. بااین‌حال، آنچه در واقعیت رخ می‌دهد، با محاسبات روی کاغذ متفاوت است. به‌طور معمول، معامله‌گران تازه‌کار سراغ ضرایب اهرمی بالا می‌روند و با جزئی‌ترین تغییرات قیمتی تمام موجودی حساب خود را از دست می‌دهند. همیشه می‌توان با پایبندی به روش‌های مدیریت ریسک، احتمال لیکویید شدن را کاهش داد. تعیین حدضرر ازجمله اساسی‌ترین اقدامات برای اجتناب از افتادن در دام تسویه حساب معاملاتی است.

سوالات متداول