بیت‌کوین معروف‌ترین ارز دیجیتال (cryptocurrency) است که در بسیاری از مبادلات مالی، به‌عنوان یک واحد پول ارزشمند و امن در سرتاسر جهان شناخته‌شده‌است. از آنجا که ارزهای دیجیتال، خارج از کنترل هر شخص، گروه یا نهاد خاصی قابل معامله، ذخیره و انتقال‌اند، همچنین نیاز به نظارت یا وساطت شخص ثالث یا بانک را در تراکنش‌های مالی از بین می‌برند، بسیار محبوب‌اند. در ادامه به نحوه‌ی کار بیت‌کوین و مزایای آن خواهیم پرداخت.
بیت‌کوین (Bitcoin) چگونه کار میکند؟
بیت‌کوین (به اختصار BTC) درواقع مجموعه‌ای از کدهای پیچیده و بلند است که به‌صورت پراکنده روی یک پایگاه داده یا دفتر کل مشترک آنلاین به نام شبکه‌ی بلاک‌چین ذخیره می‌شود. تکه‌های پازل بیت‌کوین، در قالب قطعات رمز‌نگاری‌شده‌ی اطلاعات در واحدهای کوچکتر دیجیتالی به نام بلوک‌ها (blocks) به‌صورت غیرمتمرکز ذخیره می‌شوند و از طریق گره‌ها (Nodes) قابلیت طبقه‌بندی، شناسایی و انتقال می‌یابند.
هر گره (Node) روی این شبکه، میدانی برای ذخیره و تبادل تعدادی از این بلوک‌هاست. شبکه‌ی گره‌های ارتباطی که نرم‌افزار بیت‌کوین را اجرا و بلاک چین را حفظ می‌کنند، کپی دقیقی از کل شبکه دارند. بدین ترتیب امنیت بلوک‌ها تضمین شده‌است، زیرا اگر شخصی سعی در دستکاری یا حذف یکی از ورودی‌ها در یکی از نسخه‌های دفتر‌کل داشته باشد، گره‌های دیگر، این تغییر و ناهماهنگی را تشخیص داده و آن را رد می‌کنند. برای درک بهتر اینکه ارزهای دیجیتال مانند بیت‌کوین دقیقا چگونه عمل می‌کنند پیشنهاد می‌شود مقاله‌ی “بلاک‌چین چیست” را در سایت آکادمی دانایان مطالعه نمایید. در عکس زیر محتوای هر بلوک دیتا را بهطور مختصر مشاهده می‌نمایید.
نمای داخلی هر بلوک دیتا در شبکه‌ی بلاک‌چین، حاوی هش بلوک قبلی، مُهر زمانی، کد روت و کد نانس
بیت‌کوین از الگوریتم هش SHA-256 برای رمزگذاری داده‌های ذخیره‌شده در بلوک‌های روی بلاک چین استفاده میکند. به عبارت ساده‌تر، داده‌های تراکنش ذخیره‌شده در یک بلوک به‌صورت یک عدد هگزادسیمال ۲۵۶ بیتی رمزگذاری می‌شود. این شماره شامل تمام داده‌های تراکنش و اطلاعات مرتبط با بلوک‌های قبل از آن بلوک است.
بیت‌کوین بخریم یا استخراج کنیم؟
برای داشتن بیت‌کوین دو راه وجود دارد: استخراج یک – یا بخشی از یک – بیت‌کوین از بلاک‌چین از طریق ماینینگ، یا انتقال مالکیت یکی از بیت‌های قبلا استخراج‌شده از شبکه، به‌واسطه‌ی خرید یا سرقت (صرف نظر از بحث‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های امکان انجام آن) رمز خصوصی فردی که درحال حاضر مالک یکی از آنهاست.
در روش اول به ماینرهای این بلاک‌چین برای رمزگشایی بلاک‌های حاوی داده‌های بیت‌کوین پاداش داده می‌شود. این پاداش‌ها را که در قالب یک کد با ارزش مالی و قابل معامله است، می‌توان در چندین صرافی معتبر آنلاین بین المللی خریدو فروش نمود. برای درک روند استخراج بیت‌کوین و آشنایی با مقوله‌ی ماینینگ می‌توانید به مقاله‌ی “ماینینگ به زبان ساده (بیت‌کوین چگونه استخراج می‌شود)” در سایت آکادمی دانایان مراجعه نمایید.
هر واحد بیت‌کوین (با نماد ₿)، قابل تقسیم و معامله در واحدهای کوچکتر با عنوان میلی‌بیت‌کوین (mBTC) برابر با ۰۰۱/۰ (یک هزارم) بیت‌کوین و ساتوشی (Satoshi به اختصار sat)، معادل یک صد‌میلیونیم بیت‌کوین است. درواقع ۱۰۰,۰۰۰ ساتوشی معادل یک mBTC و کوچکترین تقسیم ممکن برای یک بیت‌کوین است، این واحد در ادای احترام به خالق بیت‌کوین نامگذاری شد.
مزایای بیت‌کوین
از آنجا که بیت‌کوین برای ذخیره‌سازی، انتقال و معامله از بستر بلاک‌چین استفاده میکند، با وجود تمام پیچیدگی‌هایش، از پتانسیل قدرتمند این بستر به عنوان یک ساختار غیرمتمرکز و تقریباً بدون محدودیت برای ثبت سوابق بهره می‌برد. از مزایای بیت‌کوین می‌توان به این موارد اشاره نمود:
- حریم خصوصی امن‌تر برای کاربر، به دلیل تمرکززدایی اطلاعات، همچنین نیاز به تایید‌های فنی مکرر و رمزنگاری کل اطلاعات
- هزینه‌های پایین‌تر و سرعت بالاتر تراکنش‌ها به دلیل حذف واسطه‌ای با عنوان بانک، نهاد رسمی یا گروه اجرایی ثالث
- کاهش خطاها و افزایش دقت در راستی‌آزمایی و ثبت اطلاعات از طریق حذف دخالت انسانی
- تقریبا غیرممکن‌بودن هک شبکه به دلیل گستردگی نود‌ها (میدان‌های دریافت وتوزیع اطلاعات) و حذف سریع نسخه‌ی ناهمگون با دیگر نسخه‌ها
- تراکنش‌های سریع، شفاف و امن در سطح بین‌المللی
- محرمانه بودن اطلاعات فردی علی‌رغم شفافیت تراکنش‌ها برای همه
- همیشه در دسترس بودن شبکه بر بستر اینترنت
- ذخیره‌سازی آسان ارز بدون خطراتی که پول فیزیکی یا حساب بانکی در معرض آنها قرار دارد، با استفاده از کلیدهای رمزی کیف پول دیجیتال (digital wallet)
- ارج بودن از نظارت دولت‌ها و کنترل مقامات محلی با بهره‌گیری از سیستم غیرمتمرکز
رقبای بیت‌کوین (altcoins)
تعداد ارزهای دیجیتال زنده هر روز با سرعت فزاینده‌ای در حال افزایش است. تا سال ۲۰۲۲، بیش از ۱۰۰,۰۰ ارز دیجیتال فعال مبتنی بر بلاک‌چین وجود دارد، در کنار آن صدها بلاک چین غیرکریپتوکارنسی دیگر نیز فعال است. اما تا امروز بیت‌کوین با بالاترین میزان حضور در معاملات و بیشترین پوشش در نقاط مختلف، محبوب ترین و با ارزش ترین ارز دیجیتال در سرتاسر جهان بوده‌است. طبق آمار، تا می ۲۰۲۲، بیش از ۱۹ میلیون بیت‌کوین در گردش بوده که ارزش کل بازار آن حدود ۵۷۶ میلیارد دلار است. این در‌حالی است که تنها ۲۱ میلیون بیت‌کوین برای استخراج وجود خواهد داشت.
در پی موفقیت بیت‌کوین، بسیاری از ارزهای دیجیتال دیگر که به نام «آلت کوین» (ارزهای جایگزین) شناخته می‌شوند، وارد بازار شده‌اند. برخی از آنها کپی‌های همانندسازی شده (clones) یا زیرشاخه‌های (forks) خود بیت‌کوین هستند، اما برخی دیگر ارزهای جدیدی هستند که از بنیان متفاوت با بیت‌کوین ساخته شده‌اند، مثل Solana، Litecoin، Ethereum، Cardano و EOS. تا نوامبر ۲۰۲۱، ارزش کل همه‌ی ارزهای دیجیتال موجود به بیش از ۲.۱ تریلیون دلار رسیده بود که بیت‌کوین تقریباً ۴۱٪ از ارزش کل را تشکیل می‌داد. در حال حاضر فعال‌ترین رقبای بین‌کوین، اتر شبکه‌ی اتریوم و XRP شبکه‌ی Ripple هستند که در نقل و انتقالات خردتر استفاده می‌شوند. در مقاله‌ای مجزا با عنوان “آلت‌کوین چیست” بهطور مفصل به رقبای بیت‌کوین پرداخته‌ایم.
اعتبار ارزهای فیات
ارزهای فیات (واحدهای پول کشورها)، اعتبار خود را از دولت یا نهادهای مالی می‌گیرند. بهطور مثال دلار امریکا که تحت حمایت فدرال رزرو است. اما ارزهای دیجیتال توسط هیچ نهاد دولتی یا خصوصی پشتیبانی نمی‌شوند. بنابراین اثبات وضعیت حقوقی آنها در حوزه‌های قضایی مختلف در سراسر جهان دشوار بوده‌است. از آنجا که ارزهای دیجیتال تا حد زیادی خارج از زیرساخت‌های مالی موجود فعالیت می‌کنند، گاه برای شهروندان و حتی دولت‌ها پیامدهایی را نیز در پی داشته‌اند. برای همین در ژوئن ۲۰۱۹، گروه ویژه‌ی اقدام مالی (FATF) توصیه کرد که نقل و انتقالات آنلاین ارزهای دیجیتال باید مشمول برخی الزامات قانونی بین المللی (AML) گردد.
آیا بیت کوین قانونی است؟
قانونی بودن بیت‌کوین از کشوری به کشور دیگر متفاوت است. تا امروز ۹ کشور استفاده بیت‌کوین را به طور کامل ممنوع کرده‌اند و ۱۵ کشور دیگر به طور ضمنی آن را غیرقانونی میشناسند. برخی دولت‌ها فقط ذخیره‌ی آن را در قالب یک دارایی مجاز (نه به‌عنوان یک ارز قانونی) میشناسند. از دسامبر ۲۰۲۱، السالوادور تنها کشوری در جهان بود که بیت‌کوین را به عنوان ارز قانونی برای تراکنش‌های پولی مجاز شناخت. قانون خدمات پرداخت ژاپن بیت‌کوین را به عنوان دارایی قانونی تعریف میکند، مشروط بر اینکه صرافی‌های ارزهای دیجیتال فعال در کشور، اطلاعات مربوط به مشتری و جزئیات مربوط به حواله را دریافت کنند. چین مبادلات و استخراج ارزهای دیجیتال را در مرزهای خود ممنوع کرده‌است و هند در حال تدوین چارچوبی برای ارزهای دیجیتال است.
ارزهای دیجیتال در اتحادیه اروپا قانونی هستند، اما مشتقات و سایر محصولاتی که از رمز ارزها استفاده می‌کنند به عنوان “ابزار مالی” باید واجد شرایط قانونی اتحادیه‌ی اروپا باشند. در ایالات متحده به‌عنوان بزرگترین و پیچیده ترین بازار مالی جهان، مشتقات ارزهای دیجیتال مانند معاملات آتی بیت‌کوین در بورس کالای شیکاگو موجود است، اما هنوز به طور قطعی آنها را به‌عنوان اوراق بهادار قابل معامله در بورس تایید نکرده‌است. اخیرا هم اوکراین کمک‌های مالی را در قالب ارزهای دیجیتال برای تامین مالی جنگ با روسیه در سال ۲۰۲۲ پذیرفته‌است. علی‌رغم تمام خطرات و محدودیت‌ها، ارزهای دیجیتال نقش بزرگی در افزایش ارزش کل بازار مالی جهان به بیش از یک تریلیون دلار داشته، طی سالهای اخیر جهش بزرگی در قیمت‌ها تجربه کرده‌است و همین موضوع عامل جذابیت آن برای بسیاری از سرمایه‌گذاران و معامله‌گران شده‌است.
سخن پایانی
بیت‌کوین در سال ۲۰۰۹ توسط یک شخص یا گروه توسعه دهنده با نام ساتوشی ناکاموتو در قالب نرم افزاری متن‌باز (open source) به عموم معرفی شد. از آن زمان این ارز به شناخته شده ترین ارز رمزنگاری شده (کریپتوکرنسی) در جهان تبدیل و محبوبیت آن الهام بخش توسعه‌ی بسیاری از ارزهای دیجیتال دیگر شده‌است. علی رغم تمام مزایایی که برای بیت‌کوین و بستر بلاک‌چین برشمردیم، پتانسیل انجام فعالیت‌های غیرقانونی از طریق آن، یکی از پررنگ‌ترین معایب این تکنولوژی ارزشمند بوده‌است. در حالی که محرمانه بودن اطلاعات کاربران در شبکه‌ی بلاک چین، از آنها در برابر هک‌شدن محافظت و حریم خصوصی‌شان را حفظ میکند، امکان تجارت و فعالیت غیرقانونی را نیز در شبکه‌ی بلاک‌چین فراهم می‌سازد.
احتمالاً مشهورترین نمونه‌ی استفاده از بلاک‌چین و ارز بیت‌کوین برای تراکنش‌های غیرقانونی، پرونده‌ی «جاده‌ی ابریشم» بوده‌است، یک بازار آنلاین غیرقانونی مواد مخدر و پولشویی در دارک‌وب که از فوریه ۲۰۱۱ تا اکتبر ۲۰۱۳ فعال بود و توسط FBI تعطیل و مؤسس آن به حبس ابد محکوم شد. از آن‌زمان اینگونه فعالیت‌ها روی انواع شبکه‌های بلاک‌چین و با ارزهای دیجیتال گوناگون ادامه داشته‌است. همانطور که گفتیم مقررات ارزهای دیجیتال بسته به حوزه‌ی قضایی که در آن زندگی یا فعالیت مالی می‌کنید، متفاوت است. بنابراین بهتر است پیش از اقدام به خرید و فروش یا ذخیره‌سازی آن، از امکانات و قوانین موجود در محدوده‌ی خود مطلع شوید.
