بیتکوین که در سال ۲۰۰۹ توسط یک برنامه‌نویس ناشناس و مبتنی بر فناوری بلاک‌چین ابداع شد، اولین ارز دیجیتال غیرمتمرکز شخص به شخص در جهان بود که به‌عنوان انقلابی در بازارهای ارزی و مالی شناخته می‌شود.
همان‌طور که در سلسله مقالات ارزهای دیجیتال در سایت آکادمی دانایان به بررسی فواید فناوری بلاک‌چین و ارزهای دیجیتال در مقابل ارزهای سنتی (فیات) پرداختیم، از مزایای ارزهای دیجیتال می‌توان به انتقال ارزان‌تر و سریع‌تر پول و امنیت سیستم‌های غیرمتمرکز اشاره کرد که از نظارت و دست‌کاری توسط یک سازمان مرکزی یا دولت‌ها خارج‌اند. از معایب ارزهای رمزنگاری شده نیز می‌توان به ریسک بالای سرمایهگذاری به دلیل نوسانات شدید قیمت، مصرف بالای انرژی برای فعالیت‌های ماینینگ و همچنین استفاده در فعالیت‌های مجرمانه – به دلیل نامشخص بودن هویت مالکان – اشاره نمود.
درک فناوری بلاک‌چین و رمزارزها، نیازمند دانش، زمان و تلاش است. از سوی دیگر این دارایی‌ها تاریخچه‌ی سرمایهگذاری طولانی و ثابت‌شده‌ای ندارند. بنابراین هنوز بسیاری، به دیده‌ی تردید به آنها می‌نگرند. همچنین موضوعات امنیت شبکه، خسارات ناشی از هک سرور صرافی‌های آنلاین، ازدست‌رفتن گذرواژه‌ها و کیف پول‌های دیجیتالی، کلاهبرداری‌های شت‌کوین‌ها و… معایبی است که موجب نگرانی افراد نسبت به ورود به دنیای ارزهای دیجیتال می‌شود.
مزایای و معایب بیتکوین نسبت به دیگر رمزارزها
پیش‌تر در مقالات «بلاک‌چین چیست» و «بیتکوین چیست» به طور مفصل به بررسی مزایا و خدمات فناوری بلاک‌چین و ارزدیجیتال بیتکوین پرداخته‌ایم. به طور خلاصه می‌توان گفت پس از اختراع بیتکوین، ارزش و پایگاه کاربری ارزهای دیجیتال به طرز قابل‌توجهی رشد کرده است. امروزه در کشورهای زیادی، بیشتر فروشگاه‌ها و وب‌سایت‌های آنلاین بیتکوین را می‌پذیرند و سرمایهگذاری در بیتکوین نیز رشد قابل‌توجهی داشته است. وب‌سایت‌های بسیاری خدمات لازم برای مبادلات بیتکوین ازجمله سیستم حراج را برای خریدوفروش آن ارائه می‌دهند. از سوی دیگر مشارکت هزاران نفر در شبکه‌ی بلاک‌چین بیتکوین، آن را در برابر هک و تقلب محافظت کرده و آن را به پایگاهی امن مبدل ساخته است.
تراکنش‌های بیتکوین کاملاً ناشناس هستند و صرفاً با آدرس کیف پول دیجیتالی افراد سروکار دارند. تسویه‌حساب‌ها در شبکه‌ی بیتکوین فوری و انتقال بیت‌ها بدون واسطه، غیر قابل انسداد و بی‌بازگشت هستند. همین مزایا آن را به ابزاری سریع، ارزان، امن و مستقل در تراکنش‌های بین‌المللی مبدل ساخته است.
بیتکوین و رقبای آن – مزایا و معایب بیتکوین
به‌یقین اولین ارز دیجیتال و محبوب‌ترین آنها تا امروز، بیتکوین بوده است. اما بیتکوین تنها ارز دیجیتال جهان نیست. آلت‌کوین‌ها به تمام ارزهای دیجیتال دیگری گفته می‌شود که پس از بیتکوین ابداع شدند تا بخشی از نیازهایی را که بیتکوین راه‌حلی برای آن ارائه نکرده، مرتفع سازند. همان‌طور که در مقاله‌ی وایت پیپر (کاغذ سفید) نیز شرح دادیم هیچ ارز دیجیتالی ارزشمند نیست مگر آنکه کارکرد جدیدی ارائه کند که کوین‌ها و توکن‌های پیش از آن نتوانسته باشند خدماتی مشابه ارائه دهند یا به آن نیاز پاسخ دهند.
در حال حاضر اتریوم به بزرگ‌ترین رقیب بیتکوین تبدیل شده است. شبکه‌ی بلاک‌چین اتریوم با ارز دیجیتال اختصاصی خود یعنی اتر، در پاسخ به کاستی‌های بیتکوین ابداع شد. در ادامه با مقایسه‌ی این دو بلاک‌چین بزرگ جهان، به بررسی مزایا و معایب بیتکوین در مقابل بزرگ‌ترین رقیبش، می‌پردازیم.
تفاوت‌های کلی بیتکوین و اتریوم
برخی کارشناسانِ سرمایهگذاری، بیتکوین را به‌مثابه یک دارایی ارزشمند مانند طلا می‌‌‌‌‌دانند که خاصیت ذخیره‌ای و حفظ ارزش پول را در خود دارد. برخی آن را «طلای دیجیتال» می‌نامند. از سوی دیگر هم آن را به‌عنوان ارزی غیردولتی و جایگزین ارزهای سنتی می‌شناسند که می‌توان از آن برای پرداخت در سراسر جهان بهره برد. به‌عبارت‌دیگر بیتکوین یک دارایی با سرعت نقدشوندگی بالا و بدون محدودیت‌های مکانی و زمانی است.
اما اتریوم یک سیستم هوشمند منبع‌باز است که ارز دیجیتال آن صرفاً ابزاری برای پرداخت‌های درون‌شبکه‌ای آن است و اهداف بسیار گسترده‌تری را دنبال می‌کند. افقی که در چند سال آینده پیشِ روی اتریوم است نشان می‌دهد تغییرات و ارتقاهای بعدی در بلاک‌چین اتریوم، توانایی انجام تراکنش‌ها را در آن تا ۱۰۰۰ برابر افزایش خواهد داد.
تفاوت قیمت و ارزش بازار بیتکوین و اتریوم
بیتکوین (BTC) ارز دیجیتال بلاک‌چین بیتکوین و اتر (ETH)، ارز دیجیتال بومی پلتفرم بلاک‌چین اتریوم، دو کوین محبوب در ارزهای دیجیتال‌اند. بیتکوین باارزش بازار حدود ۳۸۰ میلیارد دلار، حتی با کاهش ۵۷ درصدی که امسال با آن مواجه شد، با حجم معاملات ۲۴ ساعته که به ده‌ها میلیارد دلار می‌رسد، همچنان پیشتاز است. از سوی دیگر، اتر باارزش بازار حدود ۱۸۰ میلیارد دلار، در محدوده‌ی قیمت ۱۵۰۰ دلار معامله می‌شود و حجم معاملات ۲۴ ساعته‌ی آن نیز به ده‌ها میلیارد دلار می‌رسد. البته عرضه‌ی سکه‌های در گردش بر قیمت آنها تأثیر می‌گذارد و کاهش عرضه می‌تواند قیمت‌ها را افزایش دهد.
تفاوت منابع موجود بیتکوین و اتریوم
حداکثر تعداد بیت‌کوین‌هایی که می‌توانند وارد گردش شوند ۲۱ میلیون است که تاکنون بیش از ۱۹ میلیون از آن استخراج شده و بلاک‌چین بیتکوین علاوه بر روش تولید سخت ماینینگ از مکانیزم‌های ثانویه‌ی سختی موقت استخراج نیز برای کندکردن سرعت تولید بیتکوین استفاده می‌کند تا ارزش بازار آن را حفظ نماید. (در مقاله‌ی «هاوینگ چیست» می‌توانید دراین‌باره بخوانید). اما در مقابل مقدار اتری که می‌توان ایجاد کرد نامحدود است، اگرچه زمان پردازش یک بلوک اتریوم، مقدار استخراج سالیانه‌ی اتر را محدود می‌کند. تاکنون تعداد سکه‌های اتریوم در گردش به بیش از ۱۲۲ میلیون رسیده است.
تفاوت اهداف بیتکوین و اتریوم
اتریوم و بیتکوین هر دو پلتفرم‌های مبتنی بر بلاک‌چین‌اند که ارزهای دیجیتال اختصاصی خود (از نوع کوین) را دارند. اما اتریوم به‌عنوان «بلاک‌چین قابل‌برنامه‌ریزی در جهان» توصیف می‌شود که علاوه بر مبادلات آنلاین با ارز دیجیتال، به‌عنوان یک شبکه‌ی الکترونیکی و قابل توسعه با برنامه‌های کاربردی بسیار فعالیت می‌کند که محصولات بسیار متنوعی در قالب NFTها و توکن‌ها را نیز پشتیبانی می‌نماید. در مقابل، بلاک‌چین بیتکوین تنها برای پشتیبانی از ارز دیجیتال بیتکوین به هدف ایجاد یک روش پرداخت دیجیتالی ایجاد شد. درواقع سیستم اثبات کار در شبکه‌ی بیتکوین برای تبدیل بیتکوین به ابزاری بهتر برای پول طراحی شده است. برای اینکه سیستم به‌راحتی کار کند، پروتکل بیتکوین باید بسیار پایدار، قوی، امن و قابل پیش‌بینی باشد. این چیزی است که از یک ابزار پولی انتظار می‌رود.
از سوی دیگر، اتریوم قصد دارد به‌عنوان یک «کامپیوتر ابری جهانی غیرمتمرکز» عمل کند که امکان ذخیره‌ی اَبَرداده‌ها و اجرای برنامه‌های غیرمتمرکز (decentralized applications) را فراهم می‌کند. به زبان ساده، اتریوم مانند iOS یا اندروید است، پلتفرمی که توسعه‌دهندگان از آن برای ساخت، اجرا و عرضه‌ی برنامه‌های کاربردی در قالب NFT و انواع توکن‌های جدید استفاده می‌کنند.
تفاوت ساختار عملکرد بیتکوین و اتریوم
همان‌طور که می‌دانید تراکنش‌ها در بلاک‌چین توسط شبکه‌ای از برنامه‌های خودکار تأیید می‌شود و شبکه باید در مورد صحت اطلاعات تراکنش‌ها به اجماع برسد (تأیید ۵۱ درصدی شبکه)؛ بنابراین هیچ تغییری در بلاک‌چین نمی‌توان ایجاد کرد مگر اینکه اکثریت شبکه به اجماع برسد. همین امر آن را بسیار ایمن می‌سازد. این تأیید اکثریت با استفاده از الگوریتمی که معمولاً مکانیسم اجماع نامیده می‌شود به دست می‌آید.
تازه‌ترین تغییر اساسی در شبکه‌ی بلاک‌چین اتریوم آن بود که اتریوم در ۱۵ سپتامبر ۲۰۲۲، طی یک فرایند ارتقا به‌عنوان «ادغام» (the Merge)، مکانیسم اجماع خود را از اثبات کار (PoW) به اثبات سهام (PoS) تغییر داد تا تراکنش‌ها، سریع‌تر و با تبادل داده‌های سبک‌تری امکان‌پذیر گردد. درنتیجه با مصرف برق کمتر، فعالیت اتریوم در مقایسه با شبکه‌ی بیتکوین – که از روش اجماع اثبات کار استفاده می‌کند – ارزان‌تر و سازگارتر با محیط زیست است.
اثبات سهام به این معنی است که توسعه‌دهندگان به‌جای استفاده از قدرت محاسباتی برای نهایی کردن یک بلاک در بلاک‌چین، باید مقدار مشخصی سکه‌ی اتر (سهام شبکه) داشته باشند تا بتوانند در تأیید بلاک‌ها مشارکت کنند (جزئیات بیشتر این روش در مقاله‌ی اتریوم توضیح داده شده است). درنتیجه‌ی این اقدام مصرف انرژی اتریوم بیش از ۹۹ درصد کاهش‌یافته است. به‌طورکلی یکی از بزرگ‌ترین انتقادات به ارزهای دیجیتال باقیمانده‌ی کربن و تقاضای بالای انرژی آن بوده است. موضوعی که اکنون اتریوم به طور مستقیم به آن پرداخته است و بیتکوین به آن توجه نکرده است.
به طور خلاصه می‌توان گفت مکانیسم اجماع اثبات سهام (Proof-of-Stake Mechanism) ازاین‌جهت با اثبات کار (proof-of-work) متفاوت است که برای اعتبارسنجی بلوک‌ها به محاسبات پرانرژی که به ماینینگ معروف است، نیاز ندارد. این روش از یک پروتکل نهایی‌سازی به نام Casper-FFG و الگوریتم LMD Ghost استفاده می‌کند و با یک مکانیسم اجماع به نام Gasper که بر اجماع نظارت می‌کند، ترکیب شده، نحوه‌ی دریافت کارمزدها و پرداخت‌ها را مشخص می‌کند. همچنین این مکانیسم، با تشخیص تراکنش‌های نامعتبر مثل حمله‌کنندگان به شبکه، از طریق توکن‌سوزی و حذف آنان از شبکه، آنان را مجازات می‌نماید.
سخن پایانی پیرامون مزایا و معایب بیتکوین
در پاسخ به این سؤال که «آیا سرمایهگذاری در بیتکوین گزینه‌‌‌‌‌ی معقولی است؟» باید گفت مطلوبیت هر نوع سرمایهگذاری تا حد زیادی به میزان ریسک‌پذیری افراد بستگی دارد. اما از این نکته که بگذریم، در مقایسه‌ی بیتکوین – به‌عنوان پرطرف‌دارترین و باسابقه‌ترین نماینده‌ی ارزهای دیجیتال – با سایر زمینه‌های سرمایهگذاری می‌توان گفت در این میدان، اغلب خدمات مشاوره یا کارگزاری ارائه نمی‌شود. هیچ نهاد مالی رسمی بر ارزش‌گذاری یا معاملات آن نظارت ندارد. همچنین سرمایه‌ی افراد برای خریدوفروش سهام، اوراق بهادار یا سایر دارایی‌ها سرمایهگذاری نمی‌شود.
در پاسخی کوتاه می‌توان گفت بیتکوین یک سرمایهگذاری با ریسک بالا و نوسانات بیشتری نسبت به سرمایه‌گذاری‌های سنتی در سهام، اوراق قرضه، املاک و … است. اما باتوجه‌به رشد کاربرد بیتکوین در بسیاری از فروشگاه‌ها، وب‌سایت‌ها و حتی نقش آن در ارزش سهام شرکت‌ها، در کنار نقدشوندگی سریع در هر جا و هر زمان فارغ از نوسانات اقتصادی و سیاسی درون کشورها، دیگر نمی‌توان از آن به‌عنوان یک ابزاری مالی قدرتمند چشم‌‌‌‌‌پوشی کرد. بدین ترتیب سرمایه‌گذاران برای ایجاد تنوع در پرتفوی خود می‌توانند جایگاهی نیز برای بیتکوین و اتریوم در نظر گیرند.
