بازارگردانی چیست؟
پیش از پرداختن به موضوع صندوق‌های بازارگردانی، باید به مفهوم عام‌تر بازارگردانی بپردازیم. بازارگردانی یا Market Maker یکی از عناصر اساسی در بازار سرمایه به‌شمار می‌آید که نقش کلیدی آن، تأمین نقدشوندگی برای انواع اوراق بهادار نظیر سهام، اوراق با درآمد ثابت، اوراق مشتقه و صندوق‌های سرمایه‌گذاری است. وجود نهاد بازارگردان باعث می‌شود که همیشه خرید و فروش در بازار جریان داشته باشد، به‌عبارتی دیگر، بازارگردان‌ها با خرید و فروش مداوم اوراق بهادار مانع از ایجاد شکاف‌های بزرگ در قیمت‌ها می‌شوند. این فعالیت‌ها باعث کاهش نوسانات قیمتی شدید اوراق بهادار شده و به‌این‌ترتیب، به بهبود مدیریت ریسک در بازار سرمایه را کمک می‌کنند.
بازارگردانی سهم چیست؟
بازارگردان با پذیرش ریسک‌های مربوط به سهام، اقداماتی را انجام می‌دهد که هدف آن‌ها افزایش نقدشوندگی سهم و کاهش نوسانات قیمتی اوراق است. این نهاد با ایجاد نقدینگی و حفظ تعادل در بازار، اعتماد سرمایه‌گذاران را افزایش می‌دهد. در شرایطی که سهام یک شرکت به‌دلیل اخبار یا هیجانات سهامداران دچار نوسانات شدید می‌شود، این نوسانات به مرور زمان می‌تواند اعتماد سهامداران را کاهش دهد. به همین دلیل، صندوق‌های بازارگردانی با ویژگی‌ها و عملکرد متفاوت خود نسبت به سایر صندوق‌های سرمایه‌گذاری در بورس، مورد توجه سهامداران و سازمان بورس و اوراق بهادار قرار گرفته‌اند.
چرا بازارگردانی ضروری است؟
بازار بورس دارای مزایای فراوانی است، اما شاید بتوان گفت مهم‌ترین مزیت آن قابلیت نقدشوندگی بالاست. فرآیند خرید و فروش در بورس بسیار ساده است؛ با داشتن کد بورسی و دسترسی به سامانه‌های معاملاتی کارگزاری‌ها، می‌توانید درخواست‌های خود را به‌صورت آنلاین ثبت کنید. شارژ حساب معاملاتی از طریق پرداخت شتابی انجام می‌شود و پس از فروش سهام نیز با ثبت «تقاضای وجه»، پول به حساب بانکی شما واریز می‌گردد.
این وضعیت در بازارهایی مانند بازار مسکن وجود ندارد. خرید و فروش ملک زمان‌بر است و تبدیل سریع سرمایه به پول نقد امکان‌پذیر نیست. همچنین، با اینکه خرید و فروش خودرو نوعی سرمایه‌گذاری محسوب می‌شود، اما این معاملات نیز به‌سرعت انجام نمی‌گیرد و نقد کردن سرمایه در گرو یافتن خریدار یا فروشنده مناسب است. یکی از اصلی‌ترین وظایف بازارگردانی، حفظ تعادل بازار و کاهش ریسک نقدشوندگی است. انواع صندوق‌های بازارگردانی نیز با همین هدف تأسیس شده‌اند تا تضمین کنند همواره در بازار برای سهام خاص، خریدار و فروشنده موجود باشد.
به‌عنوان مثال، وضعیتی در بورس را در نظر بگیرید که همه سهم‌ها روند مثبت دارند و شاخص بازار صعودی است؛ اصطلاحاً بازار سبز است. در این شرایط، صف‌های خرید برای بسیاری از سهم‌ها تشکیل می‌شود و تعداد فروشندگان به‌مراتب کمتر از خریداران است، بنابراین خرید سهام ارزشمند بسیار دشوار می‌شودتصور کنید که پس از مدتی به دلایل مختلف، بازار منفی یا قرمز شود و صف‌های سنگین فروش ایجاد گردد. در چنین شرایطی، سرمایه‌گذاران در تلاشند تا سرمایه خود را از بورس خارج کنند، اما تعداد خریداران به‌شدت کاهش می‌یابد و حتی با ثبت سفارش در لحظه پیش‌گشایش بازار، احتمال فروش سهام بسیار اندک است. .
این وضعیت در بازارهای با عمق زیاد و غیرهیجانی کمتر رخ می‌دهد، اما در بورس ایران به‌دلایل مختلفی این شرایط پیش می‌آید و نارضایتی و فشار روانی بر سرمایه‌گذاران از عوارض آن است. بازاری که به‌طور غیرمنطقی رشد یا سقوط می‌کند و صف‌های سنگین خرید و فروش در آن شکل می‌گیرد، حتی برای معامله‌گران حرفه‌ای نیز محیطی امن به‌شمار نمی‌رود، چه رسد به سرمایه‌گذاران تازه‌کاری که بدون آموزش و تجربه کافی، بی‌پروا به این عرصه پا گذاشته‌اند. در این میان، افزایش دانش و تجربه سرمایه‌گذاران یک راهکار مناسب اما زمان‌بر است. صندوق‌های بازارگردانی، راهکاری سریع‌تر جهت جلوگیری از این وضعیت هستند و می‌توانند از بازار در برابر نوسانات شدید محافظت کنند.
صندوق بازارگردانی چیست؟
صندوق بازارگردانی نوعی صندوق سرمایه‌گذاری است که با هدف تنظیم و تعادل بازار سرمایه عمل می‌کند. این صندوق‌ها منابع خود را از سرمایه‌گذاران حقوقی مانند شرکت‌ها و اوراق بهادار جمع‌آوری کرده و به خرید و فروش اوراق بهادار می‌پردازند. وظیفه اصلی این صندوق‌ها شامل کنترل عرضه و تقاضا، کاهش نوسانات شدید و افزایش نقدشوندگی ابزارهای مالی است. صندوق‌های بازارگردانی می‌توانند مدیریت نوسانات سهام چندین شرکت، صندوق‌های سرمایه‌گذاری در بورس و اوراق تأمین مالی را بر عهده داشته باشند.
مطلب پیشنهادی: منظور از بازارگردانی در بورس چیست؟
ویژگی‌های کلیدی صندوق بازارگردانی:
- نقش: کاهش نوسانات و افزایش نقدشوندگی
- مزایا: جلوگیری از ایجاد صف‌های سنگین خرید و فروش، حفظ ارزش سهام
- معافیت‌ها: معاف از مالیات مقطوع نیم درصد بر اساس ماده ۳۳ قانون توسعه‌ی ابزارها و نهادهای مالی جدید
- مدیریت و نظارت ویژه: مدیریت این صندوق‌ها به عهده‌ی گروهی از شرکت‌ها یا یک شرکت خاص است که مرتبط با سهام بازارگردانی شده هستند. این گروه مسئول خرید و فروش سهام به‌منظور جلوگیری از نوسانات شدید و ایجاد تعادل در بازار است.
- تخفیف‌های ویژه و معافیت‌های مالیاتی: این صندوق‌ها از تخفیف‌های کارمزد و معافیت‌های مالیاتی برخوردارند. طبق قوانین، این صندوق‌ها می‌توانند از ۸۰ درصد تخفیف در کارمزد معاملات بهره‌مند شوند و از پرداخت مالیات مقطوع نیم درصد معاف باشند.
- هدف از فعالیت: هدف اصلی این صندوق‌ها حفظ ارزش سهام و روان‌تر کردن بازار است و نه کسب سود. این صندوق‌ها با خرید و فروش به‌موقع سهام، به پیشگیری از ایجاد صف‌های خرید و فروش و نوسانات شدید قیمت کمک می‌کنند.
- تأسیس و اداره: این صندوق‌ها معمولاً توسط مجموعه‌ای از شرکت‌های مرتبط با هم، تأسیس و اداره می‌شوند. به‌طور مثال، یک بانک می‌تواند صندوق سرمایه‌گذاری اختصاصی بازارگردانی برای سهام شرکت‌های زیرمجموعه خود راه‌اندازی کند.
در مجموع، صندوق‌های سرمایه‌گذاری اختصاصی بازارگردانی به‌منظور مدیریت و تعادل بازار سهام شرکت‌های خاص طراحی شده و به حفظ ثبات بازار و جلوگیری از نوسانات شدید قیمت کمک می‌کنند.
نقش صندوق اختصاصی بازارگردانی:
- مدیریت نوسانات بازار: صندوق‌های اختصاصی بازارگردانی با خرید و فروش به‌موقع سهام، از ایجاد صف‌های خرید و فروش سنگین جلوگیری می‌کنند. هدف اصلی این صندوق‌ها کسب سود نیست، بلکه حفظ تعادل و روان‌تر کردن معاملات بازار است.
- حفظ ارزش سهام: در زمان‌هایی که صف خرید سنگین ایجاد می‌شود، صندوق‌ها اقدام به فروش سهام می‌کنند تا از قفل‌شدن بازار جلوگیری کنند. بالعکس، در شرایطی که تقاضای فروش افزایش می‌یابد، صندوق‌ها سهام را خریداری می‌کنند تا از ایجاد صف فروش سنگین جلوگیری کنند. این اقدامات به حفظ ارزش سهام و بهبود نقدشوندگی بازار کمک می‌کند.
- تعهدات و مقررات: قوانین صندوق‌های بازارگردانی و حداقل حجم معاملاتی که صندوق باید انجام دهد، در مجوزی که از سوی سازمان بورس صادر شده، مشخص می‌شود. صندوق‌ها موظفند مطابق با این مجوز عمل کنند تا به تعادل بازار و جلوگیری از نوسانات شدید کمک نمایند.
- تأسیس و مدیریت: این صندوق‌ها معمولاً توسط گروهی از شرکت‌های مرتبط با هم، مانند مجموعه‌ای از شرکت‌های وابسته به یک بانک، تأسیس و مدیریت می‌شوند. به‌عنوان‌مثال، بانک‌ها یا گروه‌های صنعتی می‌توانند صندوق‌های اختصاصی بازارگردانی برای سهام شرکت‌های تحت مالکیت خود راه‌اندازی کنند.
- سود و اساسنامه: هدف اصلی این صندوق‌ها کسب سود نیست، ولی آن‌ها ممکن است از تفاوت قیمت خرید و فروش سهام سود کسب کنند. مانند سایر صندوق‌های سرمایه‌گذاری، این صندوق‌ها نیز باید دارای اساسنامه و امیدنامه باشند که در آن‌ها تمامی جزئیات مربوط به تعهدات صندوق و شرایط بازارگردانی توضیح داده می‌شود. همچنین، سهام و حق تقدم‌هایی که صندوق وظیفه بازارگردانی آن‌ها را برعهده دارد، در امیدنامه مشخص می‌شود و صندوق تنها در این سهام و حق تقدم‌ها سرمایه‌گذاری می‌کند.
- لیست صندوق‌های بازارگردانی
به‌عنوان آخرین موضوع در مبحث صندوق بازارگردانی، به لیست صندوق‌های بازارگردانی خواهیم پرداخت. در حال‌حاضر ۲۰ صندوق سرمایه‌گذاری اختصاصی بازارگردانی در کشور فعالیت می‌کنند که فقط شرکت‌های حقوقی قادر به استفاده از خدمات آن‌ها هستند. این صندوق‌ها با هدف ایجاد تعادل و افزایش نقدشوندگی در بازار سرمایه به فعالیت می‌پردازند. هر کدام از این صندوق‌ها با استفاده از سرمایه‌های جمع‌آوری‌شده از شرکت‌های حقوقی، به خرید و فروش سهام شرکت‌های مختلف پرداخته و از این طریق به بهبود عملکرد بازار و کاهش نوسانات شدید کمک می‌کنند.مطلب پیشنهادی: نقدینگی چیست؟
نتیجه‌گیری پیرامون صندوق بازارگردانی
در نهایت، صندوق‌های بازارگردانی ابزارهایی مهم و ضروری در بازار سرمایه به شمار می‌آیند که با هدف کاهش نوسانات و افزایش نقدشوندگی، نقش کلیدی در تأمین ثبات بازار دارند. این صندوق‌ها با پذیرش ریسک‌های مرتبط با نوسانات بازار، به بهبود اعتماد سرمایه‌گذاران و ایجاد تعادل در بازار کمک می‌کنند. به‌علاوه، معافیت‌های مالیاتی و تخفیف‌های ویژه‌ای که برای این صندوق‌ها در نظر گرفته شده است، جذابیت آن‌ها را برای شرکت‌های حقوقی افزایش می‌دهد.صندوق‌های بازارگردانی، با تأسیس و مدیریت توسط شرکت‌های مرتبط و با بهره‌گیری از منابع جمع‌آوری‌شده، به عنوان یکی از عناصر کلیدی در بازار سرمایه نقش‌آفرینی می‌کنند. این صندوق‌ها با کنترل عرضه و تقاضا، کاهش نوسانات شدید و افزایش نقدشوندگی، به بهبود عملکرد بازار و کاهش نوسانات شدید کمک می‌کنند. با توجه به اینکه تنها شرکت‌های حقوقی قادر به استفاده از خدمات این صندوق‌ها هستند، نقش آن‌ها در بهبود عملکرد بازار و ایجاد تعادل بیشتر در بازار سرمایه برجسته است.
