در فضای آموزشی بازار سرمایه یکی از مفاهیمی که کمتر به آن اشاره شده است مفهوم اوراق تبعی است. سرمایه‌گذاران بازار بورس و فعالان این بازار همواره نیاز به اطلاعات به‌روز و کامل از بازار و انواع مفاهیم آن دارند، ازاین‌رو آشنایی با این مفهوم نیز کمک شایانی به این افراد خواهد کرد. شاید شما هم جزو افرادی باشید که در نزول اخیر بازار سرمایه بخشی از سود خود را ازدست‌داده و یا حتی مورد ضرر و زیان قرار گرفتید و طعم تلخ ریزش‌های بازار را نیز تجربه کرده‌اید. افراد زیادی در صف‌های فروش سهام خود گیر افتاده و هر روز شاهد کاهش سرمایه‌شان بودند.
یکی از اتفاقاتی که با این ریزش‌ها و ضرر سرمایه‌گذاران و اعتراض مردم رخ داد معرفی شدن اوراق تبعی به فعالین این حوزه بود. این اوراق جهت برطرف‌کردن نگرانی‌های مردم و افراد پشت صف فروش‌ها ارائه شده است. به‌نوعی افراد سرمایه و سهامشان را بیمه می‌کنند تا ریسک سرمایه‌گذاری کمتری را متحمل شوند. در ادامه می‌خواهیم به بررسی مفهوم اوراق تبعی، مزایا و معایب آن بپردازیم.
اوراق تبعی چیست؟
اشاره نمودیم که اوراق تبعی راهکاری بود که از سوی مسئولان سازمان بورس کشور جهت آسودگی خیال سرمایه‌گذاران و پوشش بخشی از ریسک معاملات آن‌ها ارائه شد که در شرایط نزولی بازار توسط سهام‌داران عمده شرکت‌ها منتشر گردد. زمانی که نوسانات نزولی سهام شرکت‌های بورسی و به‌تبع آن شاخص بورس نزولی می‌شود افراد سهام‌دار اعم از حقوقی و حقیقی، دیگر تمایلی به حفظ و نگهداری سهام خود نداشته و در بازار خریداری وجود ندارد که باعث افزایش فشار فروش و افت ارزش شرکت‌ها نیز می‌گردد.
سهام‌داران عمده‌‌‌‌ی شرکت می‌توانند در چنین شرایطی اقدام به حمایت از سهام شرکت و نیز سهام‌داران خرد کنند. شرکت‌ها با نظر به پتانسیل‌های شرکت و سهام آن می‌توانند اوراقی تحت عنوان اوراق تبعی منتشر کنند که به خریداران آن تضمین می‌دهد در سررسید خاصی که به آن تاریخ اعمال می‌گوییم، اگر قیمت سهم از قیمت تعیین شده (قیمت اعمال) کمتر باشد، منتشر کننده‌‌‌‌ی اوراق تبعی، سهام فرد را از وی خریداری کرده و ضرر او را جبران می‌کند.
آشنایی با اصطلاحات و شرایط اوراق تبعی
در ادامه اصطلاحات پرکاربرد و شرایط اوراق تبعی را بیشتر بررسی می‌کنیم.
ابتدا لازم است تا با تعریف تاریخ و قیمت اعمال آشنا شویم. همان‌طور که قبل‌تر اشاره کردیم اوراق تبعی ضمانت خرید به قیمتی بالاتر از قیمت سهم، در صورت افت قیمت سهام را به سرمایه‌گذاران می‌دهد. به تاریخ سررسید این اوراق، تاریخ اعمال و به قیمتی که منتشرکننده اوراق تبعی، بازخرید اوراق در آن را تضمین می‌کند قیمت اعمال گفته می‌شود.
لازم است اشاره کنیم به حداقل تعداد اوراق تبعی که به‌صورت روزانه عرضه می‌شود حجم عرضه روزانه و نیز به تعداد اوراق قابل‌عرضه از طرف شرکت طی هر دوره معاملاتی حجم کل عرضه می‌گوییم. به فاصله روز اول معاملاتی تا روز اعمال نیز دوره معاملاتی گفته می‌شود.
امکان اعمال تغییرات قیمتی در سهام پایه توسط ناشر اوراق تبعی وجود دارد؟
ممکن است تصور کنید که ناشر اوراق تبعی برای اجتناب از ضرر و زیان ناشی از بازخرید سهام در سررسید، قیمت سهم را تا قیمت اعمال بالا برده و آن را بعد از تاریخ سررسید اوراق رها کرده و افت شدیدی پیدا کند. اما باید این نکته مهم را بدانیم که بالابردن قیمت سهام تا چنین میزانی هزینه‌‌‌‌های سنگین‌تری برای شرکت خواهد داشت؛ بنابراین نتیجه می‌گیریم که هزینه رشد قیمت سهام برای شرکت، بیشتر از هزینه خرید سهام سرمایه‌گذاران است. حال با شرایط دیگر اوراق تبعی بیشتر آشنا خواهیم شد.
انتشار و فروش اوراق تبعی تنها به‌وسیله سهام‌دار عمده انجام‌پذیر است. اگر شخصی اقدام به خرید اوراق تبعی کند، فروش سهام پایه و اوراق وی تا زمان سررسید امکان‌پذیر نخواهد بود و تنها می‌تواند اوراق تبعی خود را در تاریخ اعمال به خود شرکت بفروشد.
لزوم تملک سهام پایه برای استفاده از اوراق تبعی
شخصی که می‌خواهد اقدام به خرید اوراق تبعی کند باید سهام پایه را خریداری کرده باشد و درصورتی‌که سهام پایه را نداشته باشد این اوراق کاربردی برای وی نخواهد داشت. همچنین اوراق تبعی باید تنها به میزان سهام پایه خریداری شوند. زیرا که مابه‌التفاوت آن بدون کاربری و بی‌استفاده است.
آیا مفاد اوراق تبعی الزام‌‌‌‌آور است؟
گاهی پیش می‌آید که با سررسیدن تاریخ اعمال اوراق تبعی، قیمت سهام از قیمت اعمال درج شده بیشتر بوده و شخص می‌تواند بدون درنظرگرفتن اوراق خود اقدام به فروش با قیمت بالاتر در بازار نماید. اگر شخصی از اوراق خود در تاریخ اعمال استفاده نکند این اوراق تبعی باطل شده و دیگر قابل‌استفاده نخواهند بود.
ویژگی‌ها و مزایای اوراق تبعی
از اصلی‌ترین ویژگی‌ها و دلیل اصلی به‌وجودآمدن اوراق تبعی، کاهش ریسک سرمایه‌گذاران و مدیریت احساسات آن‌ها در هنگام بازار نزولی و پر از فشار فروش است. کاهش ریسک سرمایه‌گذاران خرد و اعتماد آن‌ها به بازار موجب کاهش فشار فروش و حتی تقاضا برای خرید سهام پایه خواهد شد. یکی از روش‌های اصلی شرکت‌ها و حقوقی‌ها برای حمایت از سهام استفاده از اوراق تبعی است و با این روش آن‌ها دیگر نیازی به خرید سهام بیشتر برای حمایت و جلب توجهات به سهام ندارند. یکی دیگر از مهم‌ترین ویژگی‌های اوراق تبعی برای سهام‌داران نیز آن است که شخص مالک اوراق تعهدی به قیمت اعمال نداشته و درصورتی‌که در سررسید، قیمت سهام بالاتر از قیمت اعمال بود می‌تواند بدون توجه به اوراق اقدام به فروش سهام خود با قیمت بالاتر کند. اوراق تبعی موجب نگهداری و حفظ سرمایه‌گذاران بلندمدت سهام نیز می‌شود.
معایب اوراق تبعی
یکی از معایب اصلی اوراق تبعی عدم وجود یک بازار ثانویه برای فروش آن توسط مالکان است. همچنین آن‌ها موظف‌اند که اوراق خود را تنها در تاریخ اعمال به فروش برسانند و هزینه‌ای که برای خرید این اوراق تبعی صرف می‌کنند قابل‌بازگشت نخواهد بود. همچنین یک سقف خرید برای سهام‌داران حقیقی و حقوقی که می‌خواهند اقدام به خرید اوراق تبعی نمایند، تعیین شده است.
بنابراین، باتوجه‌به هزینه‌‌‌‌هایی که می‌‌‌‌بایست صرف خرید اوراق تبعی شود، برای انجام محاسبات مربوط به بازدهی احتمالی سهم می‌‌‌‌بایست مبالغی از سرمایه که صرف خرید اوراق تبعی خواهد شد را نیز در نظر گرفت. به عبارت بهتر لزوماً خرید هر اوراق تبعی در هر قیمتی، مفید نبوده و پوشش ریسک کمک نخواهد کرد.
نحوه خرید اوراق تبعی
اوراق تبعی که در بورس تهران منتشر می‌گردند همگی دارای نمادهای معاملاتی هستند که در اطلاعیه آن‌ها درج می‌شود و شما می‌توانید با جستجوی آن نماد در سامانه‌های کارگزاری‌های بورسی اقدام به خرید اوراق تبعی مورد نظرتان کنید. نماد این دسته از اوراق غالباً با اضافه‌شدن حرف «ه» در ابتدا و پس از آن بخشی از نماد سهم پایه و پس از آن نیز تاریخ سررسید است. در نظر داشته باشید که باید به سقف مجاز اعلام شده توسط شرکت و نیز دارابودن سهام پایه اوراق مد نظرتان توجه داشته باشید. زیرا همان‌طور که اشاره کردیم اوراق تبعی بدون مالکیت سهام پایه کاربردی نخواهند داشت.
البته پیش از خرید اوراق تبعی به این نکته توجه داشته باشید که آیا کارگزاری مورد استفاده‌‌‌‌ی شما اجازه‌‌‌‌ی فعالیت در این زمینه را دارد یا خیر؟ نکته‌‌‌‌ی حائز اهمیت دیگری که باید حتماً آن را در نظر بگیرید یکسان بودن کارگزار ناظر بر اوراق تبعی و سهام پایه است. در صورت عدم یکسان بودن این کارگزار، لازم است تا اقداماتی را انجام دهید و توجه داشته باشید که نباید در یک هفته‌‌‌‌ی منتهی به سررسید اوراق تبعی کارگزار ناظر تغییر پیدا کرده باشد.
جمع‌بندی پیرامون اوراق تبعی
در این نوشتار به طور کامل به بررسی اوراق تبعی و کاربردهای آن برای سهام‌داران خرد و شرکت‌ها پرداختیم. اوراق تبعی یک روش مطمئن برای حفظ اعتماد سهام‌داران شرکت و دورکردن آن‌ها از تنش‌های افت و ریزش بازار است. به‌نوعی سرمایه‌گذاران سهام خود را با استفاده از اوراق تبعی بیمه کرده و ریسک ناشی از سرمایه‌گذاری‌شان را کاهش می‌دهند. همچنین شرکت‌ها می‌توانند به‌جای خرید سهام و حمایت آن، از طریق اوراق تبعی اقدام به حفظ سرمایه‌گذاران و نیز کنترل بازار کنند. اوراق تبعی دارای یک تاریخ سررسید و یک قیمت اعمال هستند که به خریداران ضمانت می‌دهد چنانچه در تاریخ اعمال، قیمت سهام در بازار پایین‌تر از قیمت اعمال ضمانت شده باشد، شرکت سهام فرد صاحب اوراق تبعی را با قیمت اعمال خریداری کند.
