همواره نسبت‌های مالی یکی از جذاب‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ترین و درعین‌حال مهم‌ترین فاکتورهای معامله گران و سرمایه‌گذاران جهت شناسایی و بررسی گزینه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های خوب و آینده‌دار برای سرمایهگذاری در بورس است. سرمایه‌گذاران با محاسبه یا مراجعه به این نسبت‌های مالی می‌توانند تحلیل‌های بنیادی خوبی از آینده سهم موردنظر ارائه کنند. یکی از انواع این نسبت‌های بسیار پرکاربرد، نسبت‌های قیمت بر سود سهام یا همان P/E است که احتمالاً بارها به گوشتان خورده است. فعالان و متخصصان بازارهای مالی این نسبت را گاهی کمی تغییر داده و آن را تبدیل به نسبت قیمت به درآمد پیشرو یا forward می‌کنند که آن هم در برخی پیش‌بینی‌ها کمک شایانی به ما خواهد کرد. در این نوشتار ابتدا مروری بر مفهوم نسبت P/E داشته و سپس مفهوم P/E پیشرو یا همان P/E forward را بررسی خواهیم کرد.
P/E چیست؟
نسبت P/E یا همان نسبت قیمت سهم به درآمد هر سهم (سود به‌ازای هر سهم) بیانگر آن است که قیمت روز هر سهم چندبرابر سود سالانه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی تشکیل شده برای هر سهم است. در نظر داشته باشید که میتوان تعابیر و تعاریف گوناگونی از این نسبت ارائه داد. اما یکی از آنها به این صورت است که سرمایه‌گذار به‌ازای هر ریال سود شرکت، حاضر است چند ریال بابت مالکیت سهام آن شرکت پرداخت کند. یا یکی دیگر از پرکاربردترین تعابیر نسبت P/E به‌صورت زیر است:
نسبت P/E بیانگر آن است که چند سال طول می‌کشد تا اصل سرمایه به سهام‌دار بازگردد. به‌عنوان‌مثال اگر سهمی دارای نسبت P/E ۵ باشد. میتوان گفت که به طور متوسط ۵ سال زمان می‌برد تا اصل سرمایه سرمایه‌گذار به وی بازگردد. بنابراین میتوان گفت دقت و توجه به نسبت P/E بسیار مهم است. یکی از راه‌های بررسی ارزندگی یک سهم نسبت قیمت به سود آن است. همانطور که اشاره کردیم برای محاسبه نسبت P/E کافی است قیمت روز سهم را بر سود هر سهم تقسیم کنیم. لازم به ذکر است سود هر سهم EPS از طریق تقسیم کردن سود کل سالانه شرکت (که در صورت سود و زیان شرکت گزارش شده است) بر تعداد کل سهام شرکت به دست می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌آید. میزان سود سالانه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی هر شرکت یا همان eps را از طریق سایت tsetmc نیز میتوان مشاهده کرد.
انواع نسبت قیمت به سود P/E
عموماً نسبت P/E را به دنبال انتشار گزارش‌های میان‌دوره‌ای و فصلی شرکتها محاسبه می‌کنند که به آن P/E دنباله‌رو گفته می‌شود. همچنین میتوان برای محاسبه سود هر سهم شرکت از سود ۴ دوره فصلی گذشته (۱۲ ماه گذشته) استفاده کرد که به آن نسبت قیمت به سود گذشته‌نگر یا P/E TTM گفته می‌شود که آن را در مقاله‌ای با عنوان نسبت P/E TTM به طور کامل بررسی کرده‌ایم. حالتی نیز وجود دارد که در آن برای محاسبه نسبت قیمت به سود، از پیش‌بینی سود ۱۲ماهه آینده استفاده می‌شود که به آن P/E forward یا نسبت قیمت به سود برآوردی می‌گوییم. در ادامه با این نوع از نسبت P/E بیشتر آشنا خواهیم شد.
نسبت P/E Forward
نسبت قیمت به درآمد پیشرو همانطور که بالاتر اشاره شد یک نسخه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی تغییر داده شده‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی نسبت P/E است که در آن به‌جای سود شرکت یا سود گذشته‌نگر شرکت از سود پیش‌بینی شده برای محاسبه P/E استفاده می‌کنند. EPS در این حالت یک عدد تخمین زده شده است و بدیهی است که می‌تواند از حالت واقعی و دقیق کمی دورتر باشد و مثل حالاتی که سود زمان حال یا گذشته را استفاده می‌کردیم قابل‌اطمینان نیست. البته که این سود تخمینی برگرفته از اصول و فنون تحلیلگری است و بار روش-هایی صحیح و منطقی تخمین زده خواهد شد. در روش P/E forward یا نسبت قیمت به درآمد انتظاری تحلیلگران بازار به بررسی صورت‌های مالی و وضعیت شرکت پرداخته و سود و فعالیت شرکت در ۱۲ ماه آینده را پیش‌بینی می‌کنند.
درگذشته و تا سال ۱۳۹۶ شرکتها موظف به ارائه پیش‌بینی‌هایی از وضعیت سودسازی‌شان در سال آینده بودند که الزام ارائه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی این گزارش‌ها از بهمن سال ۱۳۹۶ از سمت سازمان بورس اوراق بهادار لغو شد و شرکتها تنها اقدام به انتشار گزارش‌های میان‌دوره‌ای و فصلی می‌کنند. بنابراین تحلیل گران و متخصصان بازار اقدام به پیش‌بینی سود شرکتها باتوجه به مقتضیات بازار و صنعت مدنظر می‌کنند.
همانطور که گفته شد نسبت P/E forward احتمال تصمیمات جانب‌دارانه یا غلط را بیشتر می‌کند. تحلیلگران حرفه‌ای نتایج نسبت قیمت به سود پیشرو و قیمت به سود گذشته‌نگر را با هم به طور هم‌زمان مدنظر قرار می‌دهند تا تحلیل دقیق‌تری داشته باشند. در ادامه به محاسبه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی نسبت P/E در دو حالت forward و TTM خواهیم پرداخت.
سهم فرضی شرکتی را در نظر بگیرید که قیمت حال حاضر بازار آن ۱۰۰۰ ریال بوده و سودسازی سالانه آن مبلغی حدود ۲۰۰ ریال به‌ازای هر برگ سهم باشد باتوجه‌به ارقام P/E شرکت برابر است با
۱۰۰۰/۲۰۰=۵
اما می‌دانیم که شرکت مدنظر باتوجه‌به برنامه‌های توسعه‌اش و پیش‌بینی‌های انجام شده سال آینده سود ۲۵۰ ریالی را محقق می‌کند و در این شرایط P/E forward شرکت برابر است با
۱۰۰۰/۲۵۰=۴
بررسی و مقایسه نسبت P/E forward و نسبت P/E ttm
نسبت قیمت به درآمد گذشته‌نگر که به آن P/E TTM نیز گفته می‌شود. نسبت قیمت به سود به‌ازای هر سهم را در ۱۲ ماه گذشته شرکت محاسبه می‌کند. قابل پیش‌بینی است که سرمایه‌گذاران و تحلیلگران بیشتر به دنبال وضعیت آینده شرکت و پیش‌بینی روند سوددهی شرکت هستند و به همین منظور توجه بیشتری به نسبت قیمت به درآمد forward یا پیشرو خواهند داشت. در نسبت P/E TTM ازآنجایی‌که صورت‌های مالی شرکتها به‌صورت میان‌دوره‌ای منتشر می‌گردند. به‌صورت روزانه و با تغییر قیمت سهم شرکت، تغییر می‌کند.
چنانچه نسبت P/E forward از P/E ttm کمتر باشد، میتوان استنباط کرد که تحلیلگران و سرمایه‌گذاران انتظار افزایش درآمد را خواهند داشت و همچنین بلعکس چنانچه forward P/E بیشتر از P/E ttm بود، احتمالاً درآمدهای شرکت رو به نزول خواهد بود.
در مقایسه دو شرکت مختلف بورسی از نظر نسبت قیمت به درآمد پیشرو یا همان P/E forward میتوان انتظار داشت شرکتی که از P/E forward بالاتری برخوردار باشد، سود و درآمد کمتری را خلق کند.
P/E forward و کشورهای تورمی
ما در کشوری تورمی زندگی می‌کنیم و توجه به این مسئله بسیار حائز اهمیت است. روش صحیح استفاده از P/E در کشورهای تورمی مثل ایران، استفاده از نسبت قیمت به سود پیشرو یا forward است. به دلیل نوسانات بالای قیمت درنظرگرفتن سود ثابت جهت محاسبه P/E کار عاقلانه‌ای به نظر نمی‌رسد. اما بااین‌وجود P/E که در حال حاضر استفاده می‌شود P/E گذشته‌نگر است اما همه ما می‌دانیم که قیمت کالا، سهام شرکتها و همچنین اکثر مواد اولیه مورداستفاده شرکتها قیمت ثابتی نداشته و هزینه‌های شرکتها مرتب تغییر می‌کند و اعتماد صرف به این P/E منطقی نخواهد بود.
در کشورهای تورمی هزینه جایگزین‌کردن و نوسازی تجهیزات ازکارافتاده و فرسوده شرکت با رشد قابل‌توجه مواجه است و سطح کلی قیمت‌ها در کالاها کمتر جلب‌توجه می‌کند. این امر موجب ایجاد چالش‌هایی در محاسبه نرخ واقعی تورم و همچنین ارزیابی شدن P/E ها، پایین‌تر از مقدار واقعی‌شان می‌شود. این P/E به نظر کاهش‌یافته موجب تحریک سهام‌داران و به‌غلط انداختن آنها می‌شود.
سخن پایانی
نسبت‌های قیمت به درآمد شرکتها یکی از پرکاربردترین فاکتورهای تحلیل و بررسی وضعیت آینده شرکتها و روند سودسازی آنها است. P/E را میتوان به روش‌های متفاوتی نظیر نسبت قیمت به درآمد پیشرو P/E forward و یا نسبت قیمت به درآمد گذشته‌نگر P/E ttm محاسبه نمود. چگونگی ترکیب این موارد را با هم و نتیجه‌گیری دقیق از آنها از موارد با اهمیتی است که لازمه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی یک سرمایهگذاری اصولی است. در کشورهای دارای تورم مانند ایران استفاده از نسبت قیمت به درآمد پیشرو یا P/E forward گزینه منطقی‌تری به نظر می‌رسد. این نسبت برای بررسی روند آینده سودسازی شرکتها مورداستفاده قرار می‌گیرد که در آن از سود پیش‌بینی شده سال مالی آینده شرکت توسط تحلیلگران، استفاده می‌گردد.
