اگر به‌عنوان یک واحد تولیدی در حال فعالیت بوده باشید، احتمالاً برای شما نیز پیش آماده است که در برهه‌ای از زمان، دغدغه‌ی تأمین منابع مالی برای خرید یا تهیه‌ی مواد اولیه واحد تولیدی خود را برای ادامه فعالیت داشته باشید. در چنین مواردی، اغلب صاحبان واحدهای تولیدی به فکر استفاده از تسهیلات بانکی و درخواست وام از بانک برای تأمین منابع موردنیاز خود می‌افتند. اگرچه این روش در میان کسب‌وکارهای تولیدی روشی جاافتاده و معمول است، اما این روند هزینههای تأمین مالی قابل‌توجهی را برای بنگاهها به همراه خواهد داشت. از سوی دیگر این فرایند برای بانکها و مؤسسات اعتباری می‌تواند فشار مضاعف در جهت تأمین سرمایه موردنیاز واحدهای تولیدی را در پی داشته باشد. اما اخیراً راهکار تازه‌ای به وجود آمده که از طریق آن می‌توان از اعتبار و ضمانت بانکها برای تأمین نیاز واحدهای تولیدی کمک گرفت. با بهره‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌گیری از این ابزارها فشار تقاضای وام و تسهیلات بانکی کاهش‌یافته و بنگاه‌های تولیدی میتوانند نیاز خود به سرمایه برای تأمین مواد اولیه را مرتفع سازند. این راهکار ویژه استفاده از «اوراق گام» است که در این مقاله به جزئیات آن می‌پردازیم.
اوراق گام چیست؟
گام مخفف عبارت «گواهی اعتبار مولد» است و همانطور که از عنوان آن مشخص است، به تأمین مالی و اعتباری بنگاه‌های اقتصادی مولد اشاره دارد. به بیان ساده‌تر، اوراق گام ابزاری برای تأمین مالی صنایع تولیدی و بنگاه‌های فروش مواد اولیه است که می‌تواند در بازار سرمایه نیز نقلوانتقال یابد. در حقیقت، بنگاه‌هایی که بنا به شرایط اقتصادی واحد خود، نیاز به اعتبار و نقدینگی برای ادامه فعالیت‌های تولیدی‌شان دارند، میتوانند از این ابزار استفاده کنند.
اگرچه اوراق گام عموماً به‌منظور تهیه و تأمین مواد اولیه‌ی واحدهای تولیدی کوچک و متوسط و نیز صنایع مورداستفاده قرار می‌گیرد، اما می‌تواند برای تأمین هزینههای جاری واحدهای تولیدی و تهیه و تأمین کالاهای مصرفی آنها نیز مورداستفاده قرار گیرد. بااین‌حال، ذکر این نکته ضروری است که اوراق گام به‌هیچ‌عنوان تأمین‌کننده هزینههای سرمایه‌ای واحدهای تولیدی نیست و تنها برای اینکه کسب‌وکارها قادر به پیشبرد فعالیت تولیدی خود باشند و به‌اصطلاح، چرخ تولید همواره در حال گردش باشد، در نظر گرفته شده است. در خصوص سازوکارهای استفاده از این اوراق در ادامه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی این مقاله توضیحاتی را ارائه می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کنیم.
اوراق گام راهکاری از سوی بانک مرکزی
تا پیش از ظهور اوراق گام، بانکها برای تأمین و تهیه نقدینگی موردنیاز بنگاه‌های اقتصادی راهکارهایی همچون ارائه‌ی تسهیلات بانکی و وام را در پیش می‌گرفتند. اما با ظهور و انتشار اوراق گام، در حال حاضر بانکها به‌واسطه این اوراق، پرداخت وجوه موردنیاز را به فروشندگانی که با بنگاه‌های اقتصادی قرارداد بسته‌اند، تضمین می‌کنند و دیگر پرداختی به‌صورت مستقیم از طرف بانکها اتفاق نمی‌افتد. بدین ترتیب، صنایع تولیدی و بنگاه‌های مولد میتوانند به‌جای درخواست دریافت وام یا تسهیلات برای تأمین مواد اولیه‌ی خود، از اعتبار حاصل از این اوراق استفاده کنند و سرمایه موردنیاز خود را تأمین نمایند.
طرح اوراق گام از سوی بانک مرکزی و با یاری نظام بانکی کشور برنامه‌ریزی شده تا در مسیر مدیریت نقدینگی به‌عنوان ابزاری پویا در دسترس واحدهای تولیدی قرار گیرد. در واقع این اوراق به‌منظور پایین آوردن فشار موجود بر بانکها برای تأمین مالی واحدهای اقتصادی ایجاد شده و در تلاش است سرمایه لازم برای به حرکت در آوردن زنجیره تولید در واحدهای کوچک و متوسط را به روشی غیر تورمی تأمین نماید. در شرایط نبود این اوراق، بخش زیادی از فشار تأمین مالی از طریق بدهی بنگاهها به بحث تسهیلات مالی وارد میشود و این امر سبب خواهد شد تا بانکها با مشکل تأمین نقدینگی موردنیاز برای تسهیلات مواجه شوند و برای متوقف‌نشدن تولید به ابزارهایی مثل اضافه برداشت از بانک مرکزی روی بیاورند و از این طریق بر نقدینگی و پایه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی پولی و در ادامه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی آن تورم بی افزایند.
مزایای اوراق گام
گواهی اعتبار مولد علاوه بر اینکه ابزاری منطبق بر نیازهای بازار است، می‌تواند در بازار سرمایه به‌راحتی نقلوانتقال یابد و قابلیت این را دارد که برای تأمین مالی بنگاه‌های اقتصادی، خدمات جدیدی را به صاحبان تولیدی‌ها ارائه کند. تولیدکنندگان با ارائه‌ی فاکتوری که نشان‌دهنده مبلغ خرید مواد اولیه است، به بانک موردنظر درخواست خود را مبنی بر انتشار و تضمین گواهی اعتبار مولد ارائه می‌دهند و بعد از دریافت اوراق از بانک، آن را به فروشنده مواد اولیه تحویل می‌دهند. دارنده اوراق گام (شرکت تأمین‌کننده مواد اولیه) می‌تواند آن را تا تاریخ سررسید گواهی حفظ کند، آن را به فروشنده‌ی ماده‌ی اولیه‌ی موردنیاز خود بدهد یا در بازار سرمایه به فروش بگذارد.
ویژگی‌های اوراق گام
سررسید گواهی اعتبار مولد یک‌ساله است و به‌واسطه این اوراق، بانک می‌تواند از متعهد این اوراق، وثیقه دریافت کند و این یکی از ویژگی‌های مهم این نوع اوراق است که تضمین سرمایه را برای طرفین معامله به ارمغان می‌آورد. هر شرکت می‌تواند تا سقف ۷۰ درصد از وثایق خود که شامل دارایی‌های منقول و غیرمنقول است، درخواست انتشار اوراق گام بدهد. از سوی دیگر، میزان سود این اوراق در سررسید نیز باید موردتوجه قرار گیرد. سود اوراق گام به‌صورت توافقی بین متعهد و متقاضی اوراق تقسیم میشود.
نحوه دریافت اوراق گام
برای خرید اوراق گام باید مراحل ذیل طی شود.
- ارسال درخواست به بانک
در این مرحله شما به‌عنوان یک بنگاه اقتصادی تولیدی که به مواد اولیه نیاز دارید، درخواست خود مبنی بر نیاز به اوراق گام را به بانک عامل ارائه می‌دهید. شما در این فرایند، «شرکت متعهد» نامیده می‌شوید. - اعتبارسنجی شرکت متعهد
در این مرحله، بانک با استفاده از سوابق مالی و سرمایه‌ی شرکت شما، اقدام به اعتبارسنجیِ شرکتتان می‌کند و بر اساس آن، میزان و سقف اوراق گام قابل دریافت توسط شرکت شما را تعیین می‌نماید. - معرفی فروشنده‌ی مواد اولیه (متقاضی اوراق گام) به بانک عامل
در این مرحله، شرکت شما باید بنگاه اقتصادی و فروشنده‌ی مواد اولیه‌ی موردنیاز را به بانک عامل معرفی کند. این شرکت که می‌خواهد تأمین‌کننده‌ی مواد اولیه‌ی شما باشد، در حقیقت با عنوان «متقاضی اوراق گام» شناخته میشود و به‌جای پولِ مواد اولیه‌ای که به شما می‌دهد، اوراق گام با سود در سررسید را از بانک دریافت خواهد کرد. شرکت متقاضی اوراق گام این انتخاب را دارد که اوراق خود را تا زمان سررسید نزد خود نگه دارد، یا پیش از سررسید، آن را تنزیل کرده و در بورس اوراق به فروش برساند. - درخواست صدور اوراق گام توسط متقاضی (تأمین‌کننده مواد اولیه) به بانک عامل
در این مرحله، شرکت متقاضی اوراق گام که مواد اولیه‌ی صنایع شما را تأمین می‌کند، اسنادی از شرکت شما (به‌عنوان شرکت متعهد) دریافت می‌کند و به بانک تحویل می‌دهد و در ازای تحویل این اسناد، به بانک درخواست صدور اوراق گام و واگذاری به شرکت متقاضی را می‌دهد. - صدور اوراق گام توسط بانک عامل
در این مرحله، بانک عامل اقدام به فرایند اعتبارسنجی شرکت متقاضی اوراق گام می‌کند و پس از اعتبارسنجی، اوراق گام را صادر و منتشر می‌کند.
کاربرد اوراق گام
مهم‌ترین کارکرد اوراق گام که در واقع اصلی‌ترین دلیل به‌وجودآمدن آن است، فعال ماندن بخش تولید و بنگاه‌های مولد در چرخه اقتصادی کشور است. شرکت‌ها و بنگاه‌های تولیدی با ارائه‌ی گواهی اعتبار مولد خود، مواد اولیه‌ی موردنیاز خود را دریافت می‌کنند و با اعتباری تضمین شده از سوی نهادهای پولی، قادر به ادامه فعالیت‌های اقتصادی خود خواهند بود. در نهایت، هزینه‌ی این مواد اولیه را با سود آن، در تاریخ سررسید یک‌ساله اوراق گام به دارندگان آن می‌پردازند. با این روش، به اعتبار بانک مرکزی، چرخه‌ی تولید در حرکت می‌ماند و بنگاه‌های اقتصادی و شرکت‌های فروشنده‌ی مواد اولیه، به تعاملات مالی خود ادامه می‌دهند.
دستورالعمل پذیرش و معاملات اوراق گام در بورس
سررسید گواهی اعتبار مولد یک‌ساله است و خریدوفروش آن از سه بستر بورس کالا، فرابورس و سامانه گام انجام میشود. همچنین، متقاضی اوراق گام می‌تواند آن را با کسر هزینه به فروش برساند یا تا زمان سررسید تاریخ، آن را نزد خود نگه دارد و برای دریافت سرمایه خود، آن را به بانک تحویل دهد.
دریافت اوراق گام با کد بورسی
بنگاه‌های اقتصادی که به‌عنوان متقاضی دریافت اوراق گام توسط بنگاه‌های تولیدی به بانک معرفی می‌شوند، برای آنکه بتوانند اوراق خود را در بازار سرمایه به فروش برسانند، یا اقدام به تنزیل و نقلوانتقال این اوراق کنند، می‌بایست کد بورسی داشته باشند. این کد بورسی باید به نام شرکت صادر شده و ماهیت حقوقی داشته باشد. برای دریافت کد معاملاتی میتوانید به سایت کارگزاری دانایان به نشانی https://danayan.broker/ مراجعه نمایید.
مبلغ اسمی در اوراق گام
مبلغ اسمی یا ارزش اسمی در حقیقت به معنای ارزش و مبلغ صوری گواهی اعتبار مولد است. این مبلغ در زمان انتشار اوراق در فرابورس مشخص میشود و در حال حاضر مبلغ اسمی برای هر گواهی اعتبار مولد معادل با ۱.۰۰۰.۰۰۰ ریال یا ۱۰۰.۰۰۰ تومان است. همچنین نکته قابل‌ذکر آن است که در هنگام معامله‌ی اوراق گام در بازار بورس، مبلغ اسمی از ارزش هر برگه کم میشود و گواهی با قیمت کسر شده معامله می‌گردد.
یکی دیگر از روش‌های معامله اوراق گام در بورس انتقال آن به دیگر بنگاه‌های تولیدی است. آن بنگاهها نیز میتوانند اوراق را نزد خود نگه دارند، به سایر بنگاهها انتقال دهند یا اوراق را در سامانههای معاملاتی بورس به‌صورت رقابتی به فروش رسانند.
اوراق گام در بورس کالا
همانطور که ذکر شد، گواهی اعتبار مولد در حقیقت سندی است که ضمانت و اعتبار بانک را به‌عنوان پشتوانهی خود در اختیار دارد. در نتیجه می‌تواند به‌جای پول نقد در معاملات بورس به کار گرفته شود. لذا واحدهای تولیدی و بنگاه‌های اقتصادی دارنده‌ی اوراق گام میتوانند در بورس کالا به‌جای پرداخت پول، اوراق گام را به فروشنده ارائه دهند و کالای موردنیاز خود را خریداری نمایند.
نقلوانتقال و نقدشدن اوراق گام
نقلوانتقال اوراق گام از طریق بسترها و سامانههای مختلفی امکانپذیر است که در ادامه به آنها اشاره خواهیم کرد.
سامانه گام: عملیات نقلوانتقال اوراق گام در سامانه گام صورت می‌گیرد و این عملیات تنها در دوره «یک ششم عمر اوراق» امکانپذیر است و در این مدت، این اوراق نمی‌توانند نقد شوند. همچنین نکته قابل‌ذکر این است که تنها اعضای سامانه گام میتوانند بدون کارمزد این اوراق را خریداری کنند.
بازار سرمایه: عملیات نقدشدن اوراق گام در بازار سرمایه صورت می‌گیرد و فروش این اوراق در هر لحظه از «پنج ششم عمر اوراق» برای دارندگان آن امکانپذیر است. درصورتی‌که دارندگان اوراق بخواهند آن را در بازار سرمایه به فروش رسانند، باتوجه‌به نرخ جاری بازار و نرخ تنزیل و با کسر مبلغ اسمی اوراق میتوانند اوراق خود را نقد کنند. شایان‌ذکر است، به دلیل پشتوانهی اعتباری و تضمین بانک و عدم وجود ریسک، نرخ تنزیل بالا نخواهد بود. اما اگر دارندگان اوراق بخواهند مبلغ اسمی را نیز دریافت کنند، می‌بایست اوراق گام را تا تاریخ سررسید نزد خود نگه دارند.
سقف اعتبار اوراق گام
دو نوع سقفِ «سقف صدور» و «سقف تضمین» برای اوراق گام در نظر گرفته میشود. سقف صدور و خرید گواهی اعتبار مولد از سوی شبکه بانکی کشور تعیین میشود و سقف تضمین این گواهی برای هر مؤسسه اعتباری فعال، از سوی هیئت‌مدیره‌ی بانک مرکزی مشخص می‌گردد.
برای بنگاه‌های کوچک و متوسط که کمتر از ۱۰۰ نفر کارمند یا کارگر در آن مشغول به کار هستند، سقف عمومی صدور اوراق گام حداقل ۶۵ درصد است و مابقی برای بنگاه‌های بزرگ که بیشتر از ۱۰۰ نفر کارمند و کارگر در آن مشغول هستند، اعمال میشود.
لازم به ذکر است که سقف این اعتبارات را بانک مرکزی بر اساس عملکرد مؤسسه اعتباری که ضمانت اوراق را به عهده گرفته است و باتوجه‌به دریافتی این مؤسسات از مطالبات مربوط به اوراق بهادار منتشر شده، تعیین می‌کند. در ادامه جدول سقف مبلغ ضمانت که بانک مرکزی برای هر بانک و مؤسسه مالی اعتباری تعیین کرده درج شده است.
خلاصه آنچه درباره اوراق گام باید در نظر داشته باشید
- اوراق گام سه طرف اصلی معامله دارد: «بنگاه متعهد (که همان بنگاه تولیدی است)»، «بانک» و «بنگاه متقاضی (که همان تأمین‌کننده مواد اولیه است)».
- هر بنگاه متعهد سقف اعتباری معادل ۱۲۰ درصد از فروش سال آخر خود را دارد و این مبلغ بر اساس صورت‌های مالی حسابرسی شده بعد از کسر مانده تسهیلات مرتبط با تأمین مالی سرمایه در گردش بنگاه تعیین میشود. همچنین تعهدات اوراق گامی که قبلاً منتشر شده، نزد بانک مشخص میشود.
- هرساله، بانک سقف تعهد مندرج در اوراق گام را تعیین می‌کند و طی ابلاغیه‌ای به اطلاع مؤسسات اعتباری و بانکها می‌رساند.
- درصورتی‌که شرکت‌های متعهد در اجرای تعهدات خود کوتاهی نمایند، دیگر نمی‌توانند درخواست اوراق گام به بانکها بدهند و از این خدمت محروم خواهند شد.
- سررسید اوراق گام یک‌ساله است و بانک عامل موظف به پرداخت مبلغ تعهد شده در زمان سررسید اوراق است.
- بانک صادرکننده اوراق گام که می‌بایست تاریخ سررسید اوراق را مشخص کند، تاریخ این سررسید را بر اساس تاریخی تعیین می‌کند که شرکت متقاضی در فاکتور برای شرکت متعهد درج کرده است.
شما میتوانید برای کسب اطلاعات بیشتر در خصوص ابزار اوراق گام و نحوه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی تأمین مالی از طریق آن، از خدمات شرکت مشاور سرمایهگذاری دانایان استفاده نمایید.
