تورم یکی از موضوعاتی است که در اقتصاد کشورهای جهان سوم و درحال‌توسعه همواره موردبحث است. این مفهوم اقتصادی یعنی تورم از جمله متغیر‌هایی است که به دلیل آثار اجتماعی که بر جامعه می‌گذارد علاوه بر اقتصاددانان، نظر سیاستمداران را نیز به خود جلب کرده است و همواره در تصمیم‌گیری‌های مهم جزو عواملی است که تغییرات آن به‌دقت رصد میشود.
تورم انواع مختلفی دارد که هر کدام از آن آثار متفاوتی بر اقتصاد می‌گذارد. در این مقاله قصد داریم ابتدا تورم را تعریف کنیم، انواع آن را به‌اختصار بشناسیم و در مورد تورم خزنده که یکی از انواع تورم است به‌تفصیل به بحث پرداخته و آثار آن را مورد بررسی قرار دهیم.
تورم چیست؟
تورم را افزایش در سطح عمومی قیمتها تعریف میکنند. این پدیده بنا بر نظریات اقتصادی در بلندمدت سبب کاهش ارزش پول ملی نیز خواهد شد. در کنار تعریف فوق برخی از اقتصاددانان تعاریف دیگری نیز از تورم ارائه کرده‌‌‌اند که همه آنها به طور مشترک به این نکته پرداخته‌اند که تورم به معنی افزایش مداوم و نامنظم سطح عمومی قیمت‌هاست و براین‌اساس تورم از چند ویژگی ذاتی برخوردار است.
یکی از ویژگی‌های تورم خودافزایی و برگشت‌ناپذیری قیمت‌هاست. به این معنی که اگر در شرایط تورمی تصمیم اقتصادی درستی اتخاذ نشود و اقدام مناسبی صورت نگیرد سطح عمومی قیمتها به طور پیوسته و با سرعت بیشتری افزایش می‌یابد. پدیده‌‌‌ی چسبندگی قیمتها نیز عاملی برای عدم بازگشت قیمتها به سطوح قبلی خواهد بود.
انواع تورم
تورم در حالت کلی به سه دسته تقسیم میشود:
-
ابَر تورم
تورم بسیار شدید یا افسارگسیخته که شدیدترین نوع تورم است. معمولاً نرخ‌‌‌های تورم سه‌رقمی را از این نوع تورم می‌دانند. برخی از اقتصاددانان نیز دوبرابر شدن قیمتها ظرف مدت شش ماه و یا کمتر را از نشانه‌های این نوع تورم می‌دانند. تورم افسارگسیخته تورمی است که طی آن قیمتها روزانه و حتی ساعتی افزایش می‌یابد که نتیجه آن اختلال در نظام اقتصادی و حتی نظام اجتماعی است. در واقع تورم افسارگسیخته زمانی رخ می‌دهد که هیچ کالایی قیمت مشخصی ندارد و تورم مانند یک طوفان نظام اقتصادی را مورد هدف قرار می‌گیرد.
-
تورم شدید
تورم شدید شرایطی است که در آن سطح عمومی قیمتها با شدت و سرعت زیاد افزایش می‌یابد. در این شرایط اگرچه که سطح عمومی قیمتها به‌سرعت افزایش می‌یابد و نظام اقتصادی با چالش جدی مواجه میشود. اما هنوز سیاستمداران و تصمیم‌گیرندگان می‌توانند با اتخاذ راه‌حل مناسب جلوی افزایش قیمتها را بگیرند و وضعیت را کنترل کنند. برخی اقتصاددانان برای این تورم دامنه ۱۵ تا ۲۰ درصد را در نظر گرفته‌‌‌اند که باتوجه‌به شرایط می‌تواند متغیر باشد.
-
تورم خزنده
تورم خزنده تورمی است که در آن سطح عمومی قیمتها آهسته و با ملایمت افزایش می‌یابد. اقتصاددانان برای این نوع از تورم دامنه‌های مختلفی را در نظر می‌گیرند. اما در حالت کلی تورم تک‌رقمی را تورم خزنده می‌نامند. این نوع از تورم نرخ پایین‌‌‌تری دارد؛ اما غالباً پایداری آن بیشتر است.
انواع تورم خزنده
تورم خزنده به دو دسته‌‌‌ی کلی تقسیم‌‌‌بندی میشود.
- تورم خزنده ناشی از افزایش تقاضا
نظام اقتصادی مانند یک موجود زنده از عوامل بیرونی تأثیر می‌پذیرد. یکی از عواملی که تأثیر مستقیم و مهمی روی سطح عمومی قیمتها دارد افزایش تقاضاست. افزایش تقاضا برای یک کالا درحالی‌که میزان عرضه آن کالا ثابت است باعث افزایش سطح قیمت آن کالا میشود. در نگاه کلان، اگر جریان پولی موجود در اقتصاد یک کشور متناسب با جریان کالایی اقتصاد آن کشور نباشد، پدیده‌‌‌ی تورم نمود بیشتری پیدا خواهد کرد. - تورم خزنده ناشی از رکود
تورم و رکود دو پارامتر جدانشدنی در اقتصاد هستند. تورم و رکود به دلیل تأثیر متقابلی که بر یکدیگر می‌گذارند همواره با یکدیگر مطرح می‌شوند و در صورت اتخاذ هر تصمیمی در خصوص یکی از آنها آثار آن در مورد پارامتر دیگر نیز باید مورد بررسی و تحلیل قرار بگیرد
رکود و تورم هر دو از عوامل مخرب و بعضاً ویرانگر هر نظام اقتصادی هستند. اما در بیشتر موارد (جز حالت رکود تورمی) رابطه معکوسی با یکدیگر دارند. به این معنی که می‌توان از یکی از آنها برای کنترل یا تحریک عامل دیگر استفاده کرد. به‌عنوان‌مثال اگر در یک جامعه تورم به‌صورت افسارگسیخته در حال پیشروی باشد دولت‌ها و سیاست‌گذاران بنا بر شرایط با اعمال سیاست‌های پولی و مالی انقباضی، نظام اقتصادی را به سمت رکود می‌برند تا با تورم در اقتصاد مقابله کنند.
ایجاد تورم خزنده در برخی کشورها
یکی از سیاست‌هایی که دولت‌ها برای مقابله با رکود اتخاذ میکنند ایجاد تورم مصنوعی است. در جامعه‌ای که سطح عمومی قیمتها همواره ثابت است و در یک بازه زمانی طولانی‌مدت قیمت کالا‌ها افزایش پیدا نمی‌کند، بازار و در دید جامع‌تر نظام اقتصادی پویایی خود را از دست می‌دهد و بازار‌ها دچار رکود می‌شوند. در این شرایط دولت می‌تواند با ایجاد یک تورم مصنوعی کنترل شده پویایی را به بازار‌ها برگردانند.
به‌عنوان‌مثال ژاپن از کشورهایی است که سال‌ها سیاست‌های انقباضی مالی را در پیش گرفت و نتیجه آن شد که پس مدت‌زمان مشخصی تورم در این کشور به عدد صفر و حتی منفی رسید. این اتفاق منجر به ایجاد رکود در سیستم اقتصادی ژاپن شد. پس از آن دولت ژاپن تصمیم گرفت با ایجاد تورم خزنده مصنوعی به مقابله با رکود بپردازد. همچنین دولت ژاپن تصمیم گرفت مدت‌زمان سررسید اوراق‌قرضه در این کشور را از سه سال به هفت سال افزایش دهد و حتی اوراق‌قرضه‌ای با سررسید چهل‌ساله عرضه کند تا به کمک یک تورم خزنده کوچک کنترل شده بتواند به جنگ رکود برود. البته بدیهی است که اتخاذ چنین تصمیمی فقط از دولت‌هایی برمی‌آید که تمامی اجزای نظام اقتصادی را تحت کنترل و نظارت کامل خود داشته باشند، در غیر این صورت جلوگیری از رشد تورم و تبدیل تورم خزنده به تورم شدید یا تورم افسارگسیخته اجتناب‌ناپذیر خواهد بود.
آثار تورم خزنده
یک انسان برای اینکه بتواند کاری را انجام دهد و در انجام آن موفق باشد همواره به میزان کمی استرس احتیاج دارد. در واقع مقدار کم و کنترل شده‌ای از استرس برای انسان ضروری است.
تورم نیز در اقتصاد نقش مشابهی دارد. به این معنا که میزان کم و کنترل شده‌ای از تورم در اقتصاد ضروری است. همان‌طور که یک انسان که استرس زیادی را تحمل می‌کند نمی‌تواند به هدف خود برسد و محکوم به شکست خواهد بود، یک نظام اقتصادی نیز اگر با تورم شدید همراه باشد نمی‌تواند به هدف خود برسد و سرانجام فرو خواهد پاشید.
نکته قابل‌توجه و مهم در ارتباط با تورم رعایت میزان و اندازه آن است. اکثر کشورهایی که با تورم شدید یا تورم افسارگسیخته مواجه هستند در کنترل تورم خزنده ناکام بوده‌‌‌اند. شاید مهم‌ترین اثر تورم خزنده این باشد که اگر کنترل نشود و سیاست‌های درست در جهت حفظ و یا تعدیل آن اتخاذ نشود، این باشد که می‌تواند ظرف مدت کوتاهی تبدیل به تورم شدید یا تورم افسارگسیخته شود.
سخن پایانی درباره‌ی تورم خزنده
در این مقاله ابتدا دانستیم که تورم به معنی افزایش مداوم سطح عمومی قیمت‌هاست. سپس انواع تورم را بررسی کردیم و دانستیم که تورم در حالت کلی به سه دسته تورم خزنده، تورم شدید و ابَر تقسیم میشود. سپس به بررسی تورم خزنده پرداختیم و بیان کردیم که تورم خزنده به معنی افزایش سطح عمومی قیمتها به‌گونه‌ای است که میزان این افزایش کمتر از ده درصد باشد. تورم خزنده به دودسته کلی تقسیم میشود که تورم ناشی از افزایش تقاضا و تورم ناشی از رکود از انواع آن است.
همچنین نکته مهم در خصوص تورم خزنده این است که اگر به‌درستی مدیریت نشود می‌تواند ظرف مدت مشخصی تبدیل به تورم شدید یا افسارگسیخته شود و نظام اقتصادی را تا مرز فروپاشی پیش ببرد.
