حقتقدم خرید سهام، به معنای ارائه‌ی اولویت برای خرید سهام است. این موضوع در خصوص افزایش سرمایه از محل آورده‌ی نقدی و مطالبات حال شده، مطرح می‌شود. یعنی زمانی که شرکت قصد افزایش سرمایه از این روش را دارد، به سهامداران فعلی شرکت، حقتقدم سهام را ارائه می‌دهد. در این مطلب، می‌خواهیم تعریف جامع و کاملی از حقتقدم را ارائه دهیم. ازآنجایی‌که این مطلب، در بازار سرمایه از اهمیت فراوانی برخوردار است، توصیه می‌کنیم تا مطالعه‌ی این مطلب را در برنامه‌ی خود بگنجانید.
حقتقدم
حقتقدم، واژه‌ای است که احتمالاً آن را در راهنمایی‌ورانندگی شنیده‌اید. اولویت عبور و مرور در یک تقاطع، حقتقدم گفته می‌شود. همان‌طور که در رانندگی و عبور از یک تقاطع، اولویت عبور به فردی داده می‌شود که در خیابان اصلی در حال تردد است، در زمینه‌ی سهام و بورس نیز، حقتقدم به معنای اولویت سهامداران فعلی شرکت، برای مشارکت در افزایش سرمایه‌ی آن شرکت است. همان‌طور که در مقدمه ذکر کردیم، یکی از راه‌هایی که شرکت‌ها می‌توانند از طریق آن، افزایش سرمایه داشته باشند، آورده‌ی نقدی و مطالبات حال است. در این روش، شرکت تصمیم می‌گیرد تا با تزریق پول نقد به‌حساب شرکت، سرمایه‌ی خود را ارتقا دهد. تزریق پول نقد، هم از راه اخذ وام بانکی ممکن است و هم از راه واریز هزینه از سوی سهامداران شرکت. به دلیل سود بانکی، شرکت‌ها ترجیح می‌دهند تا این هزینه از سمت سهامداران پرداخت شود.
زمانی که شرکت تصمیم می‌گیرد تا افزایش سرمایه‌ی خود را از طریق آورده‌ی نقدی و مطالبات حال شده، اجرایی کند؛ به سهامداران خود اوراق حقتقدم ارائه می‌دهد. این اوراق به سهام‌دار این اختیار را می‌دهد که در افزایش سرمایه‌ی شرکت، مشارکت داشته باشد. البته مشارکت سهام‌دار در افزایش سرمایه، اجباری نیست. در این مطلب خواهید دید که سهامداران راهکارهای متفاوتی را برای حقتقدم خود می‌توانند به کار بگیرند. آن‌ها می‌توانند حقتقدم خود را برای فروش بگذارند و یا تا اتمام موعد پذیره‌نویسی حقتقدم، صبر کنند.
سهام حقتقدم، هم‌نام با «نماد سهام شرکت + ح» خواهد بود. به‌عنوان‌مثال، در سازمان میراث‌فرهنگی و گردشگری، چون نماد سهام به نام «سمگا» نام‌گذاری شده است، سهام حقتقدم آن، به نام «سمگاح» شناخته می‌شود.
محاسبه‌ی حقتقدم سهامداران
حقتقدم بر اساس تعداد سهام فعلی هر سهام‌دار و درصد افزایش سرمایه‌ی شرکت، تعیین می‌شود. به این صورت که از فرمول زیر، می‌توان تعداد حقتقدم هر سهام‌دار را تعیین نمود.
تعداد حقتقدم = تعداد سهام سهام‌دار * (درصد افزایش سرمایه / ۱۰۰)
فرض کنید یک شرکت قصد افزایش سرمایه به میزان ۱۰۰ درصد را داشته باشد. (یعنی اگر سرمایه‌ی این شرکت ۱۰۰۰۰۰۰ تومان است، قصد ارتقای آن به مقدار ۲۰۰۰۰۰۰ تومان را دارد.) حال در نظر می‌گیریم که سهام‌داری در این شرکت ۱۰۰ سهم داشته باشد. چنانچه برای افزایش سرمایه به شیوه‌ی آورده‌ی نقدی و مطالبات حال شده عمل شود، می‌خواهیم بدانیم به این سهام‌دار، چه تعداد حقتقدم، تعلق می‌گیرد. طبق فرمول بالا، داریم:
تعداد حقتقدم = ۱۰۰ * (۱۰۰/۱۰۰) = ۱۰۰
یعنی این سهام‌دار ۱۰۰ حقتقدم دارد. سهام‌دار دیگری که در شرکت ۵۰ سهم داشته باشد، بالطبع همین فرمول، ۵۰ حقتقدم خواهد داشت.
گواهی حقتقدم سهام
گواهی حقتقدم، برگه‌ای است که سهامداران شرکت، می‌توانند از پرتال امور سهامداران شرکت، دریافت نمایند. تقریباً می‌توان اطلاعات گواهی حقتقدم را چیزی شبیه به قبوض آب و برق دانست. همان‌طور در قبض‌های صادر شده، شما به اطلاعات کاملی از صورت قبض، مبلغ بدهکاری و بستانکاری بابت هزینه‌ی انرژی مصرفی خود دسترسی دارید، در این گواهی نیز، اطلاعات کامل در خصوص مبلغ قابل پرداخت برای خرید حقتقدم سهام، نحوه‌ی پرداخت، مهلت زمانی و … درج شده است. همچنین درصورتی‌که سهام‌دار از شرکت طلبکار باشد، مبلغ قابل پرداخت از طلب وی کسر خواهد شد.
در سایت کدال نیز تمام جزئیات فرایند درج می‌شود؛ بنابراین سهامداران می‌توانند با مراجعه به این سایت، فایل‌ها و پیوست‌های تکمیلی را دریافت نمایند. به‌عنوان‌مثال، آگهی پذیره‌نویسی شرکت که در روزنامه‌های رسمی انتشار داده می‌شود، در سایت کدال نیز قرار می‌گیرد.
تصمیم‌گیری برای حقتقدم سهام
سهام‌دار، در خصوص حق‌تقدمی که دارد، سه راهکار اختیاری پیشرو خواهد داشت. در ادامه، به معرفی و بیان هر یک از این راهکارها پرداخته‌ایم.
تبدیل حقتقدم به سهم
در این راهکار، سهام‌دار میتواند در بازه‌ی تعیین شده، مبلغ مطالبه‌ی شرکت را به‌حساب آن شرکت، واریز کند. معمولاً برای این منظور، یک بازه‌ی زمانی ۶۰ روزه در نظر گرفته می‌شود. (این مدت ۶۰ روزه به‌صورت حداقلی است و احتمال تمدید آن با درخواست شرکت و موافقت سازمان وجود خواهد داشت.) یعنی سهام‌دار ۶۰ روز فرصت دارد تا وجه را پرداخت نماید و سپس این موضوع را به شرکت اطلاع دهد. البته این موضوع که حقتقدم به سهام تبدیل شود، زمان‌بر است. یعنی گاه ماه‌ها طول می‌کشد تا حقتقدم، به سهام تبدیل شده و در پرتفوی سهام‌دار درج شود. این راهکار ساده‌ترین روشی است که سهام‌دار در خصوص حقتقدم خود میتواند به کار گیرد. در برخی از شرایط، بهترین و سودده‌ترین روش نیز همین تبدیل حقتقدم به سهام است.
مزایا و معایب سرمایه‌گذاری در بورس
فروش حقتقدم
همان‌طور که در راهکار قبلی بیان شد، یک بازه‌ی زمانی ۶۰ روزه تعیین می‌شود تا سهام‌دار معاملات حقتقدم را داشته باشد. درصورتی‌که سهام‌دار تمایلی به پرداخت هزینه‌ی مطالبه شده نداشته باشد، میتواند در طی این بازه‌ی زمانی، اقدام به فروش حقتقدم خود نماید. به‌سادگی در بورس، می‌توان حقتقدم را برای فروش اعلام کرد. خریداران و سرمایه‌گذارانی که به معاملات حقتقدم علاقه‌مند هستند، می‌توانند این حقتقدم را خریداری نمایند. البته باید توجه داشت که خریدار، می‌بایست مبلغی را برای خرید حقتقدم و مبلغی را برای مطالبه‌ی شرکت و خرید سهام آن پرداخت نماید.
لازم به ذکر است که فروش حقتقدم، محدودیتی برای سهام‌دار ایجاد نمی‌کند. به‌عبارت‌دیگر، هر سهام‌دار میتواند بارها حقتقدم خود را خریدوفروش نماید.
راهکار سوم، عدم پرداخت و عدم فروش حقتقدم
در راهکار سوم، شرایطی به وجود می‌آید که سهام‌دار در بازه‌ی زمانی ۶۰ روزه، نه حقتقدم خود را به سهام تبدیل کند و نه این‌که آن را بفروشد! در این حالت، نماد حقتقدم از سبد دارایی سهامداران خارج می‌شود. این حقتقدم، در اختیار شرکت قرار می‌گیرد. شرکت در «پذیره‌نویسی عمومی» این حقتقدم را به فروش می‌رساند. مبلغ پولی که از این فروش به دست می‌آید، بعد از کسر هزینه‌های کارمزد، در اختیار سهام‌دار (شخصی که از حقتقدم خود استفاده نکرده است) قرار می‌گیرد.
سودآوری در معاملات حقتقدم
دامنه‌ی نوسان حقتقدم، دوبرابر دامنه‌ی نوسان سهام شرکت‌ها است. به همین دلیل، بسیاری از سهامداران و سرمایه‌گذاران، ترجیح می‌دهند تا در چنین معاملاتی، مشارکت داشته باشند. از طرف دیگر این میزان از تغییرات درصدی برای معاملات بورس، رقم بالایی از ریسک را تعیین می‌کند؛ بنابراین، آشنایی با نکات و جزئیات حقتقدم و تصمیم‌گیری در خصوص آن برای سهامداران، ضروری خواهد بود.
معایب حقتقدم سهام
اولین عیبی که می‌توان برای حقتقدم سهام قائل شد، زمان‌بر بودن فرایند پذیره‌نویسی است. این امر باعث می‌شود که نتوان توصیه‌ی خاصی برای خرید حقتقدم به سهامداران ارائه داد. به‌عبارت‌دیگر، بازه‌ی زمانی بلندمدت فرایند پذیره‌نویسی، سبب خواهد شد تا احتمال نزول قیمت در بازار وجود داشته باشد. بدین ترتیب ممکن است به علت خواب بیش از حد پول و باتوجه‌به مفاهیمی نظیر ارزش زمانی پول، مشارکت در حق‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌تقدم‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها چندان برای سهامداران به‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌صرفه نباشد. اما اگر این فرایند با سرعت مطلوبی طی شود، امکان استفاده از بازدهی-های ناشی از تفاوت قیمت بازار و ارزش حق‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌تقدم‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها وجود خواهد داشت.
بهترین سرمایه‌گذاری در ایران چیست؟
مزایای حقتقدم سهام
حقتقدم باعث می‌شود تا سهامداران زیانی از بابت نزول قیمت سهام نداشته باشند. همچنین مشارکت سهامداران در حقتقدم، سبب می‌شود تا میزان مشارکت آن‌ها در تصمیمات شرکت حفظ گردد. به عبارت بهتر اگر شخصی ۵ درصد از سهام شرکتی را در اختیار داشته و به اندازه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی همان ۵ درصد توانایی تأثیرگذاری در شرکت را داشته است، در صورت استفاده از حقتقدم و تبدیل آن به سهم میتواند پس از افزایش سرمایه نیز، تأثیرگذاری خود را حفظ کند. از طرف دیگر، ارائه‌ی اوراق حقتقدم، سبب کاهش قیمت سهام می‌شود. این امر به رقیق شدن قیمت سهم و ارزش‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های روانی ناشی از آن تأثیر گذاشته و در نتیجه تقاضا برای خرید سهام شرکت بالا رفته و شرکت نیز میتواند به اهداف افزایش سرمایه و تأمین مالی خود دست پیدا کند.
جمع‌بندی دربار‌ه‌ی حقتقدم سهام
حقتقدم، اوراقی است که شرکت‌ها به‌منظور افزایش سرمایه، برای سهامداران خود منتشر می‌کنند. درصورتی‌که شرکت تصمیم به افزایش سرمایه از طریق آورده‌ی نقدی و مطالبات حال شده را داشته باشد، این اوراق را در اختیار سهامداران فعلی شرکت، می‌گذارد؛ بنابراین سهامداران آن شرکت، به نسبت سایر افراد برای مشارکت در افزایش سرمایه (خرید سهام) اولویت خواهند داشت.
سهامداران در خصوص این اوراق می‌توانند اقدام به واریز وجه اسمی سهام شرکت نمایند. در این صورت بعد از گذشت زمان معین، حقتقدم پرداخت شده به‌صورت سهام برای این سهام‌دار تبدیل خواهد شد. همچنین سهامداران می‌توانند در بازه‌ی زمانی تعیین شده (که بر روی گواهی حقتقدم درج می‌شود و معمولاً مهلت دو‌ماهه دارد) اقدام به فروش حقتقدم خود نمایند. در این حالت نیز افراد جدید، با خرید حقتقدم می‌توانند در افزایش سرمایه‌ی شرکت (و بالطبع خرید سهام آن شرکت) مشارکت داشته باشند. در غیر این صورت، بعد از اتمام موعد مقرر شده، شرکت‌ها اوراق حقتقدم باقی‌مانده را از روش پذیره‌نویسی عمومی به فروش گذاشته و بعد از کسر کارمزد فروش، وجه را در اختیار سهام‌دارانی که از آن حقتقدم استفاده نکرده‌اند، می‌گذارد.
