بازار بورس کالای ایران به چهار بازار فرعی، فیزیکی، مشتقه و مالی تقسیم‌بندی می‌شود. بازار مشتقه یکی از بازارهای نسبتاً جدید بورس کالا است که باتوجه‌به نیاز بازار به آن با ابزارهایی مانند قراردادهای آتی و قراردادهای اختیار معامله تشکیل شده است. این بازار همانند بازارهای دیگر شرایط و ضوابط خاص خود را دارد. به‌طورکلی اگر بخواهیم تعریفی برای بازار مشتقه ارائه دهیم: بازار مشتقه بازاری است که اوراق مشتقه نظیر قراردادهای آتی و اختیار معامله خرید/فروش در آن معامله می‌شود. این بازار بنا به اوراقی که در آن معامله می‌گردد به دو بخش بازار اختیار معامله و بازار آتی تقسیم‌بندی می‌شود.
ابزار مشتقه چیست؟
ابزارهای مشتقه، ابزار های مالی هستند که از یک دارایی پایه به وجود آمده‌اند. به نوعی ارزش ابزارهای مشتقه نه به طور مستقیم بلکه به‌وسیله ارزش یک دارایی دیگر سنجیده می‌شود. این دارایی می‌تواند از نوع دارایی های مالی (ابزار های مالی، نرخ بهره، سهام و …) و یا دارایی های کالایی (محصولات پتروشیمی، طلا، زعفران و …) باشد. در ادامه به بررسی این ابزارها و بازار معاملاتی آنها خواهیم پرداخت.
بازار مشتقه بورس کالا برای چه معاملاتی مطلوب است؟
هدف اصلی بازار های مالی را می‌توان انجام معاملات جهت تأمین نقدینگی، تسهیل سرمایه گذاری و هدایت منابع مالی به جایی که بیشترین منافع را داشته باشد عنوان کرد اما بسیار اتفاق می‌افتد که برای آماده سازی محصول یا خدمات نیاز به زمان بیشتری است. برای مثال تولیدی را در نظر بگیرید که بهره‌برداری از خدماتش یا تولید آن نیاز به صرف چند ماه دیگر دارد. اما جهت پیش برد این اهداف نیز باید نقدینگی خود را تأمین کند. بنابراین در چنین شرایطی یک سرمایه گذار می‌تواند هزینه های کارخانه دار یا تولید کننده را تقبل کرده و تولید کننده نیز تضمین میکند که محصول را در تاریخ مقرر به وی بدهد. به این ترتیب ریسک کمبود یا عدم وجود نقدینگی کارخانه دار یا تولید کننده نیز کاهش می‌یابد.
ویژگی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها و مزایای قراردادها در بازار مشتقه بورس کالا
از ویژگی‌های اصلی قرارداد های مشتقه می‌توان به پوشش مناسب ریسک ناشی از افزایش یا کاهش قیمت‌ها و کمبود منابع مالی اشاره کرد به نحوی که اگر خریدار نگران افزایش احتمالی قیمت ها در آینده است اقدام به خرید قراردادهای مشتقه کرده تا در تاریخ خاصی کالایش را دریافت کند. البته در ادامه به طور دقیق به ارائه توضیحاتی در خصوص انواع این قراردادها خواهیم پرداخت. همچنین از دیگر ویژگی های قرارداد های مشتقه می‌توان به امکان خرید و فروش استقراضی دارایی یا کالاها اشاره نمود. همچنین یک واسط به نام اتاق پایاپای بورس نیز جهت تسهیل انجام معاملات دوطرفه تشکیل شده است که تضمین انجام معاملات را به طرفین می‌دهد و بر این بازار نظارت میکند.
قرارداد اختیار معامله یا آپشن‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها در بازار مشتقه بورس کالا
در قرارداد اختیار معامله شخص حق خرید/فروش دارایی یا کالایش را با قیمت مشخصی در آینده خواهد داشت. به‌نوعی خریدار با پرداخت وجه به فروشنده، اختیار خرید و فروش کالای فروشنده را از آن خود میکند. همان‌طور که گفتیم قراردادهای اختیار معامله می‌تواند اختیار خرید و یا اختیار فروش را شامل شود. در قرارداد اختیار خرید شخص خریدار می‌تواند کالا یا دارایی مشخص شده را در زمان و با قیمت معلوم خریداری کند. شخص خریدار به‌دلخواه می‌تواند خرید را انجام ندهد و پولی بابت آن نپردازد. اما در صورتی که مایل به انجام معامله باشد. فروشنده ملزم به همکاری و اجرای تعهداتش است.
قراردادهای آتی و پیمان‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های آتی در بازار مشتقه بورس کالا
به زبان ساده قرارداد آتی یک ضمانت برای معامله‌ای در آینده است. بر اساس قرارداد های آتی خریدار ضامن می‌شود که کالایی را در آینده با زمان و قیمت مشخص شده خریداری کند. لازم به ذکر است خریدار قرارداد آتی می‌تواند معامله خود را قبل از سررسید نیز بفروشد.
قرارداد های آتی به کاهش ریسک ناشی از افزایش احتمالی قیمت‌ها کمک میکند. معامله به این صورت است که طرفین معامله وجه تضمینی را به اتاق پایاپای بورس داده و در زمان مقرر جابه‌جایی وجه انجام خواهد گرفت. اتاق پایاپای یک رکن سوم در این معاملات است. اگر شخصی بخواهد قرارداد آتی خریدی را اخذ کند. ودیعه ای را نزد اتاق پایاپای گذاشته و این واسطه خرید و فروش طرفین معامله خواهد بود. این اتاق پایاپای برای اطمینان انجام تعهدات طرفین در نظر گرفته شده است.
پیمان آتی هم تا حدودی شبیه به قرارداد های آتی است با این تفاوت که پیمان آتی برخلاف قرار داد آتی که در بورس معامله می‌شود، در خارج از بازار بورس است.
قراردادهای سلف در بازار مشتقه بورس کالا
در قرارداد های سلف وجه معامله توسط خریدار پرداخت می‌شود. اما فروشنده تا تاریخ سررسید فرضت دارد که کالا را به خریدار تحویل دهد. این معامله بسیار به نفع طرفین است. خریدار می‌تواند از ریسک ناشی از افزایش قیمت ها در آینده بکاهد و فروشنده نیز می‌تواند با دریافت منابع مالی هزینه، بدهی یا احتیاجات تولید خود را در زمان حال جبران کند. گفتنی است که در بازار بورس ایران قرارداد های سلف موازی نیز انجام می‌پذیرند که در آن خریدار یک معامله سلف آن را به شخص دیگری می‌فروشد.
قراردادهای سوآپ در بازار مشتقه بورس کالا
قرارداد سوآپ یا معاوضه همان‌طور که از نامش پیداست قراردادی است که طبق آن عواید یک ابزار مالی معامله می‌شود. دارایی های پایه بنای اصلی این قراردادها هستند که می‌تواند شامل اوراق قرضه، وام، شاخص سهام و یا سبدهای سهامی باشد. این قراردادها عموماً میان شرکت‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها بسته می‌شود که با توافق قبلی می-خواهند عواید جریان های نقدی خود را در یک تاریخ از پیش تعیین شده با یکدیگر جابه‌جا کنند.
شرایط و نحوه دریافت کد معاملاتی در بازار مشتقه بورس کالا
تا اینجا با بازار مشتقه و انواع قراردادها آشنا شدیم اما برای دریافت کد معاملاتی مشتقه به چه مواردی نیاز داریم؟ پیش از آنکه بخواهیم کد معاملاتی بازار مشتقه دریافت کنیم ابتدا باید کد معاملاتی بورسی داشته باشیم که همان کد سهام‌داری است و در فرم های صدور کد بازار مشتقه به آن نیاز داریم پس ابتدا به یک کارگزاری بورسی مراجعه کرده و کد بورسی دریافت می‌کنیم. اگر آن را از پیش در اختیار دارید و یا پس از دریافت آن، می‌توانید اقدام به دریافت کد معاملاتی بازار مشتقه کنید.
پیش از مراجعه به کارگزاری جهت دریافت کد بورسی یا کد معاملاتی بازار مشتقه می‌توانید بررسی کنید که آیا کارگزاری مد نظرتان شرایط و مجوز فعالیت در این بازار را دارد یا نه تا در زمان خود صرفه جویی کرده و به کارگزاریهایی مراجعه کنید که مجوز فعالیت در هر دوی این بازارها را داشته باشد. همچنین اگر شرایط خاصی مانند حداقل سن ۱۸ سال و حداقل مدرک دیپلم را دارا باشید می‌توانید برای دریافت کد معاملاتی آنلاین نیز اقدام کنید که به سامانه معاملات برخط کارگزاری‌تان دسترسی پیدا کرده و راحت‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌تر در آن به فعالیت بپردازید. ناگفته نماند که عموماً یک آزمون کتبی در کارگزاری از شما گرفته می‌شود تا از صلاحیت حرفه ای شما در رابطه با بازار آتی و ساز و کار آن اطمینان حاصل شود.
تفاوت بازار نقدی و بازار مشتقه بورس کالا
در بازارهای نقدی معاملات در لحظه انجام می‌پذیرد اما در بازار مشتقه معاملات برای زمان مشخصی از آینده می‌باشد. ازآنجایی‌که انجام معاملات بازار مشتقه در زمان آینده است باید دقت بیشتری در معاملات خود به خرج دهیم تا دچار ضرر و زیان نشویم. به طور کلی فعالیت در بازار های مالی نیازمند دانش کافی آن بازار به خصوص است اما بازار مشتقه به دلیل پیچیدگی‌های خاص خود نیازمند دقت بیشتری است.
کارمزد معاملات قراردادهای اختیار معامله
کارمزد تسویه و تحویل معاملات قرارداد های اختیار معامله
کارمزد معاملات قراردادهای آتی
جمع بندی پیرامون بازار مشتقه بورس کالا
بازار مشتقه یک بازار نسبتاً جدید در بورس کالا محسوب می‌شود. معاملات این بازار مربوط به زمان مشخص از پیش تعیین شده‌ای در آینده است که به کاهش ریسک خریدار و فروشنده بسیار کمک میکند. این بازار، بازار مدرنی است که طرفین معامله با توافق روی یک قیمت خاص، کالا یا خدمات مد نظرشان را معامله می‌کنند و متعهد می‌شوند که این معامله را در تاریخ مشخصی انجام دهند. معاملات مشتقه دوطرفه است و این به آن معناست که می‌توان اوراق مشتقه را قبل از سررسید آنها معامله کرد و این مورد به جذابیت‌های این بازار افزوده است. شما نیز می‌توانید با مراجعه به کارگزاریهایی که مجوز فعالیت در این بازار را دارند اقدام به دریافت کد معاملاتی بازار مشتقه کرده و به معامله این اوراق بپردازید.
