اگر شما هم در بازارهای مالی فعالیت می‌کنید و علاوه بر روزهای خوب بازار، روزهای پرتلاطم و نه‌چندان ایده‌‌‌‌آل آن را نیز تجربه کرده باشید حتماً اسم قرارداد اختیار خریدوفروش را زیاد شنیده‌‌‌‌اید. اختیار خریدوفروش می‌تواند نوعی آسودگی خیال برای معامله گران فراهم آورد و تا حدی به آنان در پوشش ریسک فعالیت‌‌‌‌هایشان کمک کند. برای افرادی که می‌خواهند به‌صورت حرفه‌ای در بازارهای مالی کسب منافع کنند آشنایی با اصطلاحات و مفاهیم و این روش‌های سرمایهگذاری بسیار حیاتی است. قرارداد اختیار خریدوفروش به این معنا است که یک قرارداد دوطرفه بین خریدار و فروشنده وضع می‌شود که طبق آن شخص حق فروش یا خرید بخش مشخصی از دارایی معین را در تاریخی مشخص و با قیمتی مشخص خواهد داشت. در ادامه به بررسی بیشتر این مفاهیم می‌پردازیم. اما پیش از آن بهتر است تا ابتدا اشاره‌‌‌‌ای مختصر به بحث اوراق مشتقه داشته باشیم.
اوراق مشتقه چیست؟
اوراق مشتقه به بیان ساده نوعی از اوراق بهادار است که ارزش‌گذاری آن وابسته به یک دارایی دیگر است. این دارایی می‌تواند سهام یا کالای مشخصی همچون زعفران، طلا و سایر کالاهای باارزش دیگر باشد. به‌طورکلی اوراق مشتقه به چندین بخش دسته‌بندی می‌شوند که می‌توان به قراردادهای آتی، قرارداد سلف، اختیار معامله و… اشاره کرد. به مباحثی نظیر کلیات اوراق مشتقه و انواع آن در مقالاتی جداگانه در سایت آکادمی دانایان پرداخته شده است که توصیه می‌‌‌‌کنیم تا جهت کسب اطلاعات بیشتر در این زمینه مطالعه‌‌‌‌ی این مقالات را از دست ندهید.
اختیار خرید چیست؟
اختیار خریدوفروش قراردادی است که بین طرفین معامله وضع می‌شود و طبق آن خریدار و فروشنده توافق می‌کنند تا اگر دارایی تعیین شده در قرارداد در زمان مشخصی به یک قیمت مشخص رسید، طرف قراردادی که خریدار است اختیار آن را داشته باشد که کالا را با قیمت تعیین شده در قرارداد، معامله نماید. ورود به قرارداد نیازمند پرداخت پول آن از طرف خریدار به فروشنده است که به این پول اجرت نیز گفته می‌شود.
فرض کنید یک شخص صاحب رستوران که نیاز به تهیه برنج به مقادیر زیاد دارد می‌داند که برای ۲ ماه آینده نیاز به خرید ۲۰۰ کیلوگرم برنج و ذخیره آن در انبارهایش دارد و طبق پیش‌بینی و تجربه‌اش می‌داند که قیمت برنجی که باید تهیه کند ظرف این ۲ ماه از ۲۰ هزار تومان به ۴۰ هزار تومان خواهد رسید. حال این رستوران‌دار یک قرارداد اختیار خرید وضع می‌کند. او برنج را با قیمت کیلویی ۳۰ هزار تومان در قرارداد ۲ماهه خریداری می‌کند. او با پرداخت مبلغ اجرت قرارداد به بنکدار، یک اختیار خرید برنج کیلویی ۳۰ هزار تومان را با مدت اعتبار ۲ ماه دریافت می‌کند.
حال اگر در طول این ۲ ماه قیمت برنج از ۲۰ هزار تومان به ۴۰ هزار تومان برسد هر زمان که او بخواهد می‌تواند طبق قرارداد با مراجعه به بنکدار برنج ۳۰ هزارتومانی خود را خریداری کند. همچنین اگر برنج به‌جای کیلویی ۲۰ هزار تومان به کیلویی ۱۵ هزار تومان نیز برسد او مجبور به اجرای قرارداد نیست. زیرا که فقط اختیار انجام معامله را داشت و اجباری برای خریدوفروش نخواهد داشت. بدین ترتیب ضمن پوشش ریسک از زیان بیشتر نیز جلوگیری خواهد شد.
اختیار فروش چیست؟
اختیار فروش نیز به‌نوعی مشابه اختیار خرید است. در قرارداد اختیار فروش، قیمت و زمان فروش اختیاری یک کالای مشخص تعیین می‌شود.
لازم به ذکر است که هر برگه اختیار معامله‌‌‌‌ی خرید یا فروش پشتوانه‌‌‌‌ی تعداد یا مقدار مشخصی از کالا یا دارایی است. برای مثال هر برگه اختیار فروش برای ۱۰۰۰ برگه‌‌‌‌ی سهام است و اگر شخصی بخواهد مالکیت اختیار فروش ۳۰۰۰۰ برگ سهام را داشته باشد باید ۳۰ برگه‌‌‌‌ی اختیار فروش را خریداری نماید.
فرض کنید که شخصی مالکیت ۱۰۰۰۰۰ برگه سهم شرکتی را در اختیار داشته و پیش‌بینی می‌کند که بازار رو به اصلاح بوده و کاهش قیمت اتفاق خواهد افتاد. او می‌داند که قیمت حال حاضر سهام ۵۰۰۰۰ ریال یا ۵۰۰۰ تومان بوده و ۱۰۰ برگه قرارداد اختیار فروش را با قیمت ۴۸۰۰ تومان برای مدت یک سال خریداری می‌کند. همان‌طور که گفتیم هر برگه قرارداد اختیار فروش برای ۱۰۰۰ برگ سهام است و اگر بعد از یک سال قیمت سهام شرکت به طور مثال به ۴۰۰۰ تومان رسیده باشد، افرادی که مالکیت سهام شرکت را داشته‌اند ۲۰ درصد دچار ضرر و زیان شده‌اند.
اما شخص دارنده‌‌‌‌ی اختیار فروش، ازآنجایی‌که اختیار فروش در قیمت ۴۸۰۰ تومان را دارا است، تنها ۴ درصد ضرر خواهد کرد و حتی با احتساب هزینه‌‌‌‌هایی که برای خرید اختیار انجام داده است، ضرر کمتری متحمل شده و بدین ترتیب ریسک سرمایهگذاری او تا حد قابل‌توجهی پوشش داده خواهد شد. اگر فرض می‌کردیم که تحلیل و پیش‌بینی شخص اشتباه بود و بازار به‌جای اصلاح رشد می‌کرد و قیمت سهام وی از ۵۰۰۰ تومان به ۶۰۰۰ تومان می‌رسید، ازآنجایی‌که شخص صرفاً اختیار فروش داشت و این امر الزام‌‌‌‌آور نبود، او می‌توانست سهم را با قیمت ۴۸۰۰ نفروشد و تنها پولی که بابت قرارداد پرداخت کرده بود را از دست می‌داد.
انواع قرارداد اختیار خرید و فروش
• قرارداد اختیار خرید و فروش نوع آمریکایی
در قرارداد به سبک آمریکایی، شخص خریدار می‌تواند هر روزی که مایل باشد و قبل از سررسید قرارداد اقدام به اعمال قرارداد کند. یعنی خریدار آزاد است تا قبل از سررسیدن موعد قرارداد اختیار معامله از فروشنده درخواست کند تا به تعهداتش عمل کرده و معامله را انجام دهد.
• قرارداد اختیار خرید و فروش نوع اروپایی
در قرارداد اختیار معامله سبک اروپایی بر خلاف سبک آمریکایی طرف خریدار معامله تنها می‌تواند در روز سررسید قرارداد درخواست اعمال آن را از فروشنده داشته باشد. فروشنده نیز تنها متعهد است تا در روز سررسید قرارداد به تعهد خرید یا فروش خود عمل کند.
• قرارداد اختیار خرید و فروش نوع برمودا
در قراردادهای نوع برمودا چند تاریخ معین تعیین می‌شود که خریدار می‌تواند در این تاریخ‌ها در خواست اعمال قرارداد را داشته باشد و فروشنده تنها در این روزها موظف به انجام تعهداتش است.
همچنین لازم به ذکر است قراردادهای اختیار خرید و اختیار فروش در ایران نیز از نوع اروپایی بوده و گاهی ممکن است از نوع برمودا هم استفاده شود.
جمع‌بندی پیرامن اختیار خرید و فروش
اختیار خرید و اختیار فروش در بازار سرمایه یک ابزار نوین معاملاتی قوی جهت کاهش ریسک‌‌‌‌های معاملات است که توسط سرمایه‌گذاران زیادی در سراسر دنیا استفاده می‌گردد. امروزه اکثر بورس‌های دنیا امکان استفاده از این قراردادها را برای سرمایه‌گذاران ایجاد کرده‌اند. قراردادهای اختیار معامله به دو گروه اختیار خرید و اختیار فروش تقسیم‌بندی می‌کردند که طبق آن اختیار معامله کالا یا دارایی مشخصی با سررسید تعیین شده و قیمت معلوم و ذکر شده در قرارداد به شخص داده می‌شود و وی می‌تواند باتوجه‌به تاریخ سررسید از فروشنده درخواست اجرای تعهداتش را داشته باشد. باتوجه‌به قوانین پیچیده این معاملات بهتر است که با دانش کافی و مهارت‌های لازم اقدام به سرمایهگذاری نمایید.
