هنگامی‌که بازار در روند نزولی قرار می‌گیرد بی‌اعتمادی سهام‌داران خرد و حتی سهام‌داران عمده‌‌‌‌‌‌‌‌ی شرکت بیشتر شده و فشار فروش و حتی صف فروش‌های طولانی گریبان مالکان سهام را خواهد گرفت و ممکن است سهام ارزنده شرکت‌ها هم دچار این تل‌‌‌‌‌‌ه فشار فروش بشوند. یکی از راهکارهایی که برای افزایش اطمینان سرمایهگذاران و نیز حمایت از آنها قابل انجام است اوراق اختیار فروش تبعی هستند که سهام‌داران می‌توانند سهامی که در اختیار دارند را به‌نوعی، بیمه کرده تا کمتر دچار ضرر و زیان شده و نیز اعتماد بیشتر به سهام خود داشته باشند. در این نوشتار به بررسی اوراق اختیار فروش تبعی، مزایا و معایب آن خواهیم پرداخت.
قرارداد اختیار معامله
ابتدا قبل از آن که اوراق اختیار فروش تبعی را معرفی کنیم به یادآوری مفهوم قراردادهای اختیار معامله می‌پردازیم. قراردادهای اختیار معامله یا آپشن قراردادی بین طرفین معامله است که در آن خریدار، حق خرید یا فروش دارایی را با یک قیمت معین خریداری میکند و میتواند سهام یا کالای خود را در آینده طبق قرارداد با قیمت معین و در سررسید معین بخرد یا بفروشد. برای آشنایی بیشتر با قرارداد اختیار معامله میتوانید به مقاله‌‌‌‌‌‌‌‌ی مربوط به آن در سایت آکادمی دانایان مراجعه کنید.
اختیار فروش تبعی چیست؟
بازار بورس ایران یک بازار یک‌طرفه است. به آن معنا که سود و منفعت سرمایهگذاران در شرایطی رقم می‌خورد که قیمت سهامی که خریداری کرده‌اند رشد کند و در ریزش‌ها و نقاط نزولی بازار و در صورت کاهش قیمت سهام شرکت‌ها، صاحبان سهام مایل به نگهداری سهام خود نیستند و سرمایهگذاران جدید نیز ریسک خرید سهم را قبول نکرده و محتمل است که سهم مدت‌ها با فشار فروش یا صف‌های فروش روبرو شود. در چنین شرایطی سازوکاری تحت عنوان اوراق اختیار فروش تبعی در نظر گرفته شده که مطابق قوانین برای حمایت از سهام‌داران شرکت این اوراق منتشر خواهد شد.
عرضه‌کننده‌ی این اوراق با انتشار اوراق اختیار فروش تبعی خریدار اوراق را مطمئن می‌سازد که در تاریخ سررسید معین شده در قرارداد، سهام آنها را با قیمت از پیش مشخص شده‌ای خریداری میکند. این امر به کاهش ریسک سرمایه‌گذاری سهام‌داران خرد و آسودگی بیشتر خیال آنها کمک شایانی کرده و نیز از فشار نزول سهم می‌کاهد.
برای مثال شخصی ۱۰۰۰ سهم شرکت A را با قیمت ۲۰۰۰ تومان خریداری نموده و بعد از مدتی پیش‌بینی میکند که قیمت سهام A نزولی خواهد بود. حال منتشرکننده اوراق جهت حمایت از سهام‌داران و سهام شرکت دست به انتشار اوراق اختیار فروش تبعی می‌زند و اطمینان می‌دهد که سهام سهام‌داران را به طور مثال ۶ ماه دیگر به قیمت ۲۵۰۰ تومان خریداری میکند. اگر شخص اقدام به خرید اوراق تبعی به تعداد سهام خود کند. به‌نوعی سهامش را بیمه کرده است و از حداقل سود بهره‌مند شده و ریسک خود را کاهش داده است. فراموش نکنیم که اختیار اوراق فروش تبعی الزام‌آور نیست و فرد سرمایه‌‌‌‌‌‌‌‌گذار میتواند درصورتی‌که قیمت بازاری سهم از قیمت اعلام شده در اوراق تبعی بیشتر بود. اقدام به فروش سهام خود در بازار کند.
اهداف انتشار اوراق فروش تبعی
هدف اصلی انتشار اوراق اختیار فروش تبعی کاهش ریسک سرمایه‌گذاری ناشی از نزول قیمت‌ها و حمایت از سهام‌داران است. سرمایهگذاران به سهمی که ارزنده است و اوراق اختیار فروش تبعی دارد راحت‌تر اطمینان کرده و سهم کمتر دچار فشار فروش و بی‌اعتمادی سهام‌داران خرد و عمده می‌گردد.
آشنایی با فرم اطلاعیه عرضه اوراق اختیار فروش تبعی
در تصویر بالا اطلاعیه عرضه اوراق اختیار فروش تبعی سهام مربوط به شرکت تولید و مدیریت نیروگاه زاگرس کوثر را مشاهده می‌کنید که با نماد معاملاتی هبزاگرس ۰۲۰۴ توسط سازمان اقتصادی کوثر عرضه شده است. در این اطلاعیه می‌توانیم میزان حداقل عرضه روزانه‌‌‌‌‌‌‌‌ی اوراق و نیز کل حجم عرضه را مشاهده کنیم. قیمت اعمال ثبت شده در این اطلاعیه ۶۷۸۲ ریال و تاریخ سررسید آن نیز ۰۳/۰۴/۱۴۰۲ تعیین گردیده است.
اعمال اوراق اختیار فروش تبعی
با سررسیدن تاریخ اعمال قرارداد اختیار فروش تبعی ممکن است قیمت اعمال نسبت به قیمت سهام در بازار کمتر، بیشتر یا برابر با آن باشد که جداگانه به بررسی هر یک از این حالات خواهیم پرداخت.
ابتدا فرض کنیم قیمت سهام در بازار بیشتر از قیمت اعمال باشد:
در این حالت سهامی که در اختیار داریم بالاتر از قیمت اعمال اوراق، در حال معامله در بازار است و در این شرایط دیگر مایل به اعمال اختیار اوراق فروش تبعی خود نخواهیم بود. زیرا که می‌توانیم سهاممان را با قیمتی بیشتر از قیمت اعمال در بازار به فروش برسانیم. هنگامی‌که سررسید تاریخ اعمال می‌گذرد یا شما سهام را در بازار به فروش برسانید در واقع سهامتان را بیمه کرده‌اید. اما نیازمند استفاده از آن نبوده‌‌‌‌‌‌‌‌اید.
همچنین ممکن است قیمت سهام در بازار کمتر از قیمت اعمال باشد:
اگر قیمت سهامی که آن را نگهداری کردهایم در بازار، کمتر از قیمت اعمال ثبت شده در قرارداد اختیار فروش تبعی بود ما بدون درنظرگرفتن اختیار اوراق تبعی که خریداری کردهایم. دچار ضرر و زیان شده‌ایم و منتشرکننده اوراق طبق ضمانتی که کرده بود، سهام ما را به قیمت اعمال خریداری میکند. فرض کنید شما سهامی را ۲۰۰۰ تومان خریداری کرده‌اید و نزول کرده است. همچنین فرض می‌کنیم قیمت اعمال اوراق اختیار فروش تبعی که به تعداد سهامتان خریداری کرده‌اید نیز ۲۱۰۰ تومان ثبت شده بوده و حال قیمت بازار سهم به ۱۵۰۰ تومان رسیده است. شما با سررسید قرارداد و اعمال آن میتوانید به‌جای ضرر ۵۰۰ تومانی به‌ازای هر برگ سهم، سهامتان را با قیمت ۲۱۰۰ تومان به شرکت بفروشید و از پوشش ریسک و سود حداقلی اوراق فروش تبعی خود بهره‌مند شوید.
در حالت آخر نیز ممکن است قیمت سهام در بازار با قیمت اعمال برابر باشد:
هنگامی‌که قیمت سهام در بازار با قیمتی که در اوراق اختیار فروش تبعی تعیین شده یکسان باشد و یا تفاوت ناچیزی داشته باشد احتمال می‌رود که عرضه‌‌‌‌‌‌‌‌ی سنگینی از سهم در بازار داشته باشیم. در واقع اعمال اختیار فروش تبعی با فروش سهام تفاوت خاصی نخواهد داشت. البته بازهم در این شرایط، سرمایهگذاران این اختیار را دارند که از اختیار اوراق تبعی خود استفاده کنند یا اینکه سهامشان را در بازار به فروش برسانند.
ویژگی‌ها و مزایای اوراق فروش تبعی
اوراق اختیار فروش تبعی دارای ویژگی و مزایایی است که میتواند هم برای سهام‌داران و هم برای شرکت‌ها دارای منافع و اهمیت باشد. از اصلی‌ترین ویژگی‌های مثبت اوراق اختیار فروش تبعی تضمین اصل پول و حداقل سود و به‌تبع آن کاهش ریسک سرمایه‌گذاری ناشی از نزول قیمت‌ها باشد. این ویژگی سبب حمایت از سهام‌داران خرد و عمده شده و نیز سهام‌داران به سهمی که اختیار فروش تبعی دارد اعتماد بیشتری خواهند کرد. تضمین اوراق فروش تبعی موجب کاهش هیجانات و فشار فروش بازار نیز خواهد شد.
معایب اختیار فروش تبعی
اوراق اختیار فروش تبعی همان‌طور که از مزایای زیادی برخوردار هستند دارای معایب و نکات قابل‌توجهی نیز هستند که می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
پس از اتمام تاریخ سررسید اوراق اختیار فروش تبعی عرضه‌کننده اوراق دیگر تعهدی نخواهد داشت. البته بازار ثانویه‌ای برای معامله این اوراق در نظر گرفته نشده است و شما پس از خرید آن تا پایان سررسید مجاز به فروش آن نبوده و تنها مالک این اوراق شما خواهید بود. همچنین محدودیت در تعداد خرید نیز برای هر کد عملیاتی وضع شده است. همچنین باید در نظر داشته باشیم که اگر می‌خواهیم اوراق اختیار فروش تبعی سهمی را تهیه کنیم باید به همان تعداد سهام پایه شرکت را نیز در اختیار داشته باشیم.
در ادامه به چند نکته بسیار مهم دیگر دررابطه‌با اوراق اختیار فروش نیز اشاره می‌کنیم:
چنانچه شرکت (عرضه‌کننده اوراق) در اعمال اوراق و پرداخت مبلغ و دادن حق‌وحقوق خریداران تعلل یا تأخیر و اجتناب نماید از سمت سازمان بورس مورد جریمه قرار خواهد گرفت.
شما میتوانید تنها به‌اندازه تعداد سهام پایه‌ای که در اختیار دارید برای خرید اوراق اختیار فروش تبعی اقدام کنید. زیرا که مازاد این اوراق باطل شده و مبلغی به شما عودت داده نمی‌شود و عملاً بدون استفاده خواهد بود. همچنین لازم است تا حتماً کارگزار ناظر سهام پایه و اوراق اختیار تبعی، یک کارگزار مشترک باشند و در صورت تفاوت بین آنها لازم است تا اقدام به تغییر کارگزار ناظر کنید. به این نکته نیز باید توجه داشت که در یک هفته‌‌‌‌‌‌‌‌ی پایانی و منتهی به سررسید اوراق، امکان تغییر کارگزار ناظر وجود نخواهد داشت.
نتیجه‌گیری
اوراق اختیار فروش تبعی راهکاری برای افزایش اطمینان سرمایهگذاران و حمایت از سهام‌داران است. منتشرکننده‌‌‌‌‌‌‌‌ی این اوراق به‌وسیله‌‌‌‌‌‌‌‌ی آن تضمین میکند که سهامی که سرمایهگذاران در اختیار دارند را در تاریخ سررسید خاصی و با قیمت مشخص شده‌ای از آنها خریداری نماید. لذا اگر قیمت سهام در تاریخ سررسید، پایین‌تر از قیمت سهام در بازار باشد، آنها متضرر نشده و از سود حداقلی بهره‌مند می‌شوند. همان‌طور که بررسی کردیم باید از تمام نکات ریزودرشت اوراق اختیار تبعی آگاه باشیم تا بتوانیم اوراقی که ارزش خرید دارند را شناسایی کنیم. زیرا که این اوراق قابلیت معامله ثانویه نداشته و درصد سود و زیان آنها نیز باتوجه‌به قیمت سهام در تاریخ سررسید و نیز قیمت خریداری شما میتواند متغیر باشد.
