تأمین مالی، به معنای جمع‌آوری پول است؛ این فرآیند بدین سبب انجام می‌شود تا شرکت بتواند به اهداف مالی و توسعه‌ای خود برسد. هر شرکتی با هدف خاصی راه‌اندازی می‌شود؛ در طی زمان، شرکت‌ها دوست دارند اهداف خود را بزرگ‌تر و بیشتر کنند و بدین طریق، فعالیت خود را توسعه دهند؛ برای این امر هم شرکت‌ها باید تأمین مالی شوند، چراکه بدون افزایش سرمایه، توسعه‌ی تجاری و اقتصادی شرکت ممکن نخواهد شد. شرکت‌ها می‌توانند برای تأمین مالی راهکارهای مختلفی را دنبال کنند؛ این راهکارها در دو دسته‌ی کلی قرار می‌گیرند: راهکارهایی برای تأمین مالی مبتنی بر بدهی و راهکارهایی برای تأمین مالی مبتنی بر سرمایه که در این مطلب قصد داریم تأمین مالی مبتنی بر سرمایه را شرح دهیم. این‌که اصلاً تأمین مالی مبتنی بر سرمایه چیست و چطور انجام می‌شود، هم‌چنین مزایا و معایب آن را در این مطلب می‌خوانید.
سرمایه‌ی شرکت چیست؟
در قانون تجارت ایران، هر شرکتی موظف است در زمان تأسیس خود، مبلغی را به‌عنوان سرمایه‌ی اولیه‌ی شرکت مشخص نماید. در شرکت‌های سهامی، به ازای هر سهم، ۱۰۰۰ ریال پشتوانه‌ی مالی ضروری است. بنابراین شرکت‌ها هرچقدر سهام بیشتری داشته باشند، می‌بایست مبالغ بالاتری را برای پشتوانه‌ی آن در نظر بگیرند؛ این رقم، «سرمایه‌ی اولیه‌ی شرکت» به‌حساب می‌آید.
افزایش سرمایه چیست؟
فرض می‌کنیم که یک شرکت در زمان تأسیس خود، مبلغ مشخصی به مقدار ۱۰ میلیارد ریال سرمایه داشته است. با ورود این شرکت به دنیای تجارت و فعالیت‌های اقتصادی، طبیعتاً مقادیری سود و زیان کسب می‌کند. یعنی بعد از سپری شدن مدتی، سرمایه‌ی شرکت دیگر همان رقم ۱۰ میلیارد ریال نیست! بلکه کم‌تر یا بیشتر از این مقدار است. حال اگر شرکت بخواهد فعالیت خود را ادامه و آن را توسعه بدهد، باید سرمایه‌ی شرکت از رقم اولیه‌ی آن یعنی ۱۰ میلیارد ریال بالاتر رود. این موضوع به‌عنوان «افزایش سرمایه» در شرکت مطرح می‌شود؛ در ادامه با این موضوع بیشتر آشنا خواهید شد.
تأمین مالی با افزایش سرمایه
در روش‌های تأمین مالی مبتنی بر افزایش سرمایه، هدف و تمرکز بر افزایش مقدار سرمایه‌ی شرکت‌ها است. تأمین مالی مبتنی بر سرمایه برای بیشتر شرکت‌ها بسیار جذاب است. چراکه در روش‌های مبتنی بر سرمایه، شرکت‌ها هزینه‌ی مستقیمی را پرداخت نخواهند کرد و از طرف دیگر، مانند روش مبتنی بر بدهی، بازپرداختی نیز برای شرکت وجود نخواهد داشت!
تأمین مالی مبتنی بر سرمایه، کمک می‌کند تا شرکت توان سرمایه‌ای خود را ارتقا دهد. از این طریق، شرکت توسعه پیداکرده، می‌تواند برای قراردادهای رتبه بالاتر و اهداف بزرگ‌تر اقدام نماید. البته در بسیاری از شرکت‌ها ممکن است فرآیند تأمین مالی مبتنی بر سرمایه، به‌منظور اصلاح و بهبود منابع مالی آن شرکت نیز انجام شود.
برای تأمین مالی مبتنی بر سرمایه، راهکارهای مختلفی وجود دارد، اما در تمام آن‌ها شرکت به انتشار تعدادی سهام جدید می‌پردازد؛ درنتیجه می‌توان گفت در روش تأمین مالی مبتنی بر سرمایه، سرمایه‌ی جدید از طریق فروش این سهام جدید منتشر‌شده به دست می‌آید.
راهکارهای تأمین مالی مبتنی بر سرمایه
همان‌طور که اشاره کردیم، افزایش سرمایه از روش‌های مختلفی انجام می‌شود. شرکت‌ها بسته به شرایط و سیاست‌هایی که دارند، می‌توانند راهکار مناسب را برای افزایش سرمایه انتخاب نموده، به‌کارگیرند. روش‌هایی که برای تأمین مالی از راه افزایش سرمایه استفاده می‌شود در چهار دسته قرار می‌گیرند؛ لیست زیر این راهکارها را نشان می‌دهد:
- افزایش سرمایه از طریق سود انباشته (سهام جایزه)
- افزایش سرمایه از طریق آورده‌ی نقدی و مطالبات حال‌شده
- افزایش سرمایه از طریق تجدید ارزیابی دارایی‌های شرکت
- افزایش سرمایه از طریق صرف سهام
در ادامه، مرور مختصری بر هر یک از این راهکارها خواهیم داشت. توضیحات مفصل‌تر درباره‌ی هریک از این روش‌ها را می‌توانید با کلیک روی نام هر عنوان در مقالات مجزا در سایت آکادمی دانایان مطالعه فرمایید.
تأمین مالی با افزایش سرمایه از طریق سود انباشته (سهام جایزه)
شرکت‌ها حسابی دارند به نام حساب انباشته؛ در این حساب، سود حاصل از فعالیت آن شرکت ذخیره می‌شود. همان‌طور که می‌دانید یک شرکت زمانی قادر به ادامه‌ی فعالیت است که در اثر عملکرد تجاری خود ارزش‌افزوده‌ای تولید کرده، سود دریافت کند. صد در صد سود کسب‌شده در طی فعالیت یک سال شرکت، تماماً مصرف یا بین سهام‌داران و شرکا توزیع نخواهد شد. درواقع، شرکت‌های سهامی بر طبق قانون تجارت موظف هستند تا درصدی از سود سالانه‌ی خود را در حساب انباشته‌ی شرکت پس‌انداز کنند؛ درنتیجه با گذشت زمان طولانی، مبلغ قابل‌توجهی در حساب انباشته‌ی آن شرکت موجود خواهد بود. از این مبلغ می‌توان برای افزایش سرمایه و توسعه‌ی شرکت، استفاده کرد.
در روش افزایش سرمایه از طریق سود انباشته (سهام جایزه)، شرکت پولی را که در حساب انباشته‌ی خود پس‌انداز کرده است در قالب سهام جدید به حساب سرمایه‌ی شرکت منتقل می‌سازد؛ سهام جدید، در میان سهام‌داران فعلی شرکت تقسیم خواهد شد. در شرکت‌ها، افراد مختلفی به‌عنوان سرمایه‌گذار اقدام به خرید سهام آن شرکت می‌کنند. این افراد، مبلغی را پرداخت می‌کنند که برابر با ارزش اسمی سهام آن شرکت است و به ازای آن مبلغ، سهام دریافت می‌کنند؛ به این افراد، سهام‌دار گفته می‌شود. هر فرد بسته به میزان سهامی که از آن شرکت خریداری می‌کند، در آن شرکت سهیم خواهد بود. در خصوص سهام جدید منتشر‌شده (سهام حاصل از حساب انباشته‌ی شرکت)، هر سهام‌دار، بسته به درصد دارایی خود در آن شرکت، سهام دریافت می‌کند. ازآنجایی‌که سهام‌داران برای این سهام، مبلغی را پرداخت نمی‌کنند، به آن «سهام جایزه» گفته می‌شود.
بررسی تأمین مالی با افزایش سرمایه از طریق سود انباشته (سهام جایزه)
انتشار سهام جایزه میان سهام‌داران قبلی، سبب خواهد شد تا مبلغ سهام شرکت پایین‌تر از قیمت قبلی شود. دلیل این نزول قیمتی در سهام را می‌توان در موضوع رقیق شدن ارزش سهام شرکت جست‌وجو کرد. کاهش قیمت سهام شرکت سبب می‌شود تا سرمایه‌گذاران جدید برای خرید سهام این شرکت ترغیب شوند. بدین ترتیب، افراد جدید به‌عنوان سهام‌داران جدید، با خرید سهام شرکت به حساب شرکت پول واریز می‌کنند. بنابراین شرکت مذکور به افزایش سرمایه دست پیداکرده، برای دستیابی به اهداف اقتصادی و تجاری خود، تأمین مالی خواهد شد. از سوی دیگر، کاهش قیمت سهام شرکت، سبب می‌شود تا تغییری در دارایی سهام‌داران قبلی ایجاد نشود؛ یعنی درصد مشارکت هر سهام‌دار، همان درصد مشارکت قبلی باقی خواهد ماند.
درواقع افزایش سرمایه از طریق سود انباشته (سهام جایزه) را می‌توان بهترین راهکار افزایش سرمایه برای سرمایه‌گذاری بلندمدت دانست؛ چراکه سهام جایزه، علاوه بر این‌که بدهی ایجاد نمی‌کند، می‌تواند سرمایه‌گذاران را به سرمایه‌گذاری بلندمدت در شرکت ترغیب نماید.
تأمین مالی با افزایش سرمایه از طریق آورده‌ی نقدی و مطالبات حال‌شده
در روش آورده‌ی نقدی، افزایش سرمایه‌ی شرکت از طریق واریز وجه نقدی به حساب شرکت تأمین خواهد شد که این پول را سهام‌داران فعلی شرکت تأمین می‌کنند. البته شرکت می‌تواند برای تأمین مالی از طریق آورده‌ی نقدی، اقدام به اخذ وام از بانک‌ها نیز نماید. اما به علت لزوم پرداخت سود بانکی، بیشتر شرکت‌ها از این گزینه چندان استقبال نمی‌کنند. بنابراین فرض را بر این می‌گیریم که آورده‌ی نقدی از سوی سهام‌داران فعلی شرکت تأمین خواهد شد.
در روش آورده‌ی نقدی، شرکت اقدام به انتشار اوراق بهاداری به نام حق تقدم می‌کند؛ این اوراق به سهام‌داران شرکت عرضه می‌شود. در این اوراق، مبلغ سهام هر سهام‌دار و مبلغ مطالبه‌ی شرکت درج می‌شود؛ هم‌چنین بازه‌ی زمانی پذیره‌نویسی در حق تقدم، تعیین می‌گردد.
سهام‌داران در قِبال حق تقدم دریافتی خود، رویکردهای متفاوتی در پیش می‌گیرند؛ عده‌ای از سهام‌داران این مبلغ را به حساب شرکت واریز می‌کنند، امّا برخی از آن‌ها ممکن است رغبتی به واریز وجه نقد به حساب شرکت نداشته باشند. این دسته از سهام‌داران قادر خواهند بود در طول مهلت پذیره‌نویسی (که حداقل ۶۰ روز تعیین می‌گردد)، اقدام به فروش گواهی حق تقدم خود در بورس اوراق بهادار به دیگران نمایند. درنتیجه‌ی این عمل، سرمایه‌گذار جدید مبلغی را بابت خرید حق تقدم، به سهام‌دار قبلی شرکت پرداخت می‌نماید.
هم‌چنین مبلغ مطالبه‌ی شرکت را که در گواهی حق تقدم درج شده، به حساب شرکت واریز می‌کند. هم‌چنین گروه دیگری از سهام‌داران که از شرکت طلبکار هستند می‌توانند رقم درخواستی شرکت را در سهام حق تقدم، با کسر از مبلغ مطالبه‌ی خود پرداخت نمایند و سهام حق تقدم را دریافت کنند. در پایان بازه‌ی مقرر، اوراق حق تقدم استفاده‌نشده و پرداخت‌نشده، در اختیار شرکت قرار خواهد گرفت. شرکت از طریق فروش این اوراق در بازار، بعد از کسر هزینه‌های فروش، سود باقی‌مانده را در اختیار صاحبان حق تقدم به فروش رفته، قرار می‌دهد.
بررسی تأمین مالی مبتنی بر افزایش سرمایه از طریق آورده‌ی نقدی و مطالبات حال‌شده
به‌کارگیری این روش برای تأمین مالی، سبب ایجاد نقدینگی در شرکت خواهد شد. در این روش زمان زیادی بابت انتقال پول نقد سهام منتشر‌شده به پرتفوی مالکیتی به طول می‌انجامد؛ بااین‌حال، در این روش مزایایی نیز وجود دارد؛ به‌عنوان‌مثال سودآوری در بلندمدت ممکن شده، فرآیندهای توسعه‌ای شرکت سرعت می‌گیرند. برای اطلاعات بیشتر پیشنهاد می‌کنیم مقاله‌ی «افزایش سرمایه از طریق آورده‌ی نقدی و مطالبات حال‌شده» را در سایت آکادمی دانایان مطالعه فرمایید.
تأمین مالی با افزایش سرمایه از طریق تجدید ارزیابی دارایی‌های شرکت
به‌روزرسانی قیمت دارایی‌های شرکت، روش دیگری است که شرکت‌ها به‌منظور افزایش سرمایه‌ی خود انجام می‌دهند. زمانی که در اقتصاد تورم وجود داشته باشد، گرانی و افزایش قیمت کالاها و دارایی‌ها، به‌شدت در ارزش خالص دارایی‌های شرکت دیده خواهد شد. درنتیجه نرخ کالای امروز با نرخ همان کالا در زمانی جلوتر یا عقب‌تر، یکسان نیست. در روش تجدید ارزیابی دارایی‌های شرکت، کلیه‌ی منابعی که شرکت مالک آن است و به‌عنوان دارایی شرکت شناخته می‌شود، به نرخ روز قیمت‌گذاری خواهند شد. اگر وضعیت تورم شدید باشد، در قیمت‌های به‌روزرسانی‌شده، نرخ و ارزش بالاتری به نسبت قیمت اولیه‌ی دارایی‌ها دیده می‌شود؛ این مابه‌التفاوت ایجادشده، سبب ایجاد نقدینگی در شرکت نخواهد شد. برای اطلاع از جزئیات این روش می‌توانید به مقاله‌ی «افزایش سرمایه از طریق تجدید ارزیابی دارایی‌های شرکت» در سایت آکادمی دانایان مراجعه نمایید.
بررسی تأمین مالی با افزایش سرمایه از طریق تجدید ارزیابی دارایی‌های شرکت
در اقتصاد تورمی به دلیل یکسان نماندن قیمت‌ها، روش تجدید ارزیابی دارایی شرکت روش مفیدی خواهد بود. امّا از دید کلی، به علت وجود هزینه‌های نگهداری دارایی، هم‌چنین هزینه‌ای که به‌عنوان استهلاک این دارایی‌ها از ارزش آن کاسته می‌شود، بیشتر شرکت‌ها تمایلی به افزایش سرمایه از این روش نخواهند داشت؛ اما مؤسساتی مانند بانک‌ها و شرکت‌های بیمه به این روش توجه ویژه‌ای دارند.
تأمین مالی با افزایش سرمایه از طریق صرف سهام
در زمان تأسیس شرکت، قیمت هر سهم آن تعیین می‌شود؛ این مبلغ تحت عنوان ارزش اسمی سهام شرکت شناخته خواهد شد. در روش افزایش سرمایه از طریق صرف سهام، برای هر واحد از سهام آن شرکت ارزش بالاتری در قیاس با ارزش اسمی آن در نظر گرفته خواهد شد. بنابراین شرکت سهام جدیدی را منتشر می‌کند و آن را با مبلغ بالاتر از ارزش اسمی به فروش می‌رساند. صرف سهام می‌تواند سبب ایجاد قدرت سودآوری برای شرکت شود؛ به این صورت که هزینه‌ی حاصل از صرف سهام، در مدت چند سال به حساب اندوخته منتقل خواهد شد. شرکت‌ها می‌توانند این مابه‌التفاوت را به‌صورت سهام جایزه به سهام‌داران خود پرداخت نمایند.
بررسی تأمین مالی با افزایش سرمایه از طریق صرف سهام
در روش صرف سهام، مزایای زیادی وجود دارد. در این روش، بازار، سهام‌داران اصلی شرکت، سهام‌داران جزئی و خود شرکت، ذی‌نفع خواهند بود. این روش کمک می‌کند تا با انتشار کمترین میزان سهام، بیش‌ترین تأمین مالی بلندمدت برای شرکت میسّر گردد. به‌عبارت‌دیگر، روش افزایش سرمایه از طریق صرف سهام برای اصلاح سرمایه و طرح‌های توسعه‌ای که نیازمند منابع سنگین مالی هستند، توصیه می‌شود.
صرف سهام به شرکت کمک می‌کند تا دغدغه‌ای در بازپرداخت منبع مالی برای مدیریت به وجود نیاید. این دغدغه به‌خصوص زمانی که شرکت از روش‌های مبتنی بر بدهی برای تأمین مالی خود استفاده می‌کند، وجود خواهد داشت. از طرف دیگر، دریافت سهام جایزه در صرف سهام امکان‌پذیر است؛ از آنجایی که سهام‌داران برای دریافت این سهام، پرداختی انجام نمی‌دهند، کسب آن بسیار ایده‌آل خواهد بود. در مقاله‌ی « افزایش سرمایه از طریق صرف سهام» درباره ی این روش بیشتر بخوانید.
مزایا و معایب تأمین مالی مبتنی بر سرمایه
در روش تأمین مالی مبتنی بر افزایش سرمایه مزایا و معایبی وجود دارد. برخی از مزایای این روش عبارت‌اند از:
- ایجاد نشدن تعهد برای بازپرداخت سرمایه
- افزایش جذابیت به دلیل مشارکت در سود برای وام‌دهندگان
- افزایش نقدینگی برای پروژه و طرح‌های توسعه
معایب روش تأمین مالی مبتنی بر افزایش سرمایه :
- عدم حفظ مالکیت
- مشارکت در سود باقی‌مانده
- مالیات بیشتر
تقریباً می‌توان گفت که مزایا و معایب روش تأمین مالی مبتنی بر افزایش سرمایه در مقابل مزایا و معایب تأمین مالی مبتنی بر بدهی قرار دارد.
جمع‌بندی آکادمی دانایان
تأمین مالی مبتنی بر افزایش سرمایه روشی است که شرکت‌ها می‌توانند بر اساس آن، بودجه‌ی خود را برای اجرایی کردن طرح‌های توسعه‌ی خود، ارتقا بخشند. در این روش، شرکت‌ها می‌بایست سهام و اوراقی را منتشر کنند که با فروش و دریافت مبلغ نقدی آن، سرمایه‌ی شرکت افزایش یابد. در این روش، چهار راهکار معرفی می‌شود که عبارت‌اند از: سود انباشته، آورده‌ی نقدی(سهام حق تقدم)، تجدید ارزیابی دارایی و صرف سهام. شرکت‌ها می‌توانند از طریق یکی از این راهکارها یا به‌صورت ترکیبی به افزایش سرمایه بپردازند.
