بازار سرمایه یکی از مهم‌ترین مکانیزم‌های انتقال سرمایه از سرمایه‌گذاران به شرکتها و نهادهای مالی است. این بازار نیازمند نظم و نظارتی است که بتواند به‌خوبی عمل کند. لذا بازار سرمایه از مجموعه‌ای از نهاد و شرکت‌های مختلفی مانند کارگزاری، بازارگردان، سپرده‌گذاری مرکزی و تسویه وجوه و ناشران تشکیل شده که هر کدام نقش متفاوتی در راستای یک هدف واحد ایفا می‌کنند. ناشران سهام خود را در بازار عرضه می‌کنند، سپرده‌گذاری مرکزی وظیفه‌ی تسویه‌ی وجوه معاملات را بر عهده دارد و بازارگردان نقدینگی مورد نیاز برای تسهیل انجام معاملات را به بازارها تزریق میکند. در این مقاله به توضیح مفهوم بازارگردانی، شرایط، وظایف و اختیارات بازارگردانی در بورس می‌پردازیم.
بازارگردانی چیست؟
بازارگردانی (Market Maker) یک روش تنظیم عملکرد بازار سهام است که تأثیر قابل ملاحظه‌ای بر حرکت قیمت و روند بازار دارد. بازارگردانی در لغت به معنای خرید و فروش اوراق بهادار با هدف تنظیم عرضه و تقاضا، تحدید دامنه‌ی نوسان و افزایش نقدشوندگی بازار سرمایه است. در واقع بازارگردان کارگزار یا معامله‌گر، شرکت تامین سرمایه یا صندوق سرمایه‌گذاری اختصاصی بازارگردانی است که با کسب مجوزهای لازم از شرکت بورس اوراق بهادار تهران و فرابورس ایران و قدرت مالی کافی، موظف است تعداد مشخصی از سهام را خرید و فروش کند تا عرضه و تقاضا تنظیم شده و نقدشوندگی و ثبات در بازار افزایش یابد.
بازارگردان برای هر سهمی که بازارگردانی میکند، یک کد بازارگردانی دارد و باید در آن کد سفارش خرید و فروش خود را ثبت کند. بازارگردان باید به تعهداتی که در مجوز بازارگردانی آن ذکر شده است، پایبند باشد. این تعهدات شامل حداقل سفارش روزانه، حداقل سفارش انباشته، دامنه‌ی مظنه و… است.
مطلب پیشنهادی: سبدگردانی در بورس چیست؟
وظایف بازارگردانی در بورس
بازارگردان‌ها نهادهای مفیدی در بازار سرمایه محسوب می‌شوند؛ زیرا همیشه آماده‌ی خرید و فروش هستند و معمولاً برای انجام این کار ایستگاه معاملاتی اختصاصی دارند. در صورتی‌که اوراق بهادار با صف فروش مواجه باشد و سرمایه‌گذاری بخواهد آن را بفروشد و خریداری برای این اوراق وجود نداشته باشد، بازارگردان نسبت به خرید اقدام میکند. به‌طور مشابه، در صورتی که سهام با صف خرید مواجه باشد و فروشندهای برای سهام وجود نداشته باشد، بازارگردان نسبت به فروش سهم اقدام میکند تا از ایجاد هیجان کاذب در بازار جلوگیری کند. بازارگردان نقدینگی لازم برای انجام معاملات را فراهم میکند و به‌صورت کلی نقش مهمی در عملکرد و پایداری بازارهای مالی دارد. برخی از وظایف بازارگردان در بازار سرمایه شامل موارد زیر است:
- کنترل عرضه و تقاضا
- کاهش نوسانات قیمت و جلوگیری از تشکیل صف خرید و فروش
- افزایش نقدشوندگی و سرعت معاملات
- حفظ نقدینگی بازار سرمایه
تعیین قیمت سهام توسط بازارگردان
بازارگردان از دو عامل برای تعیین قیمت سهام استفاده میکند. دامنه‌ی مظنه و ارزش ذاتی سهام دو عامل برای پیشبینی قیمت مناسب خرید یا فروش یک سهم هستند که توسط بازارگردان مورد استفاده قرار می‌گیرند.
دامنه‌ی مظنه
دامنه‌ی مظنه یک محدوده‌ی قیمتی است که بازارگردان متعهد است در آن نسبت به خرید و فروش سهام اقدام کند. این محدوده توسط شرکت بورس اوراق بهادار تهران یا فرابورس ایران تعیین شده و براساس نوسانات قیمت سهام در بازه‌های زمانی مختلف محاسبه می‌شود.
ارزش ذاتی
ارزش ذاتی سهام معیاری اقتصادی است که با تحلیل اطلاعات و عملکرد مالی شرکتها محاسبه می‌شود. بازارگردان با استفاده از روش‌های مختلفی مانند روش ارزش دفتری، تحلیل جریان نقدی، روش ارزش افزوده اقتصادی و…. ارزش ذاتی سهام را محاسبه کرده و سعی میکند قیمت سهام را به آن نزدیک کند.
مطلب پیشنهادی: ارزش ذاتی سهام چیست؟
اهداف بازارگردانی در بازار سرمایه
هدف اصلی از بازارگردانی در بازار سرمایه، تنظیم و مدیریت حرکت قیمت و تسهیل معاملات در جهت افزایش کارآیی بازار است. در ادامه برخی از اهداف بازارگردانی در بازار سرمایه را معرفی می‌کنیم که تحقق هر کدام از آن‌ها عامل مهمی در ایجاد پایداری و پیشرفت بازارهای مالی خواهد بود.
- بازارگردان با منابع مالی زیاد وایجاد تعادل بین عرضه و تقاضا در بازار از نوسانات نامطلوب و کاذب قیمت جلوگیری کرده و به ایجاد تعادل در بازار کمک میکند.
- بازارگردان با جلوگیری از تخلفات و نقض قوانین مالی، به ارتقاء پایداری و ایجاد اعتماد در سرمایه‌گذاران خرد به بازار سرمایه کمک میکند.
- بازارگردان با ایجاد شرایط مناسب برای انجام معاملات، به تسهیل و در نتیجه افزایش حجم معاملات و همچنین افزایش نقدینگی کمک میکند.
- بازارگردان با تحلیل اطلاعات مالی شرکتها، ارزش ذاتی سهام را تشخیص داده و با خرید و فروش آن باعث نزدیک شدن قیمت سهام به ارزش ذاتی می‌شود.
نحوه‌ی کسب درآمد بازارگردان
جالب است بدانید، در سفارش‌های خرید و فروش با قیمت برابر، بازارگردان از اولویت پایین‌تری نسبت به سایر مشتریان برخوردار است. همچنین بازارگردان‌ها اجازه‌ی ثبت سفارش هم جهت با صف خرید یا صف فروش را ندارند؛ بنابراین بازارگردان‌ها با توجه به قوانین و تعهدات بالقوه‌ی خود، همواره با ریسک‌هایی مواجه هستند. با توجه به اینکه اولویت اول بازارگردانی کسب سود از انجام معاملات نیست، بنابراین بورس امتیازات متفاوتی برای این شرکتها در نظر گرفته است. مطابق قانون، بازارگردان‌ها کارمزد کمتری بابت معاملات خود پرداخت می‌کنند و در هنگام فروش سهام نیز معاف از پرداخت مالیات ۰.۵ درصدی هستند. البته بازارگردان‌ها امکان کسب سود و درآمد از دو طریق نیز دارند. روش اول اخذ کارمزد معاملاتی و روش دوم کسب سود از اختلاف قیمت خرید و فروش اوراق بهادار است. در این صورت درآمد و هزینه‌های بازارگردان متعادل خواهد شد.
مزایا و معایب بازارگردان در بازار سرمایه
بازارگردانی یکی از روش‌های تنظیم بازار سهام است که در بسیاری از کشورها مورد استفاده قرار می‌گیرد. همان‌طور که گفتیم، بازارگردان یک نهاد مالی است که با هدف ایجاد نقدشوندگی و ثبات در بازار فعالیت میکند. بازارگردانی مزایا و معایبی دارد که باید در نظر گرفته شود. در ادامه‌ی مطلب به معرفی برخی از مزایا و معایب بازارگردانی در بازار سرمایه می‌پردازیم:
-
- کاهش نوسانات قیمت و جلوگیری از ایجاد صف خرید و فروش در بازار
- افزایش نقدشوندگی و سرعت انجام معاملات
- افزایش شفافیت در بازار سرمایه
- کمک به تشخیص ارزش ذاتی سهم
- کاهش ریسک سرمایه‌گذاری و افزایش اطمینان سرمایه‌گذاران
- امکان سوءاستفاده از اطلاعات و تحریک بازار
- ایجاد تعارض منافع بازارگردان و سرمایه‌گذاران
- امکان ایجاد انحصار و کاهش رقابت در بازار
مطلب پیشنهادی: تفاوت سبدگردانی و صندوق سرمایه‌گذاری چیست؟
سخن پایانی
بازارگردانی یکی از عوامل مهم در ایجاد تعادل و عملکرد صحیح بازارهای مالی است که با تأثیرگذاری بر قیمت و حجم معاملات، به پایداری و رشد صحیح بازار کمک میکند. مطابق دستورالعمل فعالیت بازارگردانی در بورس اوراق بهادار تهران و فرابورس ایران، بازارگردان موظف است روزانه تعداد مشخصی سهم در بازار را معامله (خرید و فروش) کند و با تامین نقدینگی حیاتی بازار و نظارت فعالانه بر آن، شرایط سرمایه‌گذاری با قیمت منصفانه را برای معامله‌گران فراهم کند. فهم دقیق این فرایند و عوامل مؤثر بر آن، برای سرمایه‌گذاران و شرکت‌های مالی اهمیت بسیاری دارد.
