«ریپل» (Ripple) ازجمله شبکههای رمزارزی پیش‌گام است که با داعیه‌ی ایجاد تحولی فراگیر در شبکههای صدور حواله‌های ارزی و نظام مالی بین‌المللی پا به عرصه گذاشته است. طراحان این شبکه، سودای حذف شبکههای پرداخت سنتی را در سر می‌پرورانند و می‌خواهند تا مردمان ساکن در چهارگوشه‌ی جهان بتوانند به ارزان‌ترین و سریع‌ترین روش ممکن به خدمات مالی دسترسی پیدا کنند.
در این مقاله از آکادمی دانایان می‌خواهیم سراغ ریپل و رمزارز بومی آن برویم، از نحوه‌ی عملکرد این شبکه بگوییم و اندکی با معماری آن آشنا شویم.
ریپل چیست؟
ریپل نوعی شبکه‌ی پرداخت دیجیتال مبتنی بر بلاک‌چین است و رمزارز بومی آن «XRP» نام دارد. بنیان‌گذاران و طراحان اولیهی ریپل، پیش از همه در پی راه‌اندازی نسخه‌ای نامتمرکز و بلاک‌چین محور از سیستم «سوئیفت» (SWIFT) بوده‌اند.
اما شاید بپرسید که سوئیفت چیست و به چه‌کار می‌آید؟ سوئیفت سامانه‌ای فراگیر و بین‌المللی برای تسهیل مراودات و نقل‌وانتقال‌های پولی میان افراد و نهادهای فعال در حوزه اقتصاد است. تقریباً می‌توان مدعی شد که هر شخص حقیقی یا حقوقی که از دور یا نزدیک، دستی بر تجارت فرامرزی دارد، برای جابه‌جایی پول و ارسال حواله‌های ارزی، ناگزیر از کار با سوئیفت است.
توکن یا رمزارز بومی شبکه ریپل، نامی مشابه با خود آن دارد، اما در سکوهای مبادلاتی با نماد اختصاری «XRP» دادوستد می‌شود. گفتنی است که شرکت یا نهاد حقوقی گرداننده‌ی شبکه ریپل نیز خود از عنوان ریپل بهره می‌گیرد.
کارکرد اصلی رمزارز XRP این است که به‌مثابه سازوکاری میانی، تبادل ارزش را میان شبکههای مجزا از هم تسهیل کند. این شبکه‌ها دارای ارزهای مستقلی هستند و نمی‌توانند به‌طور مستقیم با هم مراوده مالی داشته باشند. بنابراین از دیدگاهی دیگر می‌توان ریپل را لایه‌ای واسط برای تسویه موقت مالی میان شبکههای ناهمسان قلمداد کرد.
ناگفته نماند که دو تن از فعالان حوزه بلاک‌چین به نام‌های «کریس لارسن» (Chris Larsen) و «جد مک‌کالب» (Jed McCaleb) در سال ۲۰۱۲ سنگ بنای اولیهی ریپل را بنیان گذاشتند و از آن زمان به‌طور پیوسته نسخه‌های روزآمد و پیشرفته‌تر آن را روانه بازار کرده‌اند.
واکاوی مفاهیم بنیادی شبکه ریپل
ریپل در بستر شبکه‌ای «متن‌باز» (Open-Source)، غیرمتمرکز و «فردبه‌فرد» (Peer-to-Peer) بنا شده و قابلیت نقل‌وانتقال آنی و کم‌هزینه هر نوع ارز یا رمزارزی را در اختیار کاربران می‌گذارد. از دلار، ین و یورو گرفته تا بیت‌کوین، اتریوم و دیگر رمزارزهای ریزودرشت بازار را می‌توان به‌سادگی در شبکه ریپل از مبادی مختلف دریافت یا به مقاصد دلخواه ارسال کرد.
بنابراین، ریپل چیزی نیست جز نوعی شبکه‌ی پرداخت جهانی که علاوه بر افراد حقیقی و فعالان خرده‌پای حوزه تجارت، اشخاص حقوقی، بانک‌ها و نهادهای مالی نیز می‌توانند از مزیت‌های پرشمار آن بهره‌مند شوند. در شبکه‌ی ریپل رمزارز XRP ایفاگر نقش واسطی امن برای تبدیل آنی ارزهای مختلف به هم است.
ریپل به‌مثابه نوعی شبکه‌ی حواله‌ی دیجیتال
برای درک چندوچون عملکرد شبکه‌ی ریپل، کافی است ساختار متعارف کنونی را برای ارسال حواله‌های ارزی در نظر بگیرید. در این ساختار، ارسال‌کننده‌ی ارز و گیرنده آن ناچارند سراغ بازیگرانی میانی به نام بانک یا صرافی بروند تا بتوانند فرایند نقل‌وانتقال ارز دلخواه خود را تکمیل کنند.
کارکرد اصلی و محوری ریپل در همین نقطه نمایان می‌شود. این شبکه قرار است به‌مثابه نوعی شبکه‌ی غیرمتمرکز برای تسهیل نقل‌وانتقال حواله‌های ارزی عمل کند. ناگفته نماند که امروزه، سیستم صدور حواله در زمره‌ی سیستم‌های سنتی و غیررسمی نقل‌وانتقال پول جای می‌گیرد و معمولاً هم در این روش پولی به‌صورت فیزیکی میان مبدأ و مقصد جابه‌جا نمی‌شود.
برای‌آنکه با سازوکار صدور حواله‌های ارزی آشنا شوید، به این مثال توجه کنید. فرض کنید که در غیاب سامانه‌های متعارف بانکی، فردی می‌خواهد ۱۰۰ هزار تومان به دست برادرش که در شهر دیگری ساکن است، برساند. این دو فرد خود نمی‌توانند به‌طور مستقیم با هم مبادله پولی داشته باشند و ناچارند به یک یا چند واسطه اعتماد کنند.
فرد نخست در محل سکونت خود سراغ شخص ثالثی می‌رود و علاوه بر مبلغ یادشده، یک گذرواژه مخفی را هم در اختیار او می‌گذارد و از او می‌خواهد که پول را تنها به‌شرط ارائه صحیح آن گذرواژه، تحویل طرف دوم دهد.
شخص ثالث در شهر مقصد نمایندهی معتمدی دارد. او جزئیات مراوده یا تراکنش مالی را از میزان وجه گرفته تا گیرنده و گذرواژه مخفی را در اختیار نمایندهی خود می‌گذارد. در نهایت، طرف دوم سراغ نماینده می‌رود و با تسلیم گذرواژه به او ۱۰۰ هزار تومان را دریافت می‌کند.
درنهایت، این ۱۰۰ هزار تومان از حساب طرف اول به طرف دوم پرداخت می‌شود بنابراین دیدیم که برای یک انتقال وجه ساده، پای چندین واسطه به میان می‌آید و هریک در این وادی برای بقای خود هزینه‌ای در قالب کارمزد از گیرنده و فرستنده‌ی پول دریافت می‌کند.
در این گیرودار، ریپل آمده است تا نیاز به حضور این واسطه‌های پرتعداد را حذف کند و از هزینه‌های سرسام‌آور نقل‌وانتقال پول بکاهد. این شبکه بر پایه‌ی اعتماد نظام‌مند مبتنی بر بلاک‌چین، بازیگران میانی موجود در فرایند ارسال و دریافت پول را حذف یا دست‌کم از تعداد آن‌ها کم می‌کند.
در شبکه‌ی ریپل، هر فرد یا نهادی می‌تواند نوعی «درگاه» (Gateway) برای خود ایجاد و به‌عنوان واسطه‌ای امن، فرایند تبادلات ارزی، ذخیره‌ی نقدینگی و پردازش پرداخت‌ها را برای مشتریان خود تسهیل کند.
ارز دیجیتال XRP
در شبکه ریپل پلی واسط برای تبادلات و نقل‌وانتقال‌های ارزی به نام ارز XRP وجود دارد. این ارز که عنوان رمزارز بومی شبکه ریپل را هم یدک می‌کشد، هیچ تفاوتی میان ارزهای متعارف (دلار، ین، یورو و غیره) و ارزهای دیجیتال (بیت‌کوین، اتریوم و غیره) قائل نمی‌شود و می‌تواند هر ارزی را فارغ از ماهیت به ارزی دیگر تبدیل کند.
در اکوسیستم ریپل، هر ارز دارای درگاهی ویژه است. برای مثال، درگاه مبادلات دلار کانادا «CADBluzelle» نام دارد و بیت‌کوین و دلار آمریکا نیز دارای درگاه‌های یکتایی به اسامی «BTCbitstamp» و «USDsnapswap» هستند.
در مثالی که پیش‌تر برای انتقال وجه بیان شد، اگر فرض را بر آن بگیریم که این دو بخواهند در بستر شبکه ریپل با هم مراوده مالی داشته باشند، آنگاه نیازی نیست که ارز پرداختی طرف اول به شبکه با ارز دلخواه طرف دوم برای دریافت همسان باشند.
برای مثال، طرف اول می‌تواند وجه را در قالب دلار کانادا ارسال کند، اما طرف دوم معادل بیت‌کوینی آن را از درگاه مدنظرش در اختیار بگیرد. بنابراین احتمال دارد که پردازش نهایی هر تراکنش از ابتدای زنجیره تا انتها مستلزم مشارکت چندین درگاه باشد و این خود نیازمند وجود زنجیره‌ای از اعتماد میان کاربران و گره‌های فعال در شبکه ریپل است.
اما هر درگاه و کاربر گرداننده‌ی آن در صورت نگه‌داری وجوه نزد خود، در معرض ریسک «عدم تسویه طرف مقابل» قرار دارد که البته در نظام بانک‌داری سنتی، پدیده‌ی غیرمتعارفی نیست. اگر هر درگاه به تعهدات خود عمل نکند و از پرداخت دیون خود سر باز بزند، احتمال می‌رود وجوه ذخیره‌شده در آن درگاه از بین برود. بنابراین، کاربرانی که به درگاهی خاص، اعتماد ندارند، باید سراغ درگاهی «معتمد» بروند تا متحمل ریسک ازدست‌رفتن دارایی‌های خود نشوند.
نحوه‌ی عملکرد ریپل
معماری شبکه ریپل با دیگر شبکههای بلاک‌چینی همچون بیت‌کوین و اتریوم متفاوت است. برای مثال، بیت‌کوین از سازوکاری موسوم به «اثبات کار» (PoW) و اتریوم از روشی به نام «اثبات سهام» (PoS) برای اعتبارسنجی تراکنش‌ها بهره می‌گیرند.
اما در شبکه ریپل تراکنش‌ها و مانده‌ی حساب‌ها برپایه‌ی نوعی پروتکل اجماع خاص صحت‌سنجی می‌شوند. این پروتکل همانند سازوکارهای اثبات کار و سهام قادر است مانع از بروز خطای «دوپرداختی» (Double-Spending) در معاملات شود.
فرض کنیم کاربری بخواهد دست به عملیات دوپرداختی بزند و برای مثال مبلغی به‌اندازه ۱۰۰ دلار را به چندین درگاه ارسال کند. پروتکل اجماع ریپل به‌گونه‌ای طراحی شده که تمامی تراکنش‌های کاربر را به‌جز نخستین تراکنش حذف می‌کند و او را در رسیدن به هدف سوء خود ناکام می‌گذارد.
در شبکه ریپل، گره‌هایی منفرد و توزیع‌شده طی توافقی جمعی تصمیم می‌گیرند که کدام تراکنش پیش از دیگری پردازش شود. فرایند اعتبارسنجی و تأیید نهایی تراکنش‌ها نیز به‌طور آنی و ظرف مدتی کمتر از ۵ ثانیه انجام می‌شود.
علاوه بر این، ازآنجاکه هیچ مرجع مرکزی واحدی در شبکه ریپل نمی‌تواند بگویید چه کسی از صلاحیت لازم برای راه‌اندازی گره و اعتبارسنجی تراکنش‌ها برخوردار است و چه کسی نه بنابراین می‌توان ریپل را شبکه‌ای غیرمتمرکز قلمداد کرد.
دفترکل توزیع‌شده‌ی شبکه‌ی ریپل، داده‌ها و ستانده‌های همه‌ی کاربران و درگاه‌ها را ثبت و ضبط می‌کند. بنابراین در دفترکل ریپل، جریان اعتبارات ورودی و خروجی به هر گره یا کیف پول برای همگان رؤیت‌پذیر است.
ناگفته نماند که رؤیت‌پذیری عمومی داده‌های دفترکل ریپل به معنای نقض حریم خصوصی کاربران نیست. زیرا این داده‌ها به شناسه‌های حقیقی افراد یا کسب‌وکارها در دنیای واقعی مرتبط نیستند.
برتری ریپل در برابر بانک‌ها و نهادهای مالی کنونی
ریپل توانسته تا حدی برخی از نقایص نظام بانک‌داری سنتی را رفع‌ورجوع کند. برای مثال، تراکنش‌ها در شبکه‌ی ریپل در عرض تنها چند ثانیه پردازش و ثبت می‌شوند، حال‌آنکه صدور یا پردازش حواله‌های ارزی در بانک‌های متعارف، احتمال دارد از چند ساعت تا چند هفته به طول بینجامد.
علاوه بر این، کارمزد معامله در بستر ریپل در مقایسه با هزینه‌های شبکههای متعارف بانکی بسیار ناچیز است. به طور معمول، هر تراکنش در شبکه ریپل، تنها مقدار ناچیزی هزینه در بر دارد، درحالی‌که بانک‌ها برای صدور حواله‌های ارزی و انجام پرداخت‌های برون‌مرزی، کارمزدهای گزافی را بر فعالان اقتصادی تحمیل می‌کنند.
کلام آخر
ریپل شبکه‌ای مبتنی بر بلاک‌چین با ماهیتی غیرمتمرکز است که در قامت رقیبی نوپا برای نظام بانک‌داری سنتی ظاهر شده و می‌خواهد فرایند نقل‌وانتقال پول در گستره‌ای بین‌المللی را برای کاربران و نهادها تسهیل کند.
شرکتی موسوم به «ریپل لبز» (Ripple Labs) مسئولیت پیشبرد امور توسعه‌ای ریپل را بر عهده دارد. این شرکت مدعی است که ریپل با اتکا به رمزارز بومی‌اش یعنی XRP می‌تواند بستری امن برای پردازش آنی و کم‌هزینه میلیون‌ها تراکنش افراد و نهادها باشد.
ناگفته نماند که ریپل طی سال‌های اخیر درگیر منازعه‌ای حقوقی با عالی‌ترین نهاد قانون‌گذار حوزه بورس و اوراق بهادار در ایالات متحده بوده است. این نهاد که از آن با عنوان «کمیسیون بورس آمریکا» یا «SEC» یاد می‌شود، ریپل را به انتشار اوراق بهادار ثبت‌نشده متهم کرده بود. بااین‌همه، چندی پیش، دادگاهی در آمریکا طی حکمی با رد ادعای کمیسیون بورس، ریپل را از اتهام انتسابی مبرا کرد.
