در شرایط اقتصادی اخیر درصد قابل‌توجهی از مردم به سرمایهگذاری در بازارهای مختلف روی آورده‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌اند که یکی از این بازارها بازار سرمایه است. بازار فرابورس (که به‌صورت اختصاری با نام OTC شناخته میشود)، یکی از اقسام بازار سرمایه در ایران است. این بازار با بورس تفاوت‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌هایی داشته اما درعین‌حال تشابه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌هایی نیز با یکدیگر دارند. در این مطلب قصد داریم تا به تمام مواردی که مربوط به بازار فرابورس ایران اشاره کنیم. علاقهمندان و فعالان حوزه‌ی سرمایهگذاری میبایست با مفهوم بازار فرابورس و تفاوتهای آن با بورس، آشنا باشند.
فرابورس چیست؟
همانطور که می‌دانید، بازار سرمایه فرصتی بسیار خوب در زمینه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی فعالیت‌های اقتصادی و سرمایهگذاری را برای علاقهمندان به این حوزه فراهم کرده است. در این بازارها، افراد دارای وجوه مازاد میتوانند به‌منظور مولدسازی دارایی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌هایشان و کسب عایدی از آنها وارد شده و ضمن کمک به تأمین مالی شرکتها، سرمایهی خود را در برابر تورم محافظت کرده و به عایدی مضاعفی نیز دست یابند. از طرف دیگر شرکتها مجموعه‌های فعال در این زمینه‌ها، سرمایهی لازم برای فعالیت‌های خود را به دست خواهند آورد. بورس و فرابورس هر دو از زیرمجموعه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های بازارهای سرمایه هستند.
فرابورس ایران
فرابورس ایران، در آبان‌ماه سال ۱۳۸۷ شکل گرفت. هدف از تأسیس فرابورس در ایران، تأمین مالی شرکتها از طریق بازار سرمایه است. بنابراین این بازار، نقش مؤثری در سامان‌دهی و فعالیت شرکتها و بنگاه‌های اقتصادی فعال در آن خواهد داشت. ازآنجایی‌که ورود به فرابورس به نسبت بازار بورس، شرایط سادهتر و سهل‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌گیرانه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌تری را به همراه دارد شرکتها با سرعت بیشتری میتوانند در این بازارپذیرش شده و از مزایای حضور در این بازار بهره ببرند. بازار فرابورس در ایران شامل بخشهای متعددی نظیر بازار اول، بازار دوم، بازار سوم، بازار ابزارهای نوین مالی و بازار پایه است که در ادامه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی این مقاله در خصوص هر یک از آنها توضیحاتی را ارائه خواهیم کرد.
تفاوت بازارهای فرابورس و بورس
همانطور که ذکر کردیم بازارهای فرابورس و بورس هر دو از زیرمجموعه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های بازارهای سرمایه هستند. بنابراین فعالیت هر دوی آنها، تقریباً یک موضوع یکسان دارد. در این بخش می‌خواهیم فعالیت این دو بازار را دقیق‌تر بررسی کنیم تا تفاوت آنها را بهتر بشناسیم.
در بازار بورس، به معاملات کالا و اوراق بهادار پرداخته میشود. یعنی یا یک محصول واقعی فیزیکی، خریدوفروش میشود (بورس کالا و بورس انرژی) و یا این‌که داراییهای کاغذی و سندی تحت معامله قرار می‌گیرد (بورس اوراق بهادار). شکل دیگری از بورس نیز وجود دارد که در آن ارز رایج کشورهای مختلف، معامله میشود و به بورس ارز مشهور است. البته این بورس ارز در ایران راه‌اندازی نشده است.
معاملات در بازار فرابورس، روی سهام شرکتهای مختلف انجام میشود. یکی از مهمترین تفاوتهای بازار بورس و فرابورس ایران، در نحوه‌ی پذیرش و عضویت شرکتها در آن است. در بازار بورس، شرایط نسبتاً سخت‌گیرانه‌تری وجود دارد؛ بنابراین راحت‌تر و سریع‌تر بودن عضویت در فرابورس ایران، سبب شده است تا بسیاری از شرکتها در آن فعالیت داشته باشند.
تفاوت دیگری که میتوان برای بازارهای بورس و فرابورس ایران از منظر سرمایهگذاران قائل شد، تفاوت در کارمزد خریدوفروش است که در بازار فرابورس مقداری کمتر از بورس است.
به واسطه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی تفاوت در قوانین ورود و فعالیت در بازار بورس و فرابورس و همچنین برخی از تفاوتهای گزارش‌دهی در آنها، میتوان گفت سرمایهگذاری در بازار فرابورس ریسک به‌مراتب بیشتری نسبت به سرمایهگذاری در بازار بورس دارد. در ادامه به جزئیات تفاوت در قوانین پذیرش این دو بازار اشاره خواهیم کرد.
آشنایی با انواع بازارهای فرابورس
همانطور که پیش‌تر اشاره کردیم بازار فرابورس را میتوان به زیرمجموعه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های مختلفی تقسیم‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌بندی کرد. انواع این زیرمجموعه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها شامل بازار اول، بازار دوم، بازار سوم (عرضه)، بازار پایه، بازار ابزارهای نوین و همین‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌طور بازار مشتقه فرابورس می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌شوند. این انواع بازار، بر اساس تفاوتهای دستورالعمل پذیرش و معاملات ایجاد شده‌اند. شرایط پذیرش در هر یک از این بازارها نیز متفاوت خواهد بود که در خصوص این قسمت در بحث پذیرش فرابورس توضیحات بیشتری را ارائه خواهیم داد. اما در لازم است تا به این نکته اشاره کنیم که فلسفه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی وجودی بازار پایه، کمک به اجرایی کردن برنامه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های توسعه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای است و در بازار ابزارهای نوین فرابورس نیز مواردی نظیر اوراق مشارکت، گواهی‌های سرمایهگذاری و صکوک معامله میشود. همچنین در بازار مشتقه فرابورس نیز معاملات اوراق اختیار انجام میشود.
پذیرش در فرابورس
همانطور که بارها اشاره کردیم پذیرش در فرابورس ایران، سادهتر و سریع‌تر از پذیرش در بازار بورس است. بنابراین شرکتهایی که امکان ثبت و فعالیت در بورس ندارند، میتوانند وارد فرابورس شوند. تفاوتهای قوانین پذیرش در این دو بازار را میتوان در ۷ محور تعریف کرد که در ادامه به هر یک از آنها اشاره خواهیم کرد.
حداقل سرمایه ثبت شده شرکت
اولین محوری که سبب ایجاد یکی از وجوه افتراق میان شرکتهای بورسی و فرابورسی است، بحث مربوط به حداقل سرمایهی ثبت شده شرکت است. منظور از حداقل سرمایهی ثبتی همان میزان سرمایه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای است که به جهت اخذ مجوز از مرجع ثبت شرکتها صرف شده است. در خصوص میزان این پارامتر برای پذیرش در تابلوی اصلی بازار اول بورس ۱۰۰ میلیارد تومان و برای تابلوی فرعی بازار اول ۵۰ میلیارد تومان و برای بازار دوم بورس ۲۰ میلیارد تومان است. این در حالی است که این مقدار برای بازار اول فرابورس ۱ میلیارد و برای بازار دوم ۱۰۰ میلیون تومان است.
حداقل سهام شناور
دومین محوری که سبب بروز تفاوت بین شرایط پذیرش شرکتها در بورس و فرابورس میشود، بحث حداقل میزان سهام شناور آنها است. درصد سهام شناور، آن میزان از سهامی است که تحت تملک سهامداران عمده صرف‌نظر از شخصیت حقیقی یا حقوقی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌شان نیست. در واقع نشان‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌دهنده‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی آن است که چه میزان از سهام شرکت در تملک افرادی است که مالک کمتر از یک درصد کل سهام شرکت هستند. اگر این مفهوم هنوز برایتان شفاف نیست توصیه می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کنیم تا مقاله‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی مربوط به سهام شناور را در سایت آکادمی دانایان مطالعه کنید.
میزان حداقل سهام شناور برای پذیرش در تابلوی اصلی بازار اول بورس، ۲۰ درصد و برای بازار اول و تابلوی فرعی، ۱۵ درصد است. برای بازار دوم بورس نیز این میزان به ۱۰ درصد کاهش پیدا خواهد کرد. این امر در حالی است که در بازار اول فرابورس نیز این میزان ۱۰ درصد است اما برای بازار دوم فرابورس به ۵ درصد کاهش پیدا خواهد کرد.
حداقل تعداد سهامداران در شرکتهای فرابورس
پارامتر دیگری که سبب بروز تفاوت در شرایط شرکتهای بورسی و فرابورسی میشود، بحث حداقل تعداد سهامداران در این شرکتها است. برای شرکتهای تابلوی اصلی بازار اول بورس این میزان ۱۰۰۰ نفر، تابلوی فرعی بازار اول ۷۵۰ نفر، بازار دوم بورس ۲۵۰ نفر و برای بازار اول فرابورس ۲۰۰ نفر است. در این باره محدودیتی برای بازار دوم فرابورس تعریف نشده است.
حداقل سابقه فعالیت شرکت در صنعت مربوطه
میزان حضور یک شرکت و سابقه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی فعالیت آن در صنعت مربوط به خودش از دیگر عواملی است که بر روی اعتبار شرکتهای مختلف اثرگذار است. این مؤلفه یکی دیگر از وجوه تمایز شرکتهای بورسی و فرابورسی از یکدیگر است. برای بازار اول بورس هم در تابلوی اصلی و هم در تابلوی فرعی حداقل سه سال سابقه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی فعالیت در صنعت مدنظر الزامی است. این میزان برای بازار دوم به دو سال کاهش پیدا می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کند. در خصوص بازار فرابورس نیز در بازار اول میبایست حداقل دو سال از زمان بهره‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌برداری و ارائه خدمات گذشته باشد. اما این مسئله برای بازار دوم فرابورس به گذشتن یک سال از زمان تأسیس کاهش خواهد یافت.
زیان انباشته
زیان انباشته به‌عنوان یکی از اصطلاحات حسابداری است که در صورت‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های مالی قابل‌مشاهده است. هیچ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کدام از شرکتهای خواهان پذیرش در بازار اول بورس اعم از تابلوی اصلی و فرعی و همین‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌طور بازار دوم بورس و بازار اول فرابورس نباید دارای زیان انباشته در مرحله‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی پذیرش باشند. اما برای بازار دوم فرابورس شرکتهایی که خواهان ورود به بازار هستند اما زیان انباشته دارند باید برنامه عملیاتی مناسبی برای خروج از آن داشته باشند.
نسبت حقوق صاحبان سهام به کل دارایی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها
همانطور که می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌دانیم داراییهای یک شرکت از حقوق صاحبان سهام و بدهی‌ها تشکیل میشود. خلق دارایی با استفاده از بدهی یا همان ضریب اهرمی از مواردی است که می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌تواند ریسک یک شرکت را افزایش دهد؛ بنابراین ازآنجایی‌که مبنای تمامی تقسیم‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌بندی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها براین‌اساس استوار است که شرکتهای کم‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ریسک را راهی بورس و شرکتهای با ریسک بیشتر را راهی فرابورس کند، از این منظر نیز استانداردی برای تقسیم‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌بندی شرکتها تعریف شده است.
بر اساس مقررات نسبت حقوق صاحبان سهام به کل دارایی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها برای شرکتهای تابلوی اصلی بازار اول بورس ۳۰ درصد و برای بازار اول بورس و تابلوی فرعی ۲۰ درصد در نظر گرفته شده است. این میزان برای بازار دوم بورس و همین‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌طور بازار اول فرابورس ۱۵ درصد در نظر گرفته شده است و برای بازار دوم فرابورس محدودیتی ارائه نشده است.
سودآوری
اما آخرین وجه تمایز بین شرکتهای بورسی و فرابورسی و حتی شاید بتوان گفت مهمترین آنها، محدودیت مربوط به مسئله‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی سودآوری در آنها است. برای پذیرش در تابلوی اصلی بازار اول بورس میبایست شرکت مدنظر در سه دوره‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی مالی منتهی به زمان پذیرش سودآور بوده باشد. برای پذیرش در تابلوی فرعی بازار اول ۲ دوره و برای بازار دوم و همین‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌طور بازار اول فرابورس سودآور بودن شرکت در یک دوره‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی مالی منتهی به زمان پذیرش ضروری است.
به‌این‌ترتیب باتوجه‌به تمامی وجوه تمایز میان شرکتهای بورسی و فرابورسی میتوان گفت شرکتهای بورسی از نظر جمیع شرایط از ریسک کمتری برای سرمایهگذاری برخوردار هستند اما نباید این مسئله را فراموش کنیم که اصولاً بازدهی را میتوان به‌عنوان پاداشی برای پذیرش ریسک تعریف کرد و غالب سرمایه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌گذاری‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌هایی که ریسک‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های منطقی بیشتری دارند میتوانند از سودآوری بیشتری نیز برخوردار باشند.
مزایای بازار فرابورس برای شرکتها و سرمایهگذاران
بازار فرابورس، مزایای زیادی دارد که سرمایهگذاران و شرکتها میتوانند در کنار یکدیگر از آن بهره‌مند شوند. در لیست زیر، مهمترین مزیت‌ها و امتیازات این بازار را مطرح شده است.
- تأمین مالی به شکل ساده و از طریق فروش سهام شرکتها
- عدم افزایش ریسک فعالیت شرکتها
- معافیت‌های مالیاتی شرکتها تا ۱۰ درصد از درآمد
- تخفیف برای مالیات نقل‌وانتقال
- فراهم‌آوردن امکان معرفی شرکت و نام برند به بازار
- شفاف بودن تمام اطلاعات در سایت رسمی (آدرس سایت فرابورس: ifb.ir)
- اعتبار و قیمت‌گذاری عادلانه روی سهام شرکتها
- وثیقه‌گذاری سهام
- امکان سرمایهگذاری با مبالغ پایین
- سرمایهگذاری امن
- قابلیت نقدشوندگی خوب
- سهولت پذیرش در بازار فرابورس ایران
- امکان توزیع اوراق بهادار در بازار ابزار نوین
- کارمزد پایین
- نظارت سازمان بورس بر کلیه‌ی معاملات
جمع‌بندی درباره‌ی فرابورس
بازار فرابورس ایران، یکی از زیرمجموعه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های بازارهای سرمایه است. مانند بازار بورس، در فرابورس نیز اشخاص حقیقی و حقوقی به معاملات سرمایه و سهام می‌پردازند. مهمترین مزیت بازار فرابورس ایران به نسبت بازار بورس، پذیرش سادهتر آن است. بنابراین با شرایط ساده‌تری شرکتها میتوانند به فرابورس پیوسته و در آن فعالیت داشته باشند. لازم به ذکر است که شرکتهای سهامی عام و سرمایهگذاران میتوانند وارد فرابورس ایران شوند و به معاملات سهام پرداخته و از مزایای این بازار، بهره‌مند شوند. معاملات در بازار فرابورس با کارمزد پایین‌تری به نسبت بازار بورس صورت می‌گیرد. بنابراین، این بازار شرایط بهتری را برای سرمایهگذاران ایجاد نموده است. مزایای دیگری نیز در فرابورس ایران دیده میشود که به برجسته‌ترین و بااهمیت‌ترین آنها در این مطلب، اشاره کرده‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ایم.
