رقابت بر سر به دست گرفتن سکان هدایت شرکتهای بزرگ سرمایه محور و جذب سهام شرکتهای بورسی در حال حاضر یکی از تعیین‌کننده‌ترین جریان‌های موجود در مدیریت بازار سرمایه و شرکت‌هاست. ازاین‌رو، صاحبان کسب‌وکارها و فعالان حوزه مدیریت همواره در پی استفاده از ابزارهای مؤثر برای پیشی‌گرفتن از رقبای خود هستند. یکی از ابزارهای قانونی برای مدیریت شرکت‌ها و در پی آن، جهت‌دهی به سهام شرکتی خاص، در اختیار گرفتن سهام مدیریتی شرکتهای بورسی است. چرا که این نوع سهام در حقیقت به‌عنوان برگ برنده و اهرمی برای رهبری همه‌جانبه آن شرکت تلقی می‌شود. اما سهام مدیریتی چیست؟ و چرا تا این حد می‌تواند سرنوشت‌ساز باشد؟ برای پاسخ به این پرسش‌ها، بیش از هر چیز باید درباره سهام شرکتهای بورسی دید جامعی کسب کنیم.
انواع سهام شرکتهای بورسی
هر یک از شرکت‌هایی که در بورس فعال هستند، سهم‌های متنوعی را در اختیار دارند که با وزن‌های متفاوت، ارزش و اختیارات متفاوتی را به دارندگان خود می‌بخشند. این سهم‌ها باتوجه‌به ساختار شرکتهای بورسی ارائه می‌شوند و بسته به نوع سرمایهگذاری و برنامه‌ریزی‌های فعالان بازار بورس، می‌توانند عملکرد متفاوتی داشته باشند.
با این دیدگاه، از میان انواع سهام شرکتهای بورسی می‌توان به «سهام مدیریتی»، «سهام کنترلی»، «سهام غیر کنترلی»، «سهام غیرمدیریتی» و «سهام شناور آزاد» اشاره کرد. هر یک از این سهم‌ها میزان مشارکت، تعهدات و منافع دارندگان آن سهم در شرکت را نشان می‌دهد. تصمیم‌گیری‌های مهم در شرکتهای سهامی به‌واسطه رأی‌گیری از اعضای هیئت‌مدیره انجام می‌گیرد و در این میان، رأی صاحبان سهم‌های بیشتر طبیعتاً از وزن بیشتری برخوردار است. یعنی هر یک از اعضا که سهم بیشتری در اختیار داشته باشد، یا سهام مدیریتی داشته باشد، در تصمیم‌گیری‌های نهایی تأثیرگذارتر است.
سهام مدیریتی چیست؟
سهام مدیریتی در واقع به تأثیر اعمال حقوق سهام‌داران درصد بالا در یک شرکت سهامی اشاره دارد. دارنده چنین سهامی، حق انتخاب اعضای هیئت‌مدیره، تأثیر مستقیم بر انتصاب و انتخاب مدیرعامل و نیز برنامه‌ریزی و برگزاری جلسات هیئت‌مدیره را دارد و به بیان ساده، توانایی کنترل هیئت‌مدیره را در اختیار دارد. در ضمن، صاحبان سهام مدیریتی اولین کسانی هستند که از اخبار تغییرات شرکت و صورت‌های مالی مطلع می‌شوند.
دارندگان سهام مدیریتی در حقیقت افرادی هستند که نسبت زیادی از سهام شرکت را در اختیار دارند و یا سهام منتشر شده زیادی را خریداری کرده‌اند. در نتیجه، تصمیمات و نظرات آن‌ها بر تصمیمات نهایی شرکت اصلی‌ترین تأثیر را خواهد داشت. سهام مدیریتی به دلیل حق رأی بیشتری که به صاحبان آن می‌دهد، وزن بالاتری نسبت به سهام عادی دارد. همچنین اصلی‌ترین علت اهمیت سهام مدیریتی، این است که دردست‌داشتن این سهام علاوه بر تأثیر مستقیم بر آینده و تصمیمات شرکت، در روند قیمت سهم در کوتاه‌مدت نیز مؤثر خواهد بود.
سهام کنترلی
در بعضی منابع، «سهام مدیریتی» را با عنوان «سهام کنترلی» می‌شناسند و این دو نوع سهم به‌صورت یکسان معرفی شده‌اند، هرچند که تفاوت‌های ظریفی میان سهام مدیریتی و سهام کنترلی وجود دارد که در اینجا به آن‌ها اشاره می‌شود. صاحبان سهام کنترلی می‌توانند از طریق انتخاب اعضای هیئت‌مدیره، در تصمیمات اصلی شرکت نفوذ داشته باشند. دارندگان سهام کنترلی نیز مانند صاحبان سهام مدیریتی، زودتر از دیگر سهام‌داران می‌توانند از اخبار و صورت‌های مالی شرکت اطلاع یابند. اما تفاوتی که وجود دارد این است که سهام کنترلی به دارندگان آن اعمال‌نفوذ در هیئت‌مدیره را می‌بخشد درحالی‌که صاحبان سهام مدیریتی برای تصمیم‌گیری‌ها حق رأی کافی دارند و تصمیم‌گیری‌ها و تغییراتی که مدنظر دارند را با وزن بالای حق رأی خود اعمال می‌کنند.
سهام مدیریتی غیر کنترلی
سهام مدیریتی غیر کنترلی نوعی سهام مدیریتی است که دارندگان آن می‌توانند حداقل یک عضو از هیئت‌مدیره را انتخاب کنند. اما این نوع سهام حق انتخاب مدیرعامل شرکت را به آن‌ها نمی‌دهد.
سهام غیرمدیریتی
سهام غیرمدیریتی در واقع سهام سرمایه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌گذاران خرد شرکت‌هاست که به دارندگان آن، حق انتخاب یا تصمیم‌گیری در خصوص اعضای هیئت‌مدیره یا مدیرعامل شرکت را نمی‌دهد.
سهام شناور آزاد
سهام شناور آزاد، قسمتی از سهام شرکت‌هاست که دارندگان آن تصمیم به نگهداری آن ندارند و برای تصمیمات و اعمال‌نظر در انتصابات شرکت‌ها از آن استفاده نمی‌کنند، بلکه آن را برای خریدوفروش در نظر می‌گیرند. میزان سهم‌های شناور آزاد ازاین‌جهت اهمیت دارد که با افزایش میزان این پارامتر، امکان دست‌کاری قیمت آن سهم توسط سهام‌داران عمده شرکت کمتر می‌شود. ذکر این نکته ضروری است که افزایش بیش از حد سهام شناور آزاد نیز نامطلوب است. زیرا دارندگان این نوع سهام معمولاً افراد عادی بازار بورس هستند که در خرید و فروش‌های خود تصمیم‌گیری‌های نسبتاً احساسی و غیرراهبردی اتخاذ می‌کنند و با کوچک‌ترین تحرکات و اتفاقاتی، دست به ماشه حرکت کرده و ممکن است اقدام به خروج از سرمایهگذاری کنند و از این طریق نیز اثراتی را بر قیمت سهم تحمیل کنند.
سهام‌دار عمده چه کسی است؟
همان‌طور که ذکر شد، سهام‌داران عمده نقش تعیین‌کننده در برخی تغییرات شرکتهای بورسی از جمله تعیین قیمت سهام دارند. در اصطلاح، هر فرد حقیقی یا حقوقی که در بازار بورس بیش از ۱ درصد سهام یک شرکت را در اختیار داشته باشد به‌عنوان سهام‌دار عمده آن شرکت شناخته می‌شود. اما نکته مهم این است که حضور در جمع سهام‌داران عمده یک شرکت به معنای کسب عضویت هیئت‌مدیره آن شرکت نیست.
مقدار سهام لازم برای داشتن سهام مدیریتی
ازآنجاکه داشتن سهام کنترلی یک ابزار کلیدی برای تعیین راهبردها و مدیریت شرکت‌هاست و دارندگان این نوع سهام در حقیقت اختیار مدیریت آن مجموعه را در دست می‌گیرند، از این‌رو تعداد سهام مدیریتی ارزش بسیار زیادی نزد اعضا دارد. نکته مهم دیگر این است که هر شرکت، بستگی به اساسنامه و تعداد اعضای هیئت‌مدیره خود، سهام مدیریتی دارد. اعضای هیئت‌مدیره در شرکتهای سهامی معمولاً ۵ نفر است که در صورت نبود سهم خرد در ترکیب سهام‌داران چنین شرکتی، هر شخص برای داشتن سهم مدیریتی می‌بایست ۱۶.۷ درصد سهام را در اختیار داشته باشد. اما اگر تعداد اعضای هیئت‌مدیره به ۷ نفر برسد، مقدار لازم برای سهام مدیریتی به ۱۲.۶ درصد می‌رسد.
عرضه عمده سهام مدیریتی یا کنترلی
عرضه عمده سهام مدیریتی وقتی است که یک شرکت بخشی از سهام مدیریتی خود را به‌صورت یکجا و عمده، به بازار سهام عرضه می‌کند. بسته به تصمیمات آن شرکت، بخشی از این سهام به‌صورت عادی به بازار عرضه می‌شود. حال ممکن است بخشی دیگر با قیمتی بالاتر از سهام عادی و به‌عنوان سهام مدیریتی یا سهام کنترلی به‌صورت عمده یا حتی بلوکی به بازار عرضه شود. بدیهی است، کسانی که سرمایه بیشتری برای خرید سهام مدیریتی می‌پردازند، اختیارات اصلی درباره مدیریت آن شرکت را کسب خواهند کرد و در تصمیم‌گیری‌های مهم شرکت، تأثیرگذاری بیشتری دارند.
سهام مدیریتی در بورس
شرکتهای عرضه‌کننده سهام در بازار بورس و اوراق بهادار عموماً دودسته هستند: دسته اول شرکت‌هایی که با اهداف کوتاه‌مدت سرمایهگذاری به بازار بورس ورود می‌کنند و سهامی که به خریداران ارائه می‌کنند، از نوع سهام غیرمدیریتی و غیر کنترلی است. این دسته از شرکت‌ها از طریق فروش سهم‌های عادی به اهداف کوتاه‌مدت خود برای بازگشت سرمایه جامه عمل می‌پوشانند. دسته دوم، شرکت‌هایی هستند که باهدف سرمایهگذاری بلندمدت به فروش سهم‌های شرکت بورسی از نوع مدیریتی یا کنترلی می‌پردازند. محاسبه ارزش این سهم‌ها معمولاً دشوار و پیچیده است و درصورتی‌که شرکتی چنین سهم‌هایی را به قیمت روز خریدوفروش و جا‌به‌جا نکند، عنوان «هلدینگ» به آن تعلق می‌یابد. به‌عبارت‌دیگر، هلدینگ‌ها قسمت زیادی از سهام مدیریتی شرکت‌ها را در اختیار می‌گیرند.
سخن پایانی پبرامون مدیریتی
برای آنکه در مسیر پرفرازونشیب سرمایهگذاری در بورس بتوانیم به بازگشت سرمایه و نتایج مطلوب سرمایهگذاری دست پیدا کنیم، بیش از هر چیز می‌بایست نسبت به سازوکارهای انواع سهام و کاربردها و وزن آن‌ها اطلاعات کافی و جامعی را کسب کنیم. در میان اصطلاحات مختلفی که در بازار بورس وجود دارند، سهام مدیریتی، سهام کنترلی، سهام غیرمدیریتی و غیر کنترلی مفاهیم نزدیک به یکدیگر دارند. نکته حائز اهمیت این است که سهام‌دارانی که سهام مدیریتی در اختیار دارند، با دید سرمایهگذاری بلندمدت اقدام به خرید این نوع سهم می‌کنند. به بیان دیگر، هدف آن‌ها صرفاً خریدوفروش سهام و دستیابی به سود کوتاه‌مدت نیست، بلکه می‌خواهند در تصمیم‌گیری‌های مهم شرکت و در نتیجه، راهبردهای بلندمدت شرکتهای بورسی تأثیرگذار باشند.
در این مقاله به تعریف و عملکرد انواع سهام مدیریتی، سهام کنترلی، سهام غیرمدیریتی، غیر کنترلی و سهام شناور آزاد اشاره کردیم و جزئیات مربوط به عرضه و ارزش‌گذاری این نوع سهام را با هم مرور کردیم، تا با داشتن دیدی جامع نسبت به سازوکارهای انواع سهام در بازار بورس و اوراق بهادار، بتوانید برنامه‌ریزی دقیق‌تر و سودآوری را در سرمایه‌گذاری‌های خود رقم بزنید.
