حجم مبنا چیست؟
برای افرادی که به خرید‌و‌فروش سهام علاقه‌مندند، درک مفاهیم پایه‌ای همچون تعریف حجم مبنا در بورس، اهمیت بالایی دارد. برای افرادی که به خرید‌و‌فروش سهام علاقه‌مندند، درک مفاهیم پایه‌ای همچون «حجم مبنا» ضروری است. حجم مبنا معیاری است که برای کنترل نوسانات قیمتی سهام در بازار سرمایه استفاده می‌شود. این حجم تعیین می‌کند که برای تاثیرگذاری یک قیمت مشخص بر قیمت پایانی سهم، چه تعداد معامله باید انجام شود.
فرض کنید در بازاری با تعداد زیادی خریدار و فروشنده، محصولی در قیمت خاصی معامله می‌شود. اگر تنها یک معامله با قیمت بالاتر انجام شود، این معامله تأثیر قابل‌توجهی بر میانگین وزنی قیمت‌ها نخواهد داشت. اما اگر تعداد زیادی معامله با قیمت بالاتر صورت گیرد، این قیمت به‌عنوان یک عامل موثر در محاسبه‌ی میانگین قیمت‌ها در نظر گرفته می‌شود. به این حجم موردنیاز برای تأثیرگذاری بر میانگین قیمت، حجم مبنا می‌گویند.
درک این نکته که منظور از حجم مبنا چیست، یکی از ابزارهای کلیدی برای جلوگیری از نوسانات شدید قیمتی است و شناخت دقیق آن به سرمایه‌گذاران کمک می‌کند تا تصمیمات معاملاتی بهتری بگیرند.
فرمول محاسبه‌ی حجم مبنا چیست؟
برای محاسبه‌ی حجم مبنای یک شرکت با سرمایه‌ی کمتر از ۲۰ هزار میلیارد ریال، ابتدا تعداد سهام شرکت را در عدد ۰.۰۰۰۴ ضرب کنید. سپس این مقدار را در قیمت پایانی سهم در آخرین روز معاملاتی هفته (چهارشنبه) ضرب کنید. در این مرحله، سه حالت ممکن است به وجود آید:
- اگر مقدار به‌دست‌آمده بین ۵۰ تا ۱۰۰ میلیارد ریال باشد، حجم مبنا برای شنبه همان عدد خواهد بود.
- اگر کمتر از ۵۰ میلیارد ریال باشد، حجم مبنا با تقسیم ۵۰ میلیارد ریال بر قیمت پایانی روز چهارشنبه محاسبه می‌شود.
- اگر بیش از ۱۰۰ میلیارد ریال باشد، حجم مبنا برابر با ۱۰۰ میلیارد ریال تقسیم بر قیمت پایانی روز چهارشنبه خواهد بود.
برای شرکت‌هایی با سرمایه ۲۰ هزار میلیارد ریال یا بیشتر، حداکثر ارزش مبنا ۱۲۰ میلیارد ریال است. حجم مبنا به‌طور‌مستقیم در سایت tsetmc برای هر نماد قابل‌مشاهده است و نیازی به انجام محاسبات دستی نیست.
همچنین، برای ایجاد نوسان قیمت در سهم، باید حداقل ۱۰ درصد از تعداد کل سهام در طول یک سال معامله شود. این مقدار به ۲۵۰ روز کاری تقسیم شده و عدد ۰٫۰۰۰۴ به دست می‌آید. برای محاسبه حجم مبنا، این عدد را در تعداد کل سهام شرکت ضرب کنید:
حجم مبنا در فرابورس چیست؟
تا تاریخ ۱۲ اسفند ۱۳۹۸، حجم مبنای تمامی شرکت‌های فرابورسی معادل یک سهم بود. ممکن است این سوال برایتان ایجاد گردد که منظور از حجم مبنا ۱ چیست و چرا حجم مبنا یک است، این حالت یعنی معامله یک سهم کافی بود تا تغییرات قیمت ثبت شود، بدون توجه به حجم معاملات، با این وجود برای محاسبه‌ی قیمت پایانی، میانگین وزنی قیمت مدنظر قرار می‌گرفت. اما از این تاریخ به بعد، قانون حجم مبنا به شرکت‌های بازار اول و دوم و همچنین بازار پایه‌ی فرابورس گسترش یافت.
در این حالت، حجم مبنا معادل چهار در ۱۰ هزار تعداد سهام هر شرکت تعیین می‌شود. البته در این خصوص برای شرکت‌های بازار پایه استثنایی وجود دارد و حداقل ارزش مبنا بر اساس تابلوهای مختلف تعیین می‌شود یعنی در تابلوی زرد ۲۰ میلیارد ریال، در تابلوی نارنجی ۱۰ میلیارد ریال و در تابلوی قرمز ۵ میلیارد ریال در نظر گرفته می‌شود. اما برای سایر شرکت‌های فرابورسی، قانون مربوط به حجم مبنا مشابه شرکت‌های فعال در بازار بورس است. همچنین، در روز بازگشایی نمادهای جدید در فرابورس (مانند افزایش سرمایه یا عرضه‌ی اولیه)، حجم مبنا یک است و دامنه‌ی نوسان وجود ندارد، بنابراین قیمت سهام بر اساس عرضه‌و‌تقاضا تعیین می‌شود.
به‌طور خلاصه اگر بخواهیم بگوییم، حجم مبنا یک یعنی چی؟ باید گفت؛ در روزهایی که این قانون اعمال می‌شود، حتی کوچک‌ترین معاملات نیز می‌توانند به‌طور مستقیم و کامل بر تغییرات قیمت سهام تأثیر بگذارند. به عبارتی دیگر، هر معامله‌ای بدون در نظر گرفتن حجم کل، اثر فوری بر قیمت پایانی سهم خواهد داشت.
حجم مبنا بورس چیست؟
حجم مبنا در بازار سرمایه به‌عنوان معیاری برای کنترل نوسانات شدید قیمت سهام در نظر گرفته می‌شود. این حجم نشان‌دهنده تعداد سهامی است که باید در یک جلسه معاملاتی خرید‌و‌فروش شود تا قیمت پایانی سهم معادل میانگین وزنی قیمت‌های آن روز تعیین شود. به عبارت دیگر، اگر تعداد سهام معامله‌شده کمتر از حجم مبنا باشد، تغییرات قیمت پایانی نیز به همان نسبت کاهش می‌یابد.
آشنایی با مفاهیم کلیدی در تابلوی معاملات بورس
هنگامی که به صفحه‌‌ی هر نماد در سایت tsetmc مراجعه می‌کنید، جدولی زیر عنوان نماد مشاهده خواهید کرد که به شرح مختصری از عناوین اصلی آن پرداخته می‌شود:
- قیمت آخرین معامله: قیمت آخرین معامله، نشان‌دهنده‌ی آخرین نرخ معاملاتی یک سهم در روز معاملاتی است و به‌تنهایی نمی‌تواند تغییرات قیمتی را به‌طور‌کامل منعکس کند. برای مثال، اگر آخرین قیمت معامله‌ی سهام ۹۵۰۰ ریال باشد، این قیمت به‌معنای انجام آخرین معامله در این رقم است. در کنار این قیمت، دو عدد به نمایش درمی‌آید که تغییرات ریالی و درصدی قیمت آخرین معامله نسبت‌به قیمت پایانی روز قبل را نشان می‌دهند. تغییرات مثبت به رنگ سبز و منفی به رنگ قرمز در سایت tsetmc نمایش داده می‌شود .
- قیمت پایانی: قیمت پایانی یا اصلی در tsetmc به‌معنای میانگین وزنی قیمت‌های معاملاتی سهام در طول روز است. این قیمت به‌نحوی محاسبه می‌شود که حجم معاملات در تعیین آن مؤثر است، بنابراین اگر حجم معاملات در قیمت‌های مختلف متفاوت باشد، قیمت پایانی به قیمت‌هایی که حجم بیشتری داشته‌اند، نزدیک‌تر خواهد بود.
- حجم معاملات: حجم معاملات به تعداد کل سهام معامله‌شده در یک روز اشاره دارد. برای مثال، اگر حجم معاملات 9 میلیون و ۵۲۶ هزار سهم باشد، یعنی این تعداد سهام در آن روز مورد خرید‌و‌فروش قرار گرفته است.
قانون حجم مبنا چیست؟
حجم مبنا بر اساس دستورالعمل‌های سازمان بورس محاسبه می‌شود و برای حفظ ثبات و امنیت در بازار، قوانین خاصی برای تعیین آن وضع شده است. بر اساس مقررات سازمان بورس، حجم مبنای سهام در بورس تهران معادل ۰.۰۰۰۴ تعداد کل سهام شرکت است. این قانون برای شرکت‌های با سرمایه‌ی کمتر از ۲۰ هزار میلیارد ریال حداقل ارزش مبنا ۵۰ میلیارد ریال و برای شرکت‌های با سرمایه‌ی بیشتر از این مقدار، حداکثر ارزش مبنا ۱۰۰ یا ۱۲۰ میلیارد ریال را تعیین می‌کند. حجم مبنا با‌توجه‌به قیمت پایانی سهام در آخرین روز معاملاتی هر هفته محاسبه و از اولین روز معاملاتی هفته بعد اعمال می‌شود. حجم مبنا برای شرکت‌های مختلف با‌توجه‌به سرمایه ثبت‌شده، بازار معاملاتی (بورس، فرابورس، و بازارهای مختلف آن) و وجود یا عدم وجود بازارگردان متفاوت است.
قوانین جدید حجم مبنا در بورس
در قوانین جدید بورس، استثنائاتی برای محاسبه حجم مبنا وجود دارد که در ادامه به آن‌ها پرداخته می‌شود. پیش از این، باید با مفهوم ارزش مبنا آشنا شوید. ارزش مبنا به‌معنای ضرب حجم مبنا در قیمت پایانی سهم در آخرین روز معاملاتی هر هفته است که این روز معمولاً چهارشنبه‌ها در نظر گرفته می‌شود.
برای شرکت‌هایی با سرمایه کمتر از ۲۰ هزار میلیارد ریال:
- اگر ارزش مبنا بین ۵۰ تا ۱۰۰ میلیارد ریال باشد، حجم مبنا معادل ۰.۰۰۰۴ درصد از کل سرمایه است.
- اگر ارزش مبنا کمتر از ۵۰ میلیارد ریال باشد، حجم مبنا برابر با ۵۰ میلیارد ریال تقسیم بر قیمت پایانی در آخرین روز معاملاتی خواهد بود.
- اگر ارزش مبنا بیشتر از ۱۰۰ میلیارد ریال باشد، حجم مبنا برابر با ۱۰۰ میلیارد ریال تقسیم بر قیمت پایانی در آخرین روز معاملاتی محاسبه می‌شود.
برای شرکت‌هایی با سرمایه‌ی بالای ۲۰ هزار میلیارد ریال:
- در بازه ارزش مبنای ۵۰ تا ۱۲۰ میلیارد ریال، حجم مبنا همان ۰.۰۰۰۴ درصد از کل سرمایه است.
- در غیر این صورت، محاسبات مشابه شرکت‌های با سرمایه‌ی کمتر از ۲۰ هزار میلیارد ریال اعمال می‌شود.
برای بازار اول و دوم فرابورس و شرکت‌هایی با سرمایه‌ی کمتر از ۲۰ هزار میلیارد ریال، در بازه ارزش مبنای ۵۰ تا ۱۰۰ میلیارد ریال و برای شرکت‌های با سرمایه‌ی بیش از ۲۰ هزار میلیارد ریال، در بازه‌ی ارزش مبنای ۵۰ تا ۱۲۰ میلیارد ریال، حجم مبنا برابر با ۰.۰۰۰۴ درصد از کل معاملات است. در غیر این صورت، طبق روش‌های قبلی محاسبه می‌شود.
در بازار پایه‌ی زرد، حداقل ارزش مبنا ۲۰ میلیارد ریال است و سایر قوانین مشابه بازار پایه هستند.
در بازار پایه‌ی نارنجی، حداقل ارزش مبنا ۱۰ میلیارد ریال است و سایر قوانین مشابه بازار پایه است.
برای بازار پایه‌ی فرابورس، حداقل ارزش مبنا ۵ میلیارد ریال است و سایر قوانین مشابه سایر بازارها است.
ارزش حجم مبنا چگونه محاسبه می‌شود؟
حجم مبنا در ابتدای هر هفته محاسبه و تغییر می‌یابد و باید بین ۵۰ میلیون تا ۱ میلیارد تومان باشد. این محدودیت برای جلوگیری از مشکلاتی که برای سهام شرکت‌های با ارزش بالا یا پایین ایجاد می‌شود، تعیین شده است.
برای محاسبه ارزش حجم مبنا:
- عدد حجم مبنا را با قیمت پایانی سهم در روز چهارشنبه ضرب می‌کنیم.
- اگر حاصل بین ۵۰ میلیون و ۱ میلیارد تومان باشد، همان عدد برای هفته‌ی بعد استفاده می‌شود.
- اگر کمتر از ۵۰ میلیون تومان باشد، حجم مبنا برابر با ۵۰ میلیون تومان تقسیم بر قیمت پایانی روز چهارشنبه خواهد بود.
- اگر بیشتر از ۱ میلیارد تومان باشد، حجم مبنا برابر با ۱ میلیارد تومان تقسیم بر قیمت پایانی روز چهارشنبه محاسبه می‌شود.
محدوده حجم مبنا:
- حداکثر: ۱ میلیارد تومان
- حداقل: ۵۰ میلیون تومان
محاسبات حجم مبنا برای هفته‌ی آینده در آخرین روز کاری هفته (چهارشنبه) انجام می‌شود.
مثال محاسبه قیمت پایانی:
فرض کنید قیمت پایانی یک نماد در روز گذشته ۱۲۰ تومان و حجم مبنا ۲ میلیون سهم است. اگر حجم معاملات روز جاری ۱ میلیون سهم باشد (۵۰ درصد حجم مبنا)، برای محاسبه قیمت پایانی:
- میانگین وزنی معاملات روز جاری را محاسبه کنید (مثلاً ۱۳۰ تومان).
- تفاوت میانگین وزنی و قیمت پایانی روز گذشته را به حجم مبنا تقسیم کنید و نتیجه را به قیمت پایانی روز گذشته اضافه کنید.
فرمول محاسبه‌ی قیمت پایانی:
حالت اول: حجم معاملات کمتر از حجم مبنا
= P2قیمت پایانی روز جاری
= P1قیمت پایانی روز قبل
= z میانگین وزنی قیمت در روز جاری p2 = p1 [(z-p1) y ÷ x]
= y حجم معاملات
= x حجم مبنا شرکت
حالت دوم: حجم معاملات مساوی یا بیشتر از حجم مبنا
= p2قیمت پایانی روز جاری
= z میانگین وزنی قیمت در روز جاری p2 = z
مجموع تعداد سهام ÷ مجموع ارزش z =
این محاسبات تعیین‌کننده قیمت پایانی و نوسانات مجاز در روزهای بعد خواهد بود.
مزایا و معایب حجم مبنا
حجم مبنا در بورس به‌عنوان یک ابزار برای کنترل نوسانات شدید و جلوگیری از تغییرات ناگهانی قیمت‌ها طراحی شده است. این روش از ایجاد قیمت‌های غیرواقعی جلوگیری می‌کند و به‌طور کلی باعث ثبات در روند قیمت‌ها می‌شود.
با این حال، حجم مبنا می‌تواند مشکلاتی نیز به‌همراه داشته باشد. در مواقعی که صف‌های خرید یا فروش ایجاد می‌شود، ممکن است مقدار قابل‌توجهی سرمایه بلوکه شود که این موضوع موجب کاهش سرعت نوسان قیمت‌ها در هر دو جهت صعودی و نزولی می‌شود.
در شرایطی که حجم معاملات به طور قابل‌توجهی کاهش می‌یابد، به اصطلاح گفته می‌شود که سهم “خشک” شده و نوسانات کمی دارد. برای رفع این مشکل، سازمان بورس در دوره‌های مشخص، مانند یک روز معاملاتی، ممکن است نماد سهام را بدون حجم مبنا و دامنه نوسان باز کند تا از طریق عرضه‌و‌تقاضا، قیمت مناسب تعیین شود.
