ارزش دفتری سهم که در زبان انگلیسی book value خوانده می‌شود، همان ارزش و بهای خالصی است که به‌جهت محاسبات حسابداری در ترازنامه‌ی شرکت‌ها برای سهام یک شرکت ثبت می‌گردد. در این مطلب به طور مفصل در رابطه با تعریف ارزش دفتری سهم و چگونگی محاسبه‌ی آن صحبت می‌کنیم؛ همچنین در خصوص مزایا و معایب این پارامتر در ارزیابی ارزشمندی سهم از دیدگاه خریدار سهام مطالبی را بیان خواهیم نمود.
ارزش دفتری سهم چیست؟
طبق ساده‌ترین تعریف، ارزش دفتری عبارت است از ارزش کل دارایی آن شرکت، منهای بدهی‌های شرکت. ارزش دفتری شرکت می‌تواند به‌عنوان معیار مناسبی برای اندازه‌گیری ارزش سهام آن شرکت مورد استفاده قرار بگیرد. بنابراین با محاسبه‌ی ارزش دفتری سهم، شرکت‌ها قابل ارزیابی و مقایسه با هم خواهند شد؛ البته این معیار، نواقصی نیز دارد که در پایان مطلب به آن‌ها اشاره می‌کنیم.
علّت نام‌گذاری این پارامتر به نام ارزش دفتری، آن است که در حسابداری شرکت‌ها، ترازنامه‌ی شرکت به‌عنوان یک «دفتر» در نظر گرفته می‌شود.
محاسبات ارزش دفتری کل سهام
شرکت‌ها از زمان تأسیس خود، یک ترازنامه دارند که در آن ارزش دارایی خود را مکتوب می‌کنند. از طرف دیگر با گذشت زمان کسب درآمد، افزایش سرمایه و… باعث می‌شود تا دارایی‌های شرکت تغییر داشته باشند؛ به‌عنوان مثال، برخی از شرکت‌ها در طول زمان عملکرد خود، با ذخیره‌ی درآمدهای حاصله در حساب اندوخته‌شان و افزودن آن به حساب سرمایه یا خرید ماشین‌الات، املاک، برندها و… دارایی‌های خود را گسترش می‌دهند. از طرف دیگر، دارایی‌ها می‌توانند در معرض استهلاک نیز قرار بگیرند و شرکت‌ها ناچار به صرف هزینه برای تعمیرات آن باشند؛ به این ترتیب هرسال درصدی از دارایی‌های شرکت کاسته خواهد شد. خلاصه این‌که ارزش دارایی شرکت‌ها در طی زمان ثابت نیست!
شرکت‌ها از زمان تأسیس خود، یک ترازنامه دارند که در آن ارزش دارایی خود را مکتوب می‌کنند. از طرف دیگر با گذشت زمان کسب درآمد، افزایش سرمایه و… باعث می‌شود تا دارایی‌های شرکت تغییر داشته باشند؛ به‌عنوان مثال، برخی از شرکت‌ها در طول زمان عملکرد خود، با ذخیره‌ی درآمدهای حاصله در حساب اندوخته‌شان و افزودن آن به حساب سرمایه یا خرید ماشین‌الات، املاک، برندها و… دارایی‌های خود را گسترش می‌دهند. از طرف دیگر، دارایی‌ها می‌توانند در معرض استهلاک نیز قرار بگیرند و شرکت‌ها ناچار به صرف هزینه برای تعمیرات آن باشند؛ به این ترتیب هرسال درصدی از دارایی‌های شرکت کاسته خواهد شد. خلاصه این‌که ارزش دارایی شرکت‌ها در طی زمان ثابت نیست!
۷۰۰ – ۳۰ = ۶۷۰ میلیون تومان ارزش دفتری دستگاه مورد نظر است. اگر این محاسبات را برای تک‌تک دارایی‌های شرکت انجام دهیم، ارزش دفتری خالص دارایی‌های آن شرکت را محاسبه کرده‌ایم.
محاسبات ارزش دفتری هر سهم
همان‌طور که گفتیم کم‌کردن بدهی‌های شرکت از مجموع دارایی‌های آن، سبب می‌شود تا ارزش دفتری کل سهام شرکت (حقوق صاحبان سهام) به دست آید.
حقوق صاحبان سهام = دارایی‌ها – بدهی‌ها
حال برای محاسبه‌ی ارزش دفتری برای هر سهم، ارزش خالص دارایی‌های شرکت در ترازنامه (حقوق صاحبان سهام یا همان سهام‌داران شرکت)، بر تعداد سهام منتشرشده‌ی شرکت تقسیم خواهد شد:
به‌عنوان نمونه شرکتی که دارایی‌هایی به ارزش ۲۴ میلیارد تومان داشته باشد و بدهی‌های آن مجموعاً ۸ میلیارد تومان باشد طبق روش اول، ارزش دفتری کل حقوق صاحبان سهام برابر با ۲۴-۸ = ۱۶ میلیارد تومان محاسبه می‌شود. برای محاسبه‌ی ارزش دفتری هر سهم، این رقم به‌عنوان حقوق صاحبان سهام می‌بایست بر تعداد سهام جاری آن شرکت تقسیم شود؛ اکنون اگر تعداد سهام منتشرشده در این شرکت، ۱۲ میلیون سهم باشد. بنابراین:
۱۶۰۰۰۰۰۰۰۰۰/۱۲۰۰۰۰۰۰= ۱۳۳۳.۳۳ تومان که این رقم برابر با ارزش دفتری هر سهم خواهد بود.
فواید و ایرادهای ارزش دفتری سهم
در این مطلب بیان کردیم که ارزش دفتری چیست و چطور می‌توان آن را برای مجموع سهام و هر سهم محاسبه کرد. در این قسمت قصد داریم تا این پارامتر ارزیابی شرکت را مورد بحث قرار دهیم و بدانیم مزایا و معایب ارزش دفتری سهم چیست.
ازآنجاکه ارزش دفتری سهام، از کسر بدهی‌ها از کل دارایی شرکت به دست می‌آید، بسیار شفاف است؛ یعنی هم ارزش دارایی شرکت عیناً در ترازنامه نقل شده است، هم بدهی‌های شرکت کاملاً شفاف در دسترس خواهد بود. بنابراین، امکان دست‌کاری این محاسبات وجود ندارد. درنتیجه سرمایه‌گذارانی که برای معاملات سهام، به پارامتر ارزش دفتری سهم آن شرکت توجه دارند، با یک عدد واقعی روبه‌رو خواهند بود. این دسته از سرمایه‌گذاران زمانی که برای خرید سهام، با قیمت بازاری سهام کم‌تر از ارزش دفتری آن سهم مواجه می‌شوند، آن را یک فرصت خرید مناسب می‌بینند.
ارزش ذاتی سهم چیست و چگونه محاسبه می‌شود؟
اما از طرف دیگر، در محاسبات ارزش دفتری سهم، هیچ‌گونه خبری از حقوق مالکیت معنوی و دارایی‌های نامشهود شرکت نیست! بنابراین این محاسبات برای شرکت‌هایی که صنعتی نیستند، مثل شرکت‌های خدماتی، رقم پایین و ناچیزی خواهد بود. به‌عبارت‌دیگر، سهام شرکت‌هایی که سرمایه‌ی تجهیزات زیادی ندارند، در حالی‌که کارمندان آن شرکت جزو سرمایه‌ی آن هستند، ارزش دفتری محاسبه‌شده برای سهم آن‌ها ناچیز و غیرواقعی خواهد بود. برای حل این مشکل گفته می‌شود که ارزش دفتری سهم را تنها برای مقایسه‌ی سهام شرکت‌های هم‌رده در نظر بگیرید؛ یعنی ارزش دفتری سهم برای مقایسه‌ی شرکت‌هایی که خدمات و محصولات مشابهی ارائه می‌دهند، قابل استفاده خواهد بود.
مشکل دیگری که در خصوص ارزش دفتری سهم به چشم می‌خورد این است که دارایی شرکت‌ها که در ترازنامه‌ی شرکت ثبت شده‌اند، به‌روز نیستند و هنگام محاسبات، ممکن است به تغییرات چشمگیر و عجیب برسیم! این امر به خصوص در شرایط اقتصاد تورمی دیده می‌شود.
ارزش سهام در بازار و ارزش دفتری سهم
فکر می‌کنید ارزش سهام شرکت در بازار از ارزش دفتری آن بالاتر باشد یا پایین‌تر؟ به‌طورکلی در بیش‌تر مواقع، ارزش سهام در بازار، رقمی بالاتر از ارزش دفتری آن سهم است، علّت این امر به نحوه‌ی محاسبه‌ی ارزش دفتری باز می‌گردد. همان‌طور که در این مطلب توضیح دادیم، محاسبات ارزش دفتری سهم از در نظر گرفتن دارایی‌های نامشهود مانند اختراعات شرکت، مالکیت معنوی، برند، منابع انسانی و … عاجز است. این در حالی است که این موارد روی قیمت سهام شرکت در بازار، تأثیرگذار خواهند بود؛ بنابراین معمولاً مشاهده می‌شود نرخ بازاری سهام، رقمی بالاتر از ارزش دفتری محاسبه شده برای آن سهم داشته باشد.
ارزش دفتری سهم و اهمیت و کاربرد ارزیابی شرکت‌ها
اکنون می‌خواهیم اهمیت این مقایسه بین شرکت‌ها را بررسی کنیم. از دیدِ یک سرمایه‌گذار، در بازار بورس فرصت‌های فراوانی برای خریدوفروش سهام شرکت‌های مختلف وجود دارد. امّا انتخاب گزینه‌ی مناسب برای خرید سهام، کمی گیج‌کننده است؛ به‌عبارت‌دیگر سرمایه‌گذار باید بداند که پول و سرمایه‌ی خود را برای خرید سهام کدام شرکت به کار بگیرد، یعنی سرمایه‌گذار باید وضعیت سوددهی یا زیان‌دهی شرکت‌های مختلف را محاسبه کرده، تخمین بزند کدام شرکت برای وی سوددهی بیشتری خواهد داشت. بنابراین، سرمایه‌گذار به پارامترهایی نیاز دارد تا بتواند شرکت‌ها را از نظر ارزش سهام مقایسه کند. این پارامتر، باید به سرمایه‌گذار بفهماند که خرید و معامله‌ی سهام کدام شرکت، منطقی‌تر و پرسودتر است.
معیارهای متنوع ارزیابی شرکت‌ها، به سرمایه‌گذار کمک می‌کنند تا بتواند شرکت‌ها را از منظرهای مختلف با هم مقایسه کند؛ البته برای داشتن یک مقایسه‌ی جامع، باید پارامترهای مختلف را در کنار هم به کار برد؛ چرا که هر پارامتر، نقاط ضعفی دارد که توسط پارامتر دیگر پوشش‌دهی می‌شود. در این مطلب نقاط قوت و ضعف معیار ارزش دفتری سهم را بررسی می‌کنیم.
جمع‌بندی آکادمی دانایان
مطالعه و محاسبات برای به‌دست‌آوردن ارزش دفتری سهام شرکت، پارامتر مناسبی برای ارزیابی ارزش آن شرکت است و با این پارامتر می‌توانید تا حدودی شرکت‌ها را با هم مقایسه کنید. امّا اگر قصد دارید مقایسه‌ی دقیق‌تری انجام دهید، می‌بایست سایر منابع مالی شرکت از جمله گزارش‌های مالی، ترازنامه، دارایی‌ها و بدهی‌های آن شرکت را نیز مطالعه کنید. در هر یک از این منابع، اطلاعاتی درج می‌شود که می‌تواند به شما نشان دهد وضعیت فعلی و آتی شرکت از نظر سوددهی یا زیان‌دهی چگونه است.
مطالعه و محاسبات برای به‌دست‌آوردن ارزش دفتری سهام شرکت، پارامتر مناسبی برای ارزیابی ارزش آن شرکت است و با این پارامتر می‌توانید تا حدودی شرکت‌ها را با هم مقایسه کنید. امّا اگر قصد دارید مقایسه‌ی دقیق‌تری انجام دهید، می‌بایست سایر منابع مالی شرکت از جمله گزارش‌های مالی، ترازنامه، دارایی‌ها و بدهی‌های آن شرکت را نیز مطالعه کنید. در هر یک از این منابع، اطلاعاتی درج می‌شود که می‌تواند به شما نشان دهد وضعیت فعلی و آتی شرکت از نظر سوددهی یا زیان‌دهی چگونه است.
