صندوق پروژه و هر آنچه که پیرامون آن باید بدانید

دستیابی به رشد و توسعه‌ی اقتصادی از اهداف بسیار رایج در اقتصاد کشور‌هاست که رسیدن به آن مستلزم در اختیار داشتن برخی ملزومات و استفاده‌ی بهینه‌ی از آن‌ها است. بدون شک برای تحقق رشد اقتصادی باید سعی شود تا از طرق مختلف به ظرفیت عرضه‌ی کشور‌ها افزود تا تولید ناخالص داخلی کشور‌ها روندی روبه‌رشد را تجربه کند. در این مسیر بخش خصوصی و دولت نقشی مهم را ایفا می‌کنند. اما پروژه‌های مختلفی که در نهایت منجر به افزایش عرضه در اقتصاد خواهند شد برای شروع، احتیاج به سرمایه دارند.

فرآیند ایجاد این سرمایه‌ی لازم را تأمین مالی پروژه‌ها می‌نامند که از طرق مختلف قابل انجام است. یکی از این روش‌ها بهره‌گیری از صندوق‌های تأمین مالی است که دارای انواع مختلفی نظیر صندوق سرمایه‌گذاری زمین و ساختمان، صندوق سرمایه‌گذاری جسورانه و صندوق سرمایه‌گذاری پروژه است. ما در این مقاله به بحث‌وبررسی صندوق سرمایه‌گذاری پروژه، نحوه‌ی شکل‌گیری و فعالیت آن، ارکان صندوق، مزایا و معایب و ریسک‌های این صندوق خواهیم پرداخت. اما پیش از آن لازم است تا توضیح مختصری در ارتباط با صندوق تأمین مالی ارائه دهیم. توضیحات بیشتر در ارتباط با صندوق تأمین مالی را می‌توانید در مقاله‌ی مربوط به صندوق تأمین مالی مطالعه کنید.

صندوق تأمین مالی و جایگاه صندوق پروژه در آن

همان‌طور که اشاره کردیم احداث پروژه‌های باصرفه‌ی اقتصادی که توانایی اضافه‌کردن ظرفیت تولیدی کشور را داشته باشند امری بسیار بااهمیت است. اما برای تأمین مالی این پروژه‌ها یکی از ابزار‌های نوین و سودمند، صندوق تأمین مالی است. این صندوق‌ها فوایدی دوجانبه دارند؛ اما منظور از فواید دوجانبه چیست؟ صاحبان حِرَف و ایده‌های مختلف ممکن است توانایی اجرای ایده‌هایشان را از منظر مالی نداشته باشند و از سوی دیگر دارندگان وجوه مازاد نیز تخصص لازم در امور مختلف را برای سرمایه‌گذاری در آن زمینه نداشته باشند. در این‌ بین برقراری فضایی امن برای سرمایه‌گذاری می‌تواند از طریق صندوق‌های تأمین مالی شکل بگیرد که علاوه بر مزایایی که در سرمایه‌گذاری در صندوق‌ها برای تمامی انواع صندوق‌ها می‌توان در نظر داشت، فوایدی نظیر کاهش ریسک تأمین مالی، بهره‌گیری از صرفه‌های ناشی از مقیاس و … را نیز برای پروژه‌ها مطرح کرد.
به طور مثال شاید برای یک شرکت سهامی چندان اهمیتی نداشته باشد که سرمایه‌اش توسط صندوق تأمین شده یا اشخاص حقیقی و حقوقی، اما اگر شما به عنوان صاحب یک ایده در صدد اجرای آن باشید، تأمین مالی از طریق صندوق‌ها نسبت به اشخاص فضای امن‌تری را برای شما فراهم می‌کند چرا که وارد و خارج‌شدن سرمایه‌گذاران در صورت بهره‌گیری از صندوق، ریسک و هزینه‌ی کمتری را به شما تحمیل می‌کند.
به عبارت ساده، صندوق تأمین مالی نوعی از صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک است که فرایند تأمین مالی در بازار سرمایه را انجام داده و علاوه بر تأمین مالی پروژه‌های مختلف، مزایایی را برای سرمایه‌گذاران در پی دارد. این صندوق‌ها در سه قالب صندوق سرمایه‌گذاری زمین و ساختمان، صندوق سرمایه‌گذاری جسورانه و صندوق سرمایه‌گذاری پروژه به فعالیت خواهند پرداخت.

صندوق سرمایه‌گذاری پروژه چیست؟

صندوق سرمایه‌گذاری پروژه یکی از ابزار‌های تأمین مالی برای پروژه‌های مختلف است که به‌عنوان یک صندوق سرمایه‌گذاری مشترک عمل خواهد کرد. این صندوق‌ها وجوه خرد را از سرمایه‌گذاران دریافت و آن‌ها را در پروژه‌ی به خصوصی که در اساس‌نامه و امیدنامه‌ی صندوق قید شده است سرمایه‌گذاری می‌کنند. بهره‌گیری از این نوع صندوق‌ها دارای مزیت‌هایی است که هم سرمایه‌گذاران و هم صاحبان پروژه‌ها را ترغیب به استفاده از این ابزار می‌کند. مزیت‌هایی مانند معافیت مالیاتی تا زمان بهره‌برداری، وجود بازارگردان کمک‌کننده به نقدشوندگی واحدها و همین‌طور عدم لغو پروژه‌ها به علت فقدان سرمایه و یا توقف فرایند تأمین مالی از جمله‌ی این فواید است.

نحوه‌ی عملکرد صندوق پروژه

صندوق سرمایه‌گذاری پروژه در ابتدا با تأسیس یک شرکت سهامی خاص که سهام آن در اختیار صندوق است شروع به فعالیت می‌کند. صندوق پروژه از طریق انتشار واحد‌های سرمایه‌گذاری خود اقدام به جمع‌آوری وجوه و به وسیله‌ی این وجوه جذب شده شرکت سهامی خاصی را که برای پیشبرد پروژه‌ی مدنظر تأسیس شده است، تأمین مالی می‌کند. لازم به ذکر است که ممکن است گاهی اوقات اقدام به تأسیس شرکتی جدید به‌عنوان شرکت پروژه نشود و از شرکت‌های فعال در زمینه‌ی پروژه‌ی مدنظر استفاده شود؛ البته در این حالت باید شرکتی که از آن استفاده می‌شود دارای برخی از شرایط خاص باشد که در قوانین و مقررات مربوطه ذکر شده است.
پس از اتمام فرایند پروژه و رسیدن به مرحله‌ی بهره‌برداری، شرکت تأسیس شده یا همان شرکت پروژه از سهامی خاص تبدیل به سهامی عام می‌شود و سهام آن وارد بازار می‌شود. در این حالت صاحبان واحدهای سرمایه‌گذاری صندوق به نسبت میزان سرمایه‌ی خود، صاحب سهام این شرکت خواهند شد و بدین ترتیب صندوق پروژه به‌عنوان یک واسطه-گر حذف خواهد شد.

ارکان صندوق سرمایه‌گذاری پروژه

به ‌طور کلی ارکان صندوق پروژه را می‌توان شامل مجمع صندوق، ارکان اداره‌کننده، ارکان نظارت‌کننده و ارکان تضمین‌کننده دانست که در ادامه به شرح هر یک از آن‌ها خواهیم پرداخت.

1. مجمع صندوق سرمایه‌گذاری پروژه:

   مجمع صندوق در مرتبه‌ی اول با حضور مؤسسین و در دفعات بعدی با حضور دارندگان واحدهای سرمایه‌گذاری تشکیل می‌شود. تمامی ارکان شرکت و دارندگان واحدهای سرمایه‌گذاری اجازه‌ی حضور در مجمع را دارند؛ البته رکن متولی به‌عنوان نماینده‌ی سهام‌داران خرد محسوب شده و در مجمع حاضر می‌شود اما با این ‌حال مانعی برای حضور دارندگان کمتر از یک درصد واحدهای سرمایه‌گذاری وجود ندارد و با احراز هویت می‌توانند در مجمع شرکت کنند. از مهم‌ترین وظایف مجمع می‌توان به تصمیم‌گیری درباره‌ی انتخاب و تغییر سایر ارکان صندوق، تصویب اساس‌نامه و امیدنامه‌ی صندوق و تغییرات آن‌ها، تصویب تغییرات در طرح توجیهی در شرایط خاص، بررسی گزارش‌های مدیر و هیئت‌مدیره و اظهارنظر حسابرس، تصویب صورت‌های مالی، تصمیم‌گیری در ارتباط با انحلال صندوق و تعیین اعضای هیئت‌مدیره اشاره کرد. لازم به ذکر است که برخی از این تصمیمات به علت رعایت بهتر حقوق سرمایه‌گذاران، باید به تأیید سازمان بورس و اوراق بهادار نیز برسد.

2. هیئت‌مدیره صندوق پروژه:

   هیئت‌مدیره صندوق از پنج عضو تشکیل می‌شود. یکی از این اعضا همان مدیر صندوق است که مستقیماً توسط مجمع انتخاب می-شود. چهار عضو دیگر اشخاص حقیقی یا حقوقی که توسط مجمع انتخاب می‌شوند و سپس اشخاص حقوقی فردی را به‌عنوان نماینده‌ی خود جهت حضور در هیئت‌مدیره معرفی می‌کنند. جابه‌جایی این نمایندگان اشخاص حقوقی هم، ابتدا باید نزد سازمان بورس و اوراق بهادار ثبت شود. نماینده‌ی رکن متولی نیز بدون داشتن حق رأی می‌تواند در جلسات هیئت‌مدیره شرکت کند. تصمیم‌گیری در خصوص افزایش سرمایه‌ها، بررسی دلایل مدیرعامل در خصوص انحرافات پروژه از طرح توجیهی، تصمیم‌گیری در خصوص هزینه‌ها و بررسی تغییرات احتمالی در ارتباط با طرح توجیهی پروژه از مهم‌ترین وظایف هیئت‌مدیره است.

3. مدیر صندوق سرمایه‌گذاری پروژه:

   مدیر صندوق شخصی حقوقی از بین شرکت‌های تأمین سرمایه و یا شرکت‌های بورسی و غیر بورسی فعال در زمینه‌ی مربوط به پروژه‌ای است که صندوق به‌منظور انجام آن تأسیس می‌شود. البته سایر نهادهای مالی نیز در صورت داشتن حداقل امکانات لازم برای پذیرش سمت مدیریت صندوق، امکان انتخاب توسط مجمع را دارند. مهم‌ترین وظایف مدیر صندوق عبارت‌اند از: انتشار اطلاعات صندوق در زمان‌های مقرر، تأیید بخش‌های مالی طرح توجیهی و همین‌طور بررسی صورت‌وضعیت‌های پیشرفت مالی پروژه، پیشنهادهای مربوط به افزایش سرمایه، اجرای عملیات فروش و مناقصه در صورت نیاز و …

4. متعهد پذیره‌نویسی صندوق سرمایه‌گذاری پروژه:

   متعهد پذیره‌نویس صندوق، شخصی حقوقی و دارای توان مالی متناسب با شرایط پروژه است که توسط مجمع انتخاب و به تأیید سازمان بورس و اوراق بهادار نیز می‌رسد. مهم‌ترین وظیفه‌ی این رکن آن است که در زمان پذیره‌نویسی اولیه و یا در زمان افزایش سرمایه‌ها با استفاده از حق‌تقدم، می‌بایست نهایتاً ظرف مدت پنج ‌روز کاری پس از گزارش مدیر صندوق در خصوص واحدهای سرمایه‌گذاری باقی‌مانده اقدام به درخواست صدور واحد‌های سرمایه‌گذاری باقی‌مانده مطابق مقررات مربوطه کند و مبلغ معادل قیمت پذیره‌نویسی را برای هر واحد سرمایه‌گذاری به‌حساب صندوق واریز کند.

5. بازارگردان صندوق پروژه:

   بازارگردان صندوق شخصی حقوقی است که توسط مجمع صندوق انتخاب شده و پس از تأیید سازمان بورس و اوراق بهادار شروع به فعالیت خواهد کرد. سازوکار تغییر این رکن نیز به همین شکل است. این رکن برای کمک به نقدشوندگی واحدهای سرمایه‌گذاری تأسیس می‌شود و وظیفه دارد تا مطابق مقررات بازارگردانی واحد‌های سرمایه‌گذاری صندوق را انجام دهد.

6. ناظر فنی صندوق سرمایه‌گذاری پروژه:

   ناظر فنی صندوق با تصویب مجمع و تأیید سازمان بورس اوراق بهادار انتخاب می‌شود و به همین شکل نیز تغییر می‌کند. همچنین ناظر فنی شخصی حقوقی است که در حوزه‌ی نظارت بر پروژه‌های مشابه پروژه‌ی صندوق دارای سوابقی مفید و کافی هست. این شخص حقوقی نباید از اشخاص وابسته به شرکت پروژه یا هرکدام از سایر ارکان صندوق باشد. همان‌طور که از نام این رکن پیداست، وظیفه‌ی این رکن نظارت بر اجرای پروژه مدنظر صندوق است.

7. متولی صندوق پروژه:

   متولی صندوق یک شخص حقوقی از بین شرکت‌های تأمین سرمایه، مشاور سرمایه‌گذاری یا مؤسسات حسابرسی معتمد است که توسط مجمع صندوق، انتخاب و پس از تأیید سازمان بورس شروع به فعالیت می‌کند. همچنین متولی به منزله‌ی یک بازرس عمل کرده و وظیفه‌ی نظارت بر عملکرد سایر ارکان و نمایندگی از طرف سهام‌داران خرد در مجمع را به عهده دارد.

8. حسابرس صندوق سرمایه‌گذاری پروژه:

   حسابرس صندوق از بین مؤسسات حسابرسی معتمد سازمان بورس به پیشنهاد متولی و تصویب مجمع انتخاب می‌شود. نظارت بر کلیه‌ی عملیات مالی صندوق برای به‌دست‌آوردن اطمینان از ثبت صحیح رویدادهای مالی و بررسی و اظهارنظر درباره‌ی گزارش مدیر صندوق در خصوص عملکرد و وضعیت صندوق و همین‌طور صورت‌های مالی صندوق در مقاطع شش‌ماهه و سالانه و مقاطع افزایش سرمایه از مهم‌ترین وظایف حسابرس است.

مزایای سرمایه‌گذاری در صندوق پروژه

برای سرمایه‌گذاری در صندوق‌های سرمایه‌گذاری پروژه مزایای متعددی را می‌توان در نظر گرفت که برخی از آن‌ها برای تمامی صندوق‌ها صدق می‌کند و برخی شاید صرفاً منحصر به صندوق سرمایه‌گذاری پروژه باشد.
اولین حسن بهره‌گیری از این نوع صندوق‌ها، صرفه‌های ناشی از مقیاس هستند. برای درک بهتر مفهوم صرفه‌ی ناشی از مقیاس شرایطی را در نظر بگیرید که به طور مثال تولید انبوه کالایی صرفه‌ی بسیار بالاتری نسبت به تولید خرد دارد؛ در چنین شرایطی مفهوم صرفه‌ی ناشی از مقیاس به وجود می‌آید که در صندوق‌های سرمایه‌گذاری به علت تجمیع سرمایه‌ی سرمایه‌گذاران مختلف و سرشکن شدن برخی از هزینه‌های سرمایه‌گذاری و حتی برخی از هزینه‌های ارکان مختلف، می‌توان از این مزیت استفاده کرد.
مزیت دیگری که می‌توان برای سرمایه‌گذاری در این صندوق‌ها متصور بود، قابلیت اطمینان بالای آن‌ها است. این قابلیت اطمینان نشأت‌گرفته از ارکان نظارتی نظیر متولی، حسابرس و ناظر فنی است که طبق مقررات بهره‌گیری صحیح از آن‌ها سبب کاهش احتمال سوء استفاده از منابع صندوق می‌شود.
مزیت دیگر مسائل مربوط به افزایش سرمایه است که روال آن برای صندوق‌های سرمایه‌گذاری در مقایسه‌ی با شرکت‌های سهامی بسیار منعطف‌تر بوده و حتی در زمان کمتری نیز انجام می‌شود.
معافیت مالیاتی، شفافیت اطلاعاتی ناشی از انتشار گزارش‌های صندوق و همچنین نقدشوندگی واحدهای آن از دیگر مزایای سرمایه‌گذاری در این صندوق‌هاست.

ریسک‌های سرمایه‌گذاری در صندوق سرمایه‌گذاری پروژه

طبیعتاً اگر در سرمایه‌گذاری‌ها به دنبال دریافت بازدهی‌هایی بالاتر از بازدهی سپرده بانکی هستیم باید بخشی از ریسک را بپذیریم تا در ازای آن بتوانیم به بازدهی‌های بیشتری دست پیدا کنیم. این ریسک‌ها ممکن است از پنج محل به صندوق سرمایه‌گذاری پروژه تحمیل شوند.
اولین محل بروز ریسک، ریسک کاهش ارزش دارایی‌های صندوق است. منظور از این امر آن است که پس از بهره‌برداری و فروش پروژه‌ی مدنظر، جریان درآمدی ایجاد شده توانایی پوشش منابع صرف شده در پروژه و سایر هزینه‌های صندوق را نداشته باشد. دومین ریسکی که می‌توان متصور شد، ریسک عدم اتمام پروژه در موعد مقرر است. این ریسک می‌تواند ناشی از قصور ارکان صندوق و یا پیمانکاران مجری طرح باشد؛ البته طبق مواد مطرح شده در اساس‌نامه‌ی صندوق‌ها و همین‌طور قوانین انعقاد قرارداد با پیمانکاران، سازوکارهایی تدارک‌دیده‌شده که زیان ناشی از قصور این دو عامل به سهام‌داران پرداخت شود.
ریسک دیگری که احتمال بروز آن در اقتصادهایی که شرایط با ثباتی را تجربه نمی‌کنند بسیار بالا است، ریسک مربوط به افزایش هزینه‌های پروژه یا کاهش درآمد‌های آن است. در شرایط تورمی اقتصاد کشور ما احتمال آنکه هزینه‌های پروژه تفاوت معناداری با مقدار برآورد شده در طرح توجیهی داشته باشد، وجود دارد.
ریسک کاهش قیمت بازاری واحدهای سرمایه‌گذاری نوعی دیگر از ریسک‌های موجود است که ممکن است ناشی از شرایط کلی بازارها و حتی بالا بودن هزینه‌های مبادلاتی باشد.

سخن پایانی آکادمی دانایان از صندوق سرمایه‌گذاری پروژه

در این مقاله سعی کردیم تا به‌ تمامی موارد با اهمیت در زمینه‌ی صندوق سرمایه‌گذاری پروژه اشاره کنیم. بدون شک صندوق‌های سرمایه‌گذاری به‌عنوان ابزاری برای سرمایه‌گذاری غیرمستقیم مزایایی را برای سرمایه‌گذاران به همراه دارد. اما صندوق‌های تأمین مالی مانند صندوق سرمایه‌گذاری پروژه علاوه بر مزایای سایر صندوق‌ها، امکان جذب سرمایه برای پروژه‌ها، کسب‌وکارها و ایده‌های خلاقانه فراهم می‌کند و این فرایند را برای آن‌ها تسهیل می‌کند؛ از این روی این صندوق‌ها اهمیتی دوجانبه برای عملکرد مطلوب اقتصادی و همین‌طور کسب بازدهی برای سرمایه‌گذاران خواهد داشت.