از شروط اصلی فعالیت در بازار سرمایه و بازار بورس، شناخت و آشنایی دقیق و کامل با انواع مفاهیم، اصطلاحات و روش‌های تحلیل است. با استفاده صحیح از این منابع و تحلیل‌ها می‌توان به یک سرمایه‌گذار و تحلیلگر موفق تبدیل شد. می‌دانید که به‌طورکلی سه نوع تحلیل در بازار سرمایه وجود دارد. تحلیل بنیادی، تحلیل تکنیکال و تحلیل با روش تابلوخوانی این سه دسته را تشکیل می‌دهند. البته که سرمایه‌گذاران حرفه‌ای از مجموعه‌ای از این تحلیل‌ها استفاده می‌کنند و هیچ‌گاه تک‌بعدی عمل نخواهند کرد.
ممکن است از قبل با نسبت‌هایی مثل P/E یا P/S آشنا باشید. این روش‌ها در تحلیل بنیادی و نیز تابلوخوانی دارای ارزش زیادی هستند. از دیگر نسبت‌هایی که بررسی آن از اهمیت زیادی برخوردار است، نسبت P/B است. شرکت‌های زیادی وجود دارند که در حال حاضر با قیمتی پایین‌تر از ارزش دفتری خود معامله می‌شوند. P/B یا نسبت ارزش دفتری مقوله مهمی است که در این نوشتار به بررسی کامل آن خواهیم پرداخت.
P/b چیست؟
نسبت P/B از دو بخش تشکیل شده است. بخش اول price که به معنای قیمت یا ارزش بازاری شرکت و بخش دوم Book value که به معنای ارزش دفتری شرکت است. پس نسبت P/B نشان‌دهنده نسبت قیمت یا ارزش سهم در بازار، به ارزش دفتری شرکت یا همان ارزش سهام شرکت در هنگام تأسیس آن است. ارزش دفتری هر سهم با تقسیم کردن ارزش ویژه به تعداد کل سهام شرکت به دست می‌آید که بیانگر ارزش تاریخی یا ارزش ترازنامه‌ای شرکت خواهد بود.
لازم به یادآوری است که ارزش ویژه هر سهم به مجموع حقوق صاحبان سهام شرکت گفته می‌شود. بخشی از نسبت P/B از ارزش بازار نشئت‌گرفته است. ارزش سهام شرکت در بازار نشان‌دهنده انتظار سهام‌داران از روند فعالیت‌های شرکت و وضعیت آینده آن است. اگر درآمد شرکت‌ها یا همان EPS منفی باشد و یا مقداری بزرگ‌تر یا کوچک‌تر از حد معقول را داشته باشد، می‌توان به ارزش دفتری سهم که واریانس و تغییرات کمتری دارد مراجعه کرده و اهمیت آن دوچندان خواهد شد.
P/B چگونه محاسبه می‌شود؟
اگر بخواهیم P/B یک شرکت را محاسبه کنیم ابتدای امر باید صورت‌های مالی میان‌دوره‌ای سه‌ماهه یا شش‌ماهه شرکت و یا صورت مالی یک‌ساله شرکت را از میان گزارش‌های مالی اخیر و نسبتاً جدید شرکت به دست آوریم.
به‌دست‌آوردن P/B در بورس ایران
برای مشاهده‌ی صورت‌های مالی در بورس ایران می‌توان به سایت سامانه کدال و گاهی اوقات به سایت خود شرکت مراجعه کرد. اگر بخواهیم نسبت P/B را در بورس محاسبه کنیم ابتدا باید پارامتر Book value یا ارزش دفتری را داشته باشیم. ارزش دفتری به‌ازای هر سهم برابر با حاصل تقسیم ارزش ویژه سهم (مجموع حقوق صاحبان سهام شرکت) بر تعداد کل سهام آن شرکت است. جمع حقوق صاحبان سهام شرکت در صورت‌های مالی میان‌دوره‌ای قابل‌مشاهده است.
فرض کنیم حقوق صاحبان سهام یک شرکت مجموعاً برابر ۲۰.۰۰۰.۰۰۰.۰۰۰.۰۰۰ و تعداد کل سهام شرکت ۱۰ میلیارد برگ سهم باشد. در این صورت عدد ۲۰.۰۰۰.۰۰۰.۰۰۰.۰۰۰ را بر ۱۰.۰۰۰.۰۰۰.۰۰۰ تقسیم کرده و حاصل آن برابر ۲۰۰۰ می‌شود. این عدد ارزش دفتری هر سهم شرکت موردنظر خواهد بود.
حال برای محاسبه نسبت P/B به تابلوی معاملاتی سهام شرکت مراجعه کرده و قیمت پایانی سهام که همان P است را استخراج می‌کنیم. با تقسیم قیمت پایانی شرکت بر ۲۰۰۰ نسبت P/B یا نسبت قیمت به ارزش دفتری شرکت به دست خواهد آمد.
تفسیر P/B
نسبت قیمت به ارزش دفتری سهام یک شرکت نشان‌دهنده نسبت حقوق صاحبان سهام شرکت به ارزش دفتری آن است. اگر کمی دقت کنیم، متوجه می‌شویم که قیمت بازاری سهام بیانگر تفکر سرمایه‌گذاران شرکت به وضعیت آینده آن است و به‌نوعی جریانات آینده پول نقد شرکت را برای ما پیش‌بینی می‌کند. ارزش دفتری سهم نیز معیاری بر اساس اصل هزینه تاریخی است. یعنی اگر شرکتی هیچ بدهی نداشته باشد و تمام دارایی‌های خود را نقد کند، چه ارزشی باقی خواهد ماند.
نسبت قیمت به ارزش دفتری معیاری است که سرمایه‌گذاران جستجوگر سهام مستعد، آن را همیشه تحت‌نظر می‌گیرند و بهتر است این نکته را اشاره کنیم که این نسبت عموماً دارای پیوستگی خاصی با بازده حقوق صاحبان سهام یعنی ROE است که ROE نیز یک شاخص مهم و قابل‌اعتماد سهام‌داران به شمار می‌رود. اگر اختلاف بزرگ و قابل‌توجهی بین ROE و نسبت P/B مشاهده کردیم، این امر می‌تواند یک زنگ خطر مهم برای ما باشد. اگر سهام شرکتی رشد بیش از حد کرده بود، باید انتظار داشته باشیم که ROE پایین و P/B بالاتری داشته باشد. به‌طورکلی می‌توانیم بگوییم اگر حقوق صاحبان سهام شرکتی صعودی و روبه‌رشد باشد، نسبت قیمت به ارزش دفتری P/B آن نیز باید صعودی باشد.
ازآنجایی‌که P/B بیانگر رابطه ارزش تاریخی و قیمت اکنون است می‌توانیم بگوییم هرچقدر که نسبت قیمت به ارزش دفتری شرکتی کمتر باشد، شرکت از وضع مناسب‌تری در بازار برخوردار است و به طور وسیع‌تر، هرچقدر P/B بازاری کمتر باشد، اقتصاد آن بازار وضع مناسب‌تری دارد. همان‌طور که استنباط می‌شود، در کشورهای دارای تورم بالا نسبت P/B در طول زمان رشد می‌کند. از لحاظ تحلیلی و ارزنده بودن یک سهم، P/B برابر یا حدود یک، جذاب تلقی می‌گردد. چنانچه مقدار این نسبت کم باشد می‌توان نتیجه گرفت که سهام شرکت زیر ارزش ذاتی خود قرار گرفته است.
محدودیت‌های P/B
گاهی برای استفاده از P/B محدودیت‌هایی داریم که در ادامه به برخی از موارد آن اشاره خواهیم کرد.
محدودیت مربوط به محاسبه ارزش دارایی‌ها:
می‌دانیم که برای محاسبه P/B یکی از اقدامات مهم مراجعه به ترازنامه‌های مالی شرکت است. حقوق صاحبان سهام شرکت از حاصل تفریق بدهی‌ها از کل دارایی شرکت به دست می‌آید. پس متوجه می‌شویم که این دو فاکتور نیز در ترازنامه دارای اهمیت هستند. طبق اصول حسابداری، در صورت وضعیت مالی یا ترازنامه بدهی شرکت‌ها باید به‌روزرسانی شود. اما برای محاسبه دارایی‌های شرکت از بهای تمام‌شده‌ی آن که همان قیمت زمان خرید است استفاده می‌گردد، پس فاکتور حقوق صاحبان سهام مقداری کمتر از چیزی که واقعاً هست محاسبه می‌شود و این موضوع ما را دچار خطا در محاسبات می‌گرداند.
محدودیت مربوط به شرکت‌های زیان‌ده:
چنانچه شرکتی در چند دوره متوالی زیان‌ده باشد به‌نحوی‌که مجموع بدهی‌های شکت از دارایی‌های آن پیشی بگیرد، حقوق صاحبان سهام عددی منفی خواهد بود که دیگر در محاسبه نسبت P/B به کار نمی‌آید.
لحاظ نشدن دارایی‌های جدید در ترازنامه:
همان‌طور که از عنوان پیداست محدودیت سوم استفاده و محاسبه نسبت P/B آن است که احتمال دارد دارایی‌های جدید شرکت در ترازنامه‌ها لحاظ نشده باشد.
رابطه میان P/B و ROE
می‌توان گفت نسبت P/B نمایانگر طرز نگاه و پیش‌بینی سهام‌داران فعال در بازار به وضعیت یک شرکت بورسی است و آن‌ها باتوجه‌به عملکرد شرکت از گذشته تا الان و دیدی که نسبت به آینده قیمت‌ها و روند سوددهی شرکت دارند، قیمت‌ها را شکل می‌دهند. Roe یا بازده حقوق صاحبان سهام نیز برای ما مشخص می‌کند که شرکت چقدر درآمد برای سهام‌داران خود به وجود آورده است. در بررسی رابطه بین این دو فاکتور مهم می‌توان اشاره کرد که اگر ROE یا بازده حقوق صاحبان سهام شرکتی افزایش یابد، P/B آن نیز باید رشد کند و نیز اگر شرکتی دارای نسبت P/B بالایی باشد و درصد بازده حقوق صاحبان سهام آن پایین باشد، قیمت بازاری سهام شرکت رشدی بیش از اندازه داشته است.
نکات تکمیلی مربوط به نسبت P/B
در اقتصادهای دارای تورم نمی‌توان تحلیل دقیقی از نسبت P/B به دست آورد.
در ارزش دفتری شرکت‌ها، دارایی‌های لحاظ شده در ترازنامه ممکن است با قیمت بهای تمام شده محاسبه شده باشند و با قیمت روز محاسبه نشده باشند.
مشاهده اختلافات بزرگ میان نسبت P/B و بازده حقوق صاحبان سهام شرکت یک زنگ خطر و هشداری برای سهام‌داران به شمار می‌رود.
نسبت قیمت به ارزش دفتری سهام با مقادیر زیر ۱ اغلب یک فاکتور سرمایه‌گذاری خوب به شمار می‌رود.
جمع‌بندی
در این نوشتار به بررسی نسبت قیمت به ارزش دفتری سهام شرکت‌ها یا همان نسبت P/B پرداختیم. قیمت بازاری لحاظ شده در این نسبت بیانگر توقع سهام‌داران از آینده شرکت و ارزش دفتری نیز نمایانگر ارزش تاریخی شرکت است. استفاده از این نسبت در تحلیل بنیادی و تابلوخوانی شرکت‌ها بسیار مورداستفاده قرار می‌گیرد. البته باید در محاسبه آن دقت لازم را داشته باشیم. زیرا که احتمال وجود خطا در محاسبات فاکتورهای آن می‌تواند بالا باشد.
