صندوق‌ قابل معامله (ETF) چیست؟ صفر تا صد

صندوق قابل معامله (ETF) نوعی صندوق سرمایه‌گذاری است که واحدهای آن در بورس خریدوفروش می‌شود.

صندوق قابل معامله (ETF) چیست؟

برای آن دسته از افرادی که نمی‌دانند ETF چیست، باید بگوییم این واژه مخفف (Exchange-traded fund) به معنی صندوق قابل معامله است و به نوعی از صندوق‌های سرمایه‌گذاری اشاره دارد که مانند سهام، در بازار بورس معامله می‌شوند و قیمت آن‌ها در طول روز معاملاتی متغییر است. سرمایه‌گذاری در این صندوق‌ها مشابه خرید‌و‌فروش سهام، به سرمایه‌گذاران این امکان را می‌دهد تا واحدهای صندوق را در هر زمان در طول روز معاملاتی خریداری کرده یا به‌فروش برسانند. این صندوق‌ها با صندوق‌های صدور و ابطالی که قیمت‌گذاری آن‌ها بر اساس ارزش خالص دارایی‌ها (NAV) در پایان روز معاملاتی تعیین می‌شود، متفاوت است.

مطلب پیشنهادی: صندوق سرمایه‌گذاری چیست؟

ارکان صندوق‌ ETF یا صندوق قابل معامله

ارکان صندوق‌ قابل معامله بسته به نوع صندوق یعنی درآمد ثابت، سهامی، مختلط و … تعریف می‌شود و مطابق با حوزه‌ی فعالیت صندوق، هر رکن دارای وظایف خاص مربوط به خود است. یکی از ارکان صندوق‌های ETFکه به‌واسطه‌ی قابل‌معامله بودن آن تعریف می‌شود، رکن بازارگردان صندوق سرمایه‌گذاری است که به‌جای رکن ضامن نقدشوندگی در صندوق‌های با ساختار صدور‌و‌ابطال تأسیس می‌شود. وظیفه‌ی این رکن کمک به بهبود نقدشوندگی واحد‌های سرمایه‌گذاری صندوق است تا سرمایه‌گذاران بتوانند با اطمینان بیشتری به مبادله‌ی واحدهای این صندوق‌ها بپردازند.

انواع صندوق‌های قابل معامله

انواع مختلفی از صندوق‌های سرمایه‌گذاری شامل صندوق درآمدثابت، صندوق سهامی، صندوق مختلط، صندوق طلا و صندوق املاک و مستغلات و … وجود دارند که هر یک به دو شکل قابل معامله و صدور و ابطالی در دسترس هستند. در این مقاله ما به سبب تمرکز بر صندوق‌های (ETF)، به بررسی اجمالی انواع صندوق‌های سرمایه‌گذاری قابل معامله خواهیم پرداخت:
• صندوق‌های سهامی: این صندوق‌ها عمدتاً در سهام شرکت‌های مختلف سرمایه‌گذاری می‌کنند. سرمایه‌گذاری در این صندوق‌ها به این معنی است که سرمایه‌گذاران به‌صورت غیرمستقیم در بازار سهام فعالیت دارند.
• صندوق‌های درآمدثابت: این صندوق‌ها بیشتر در اوراق بهادار با درآمد ثابت مانند اوراق مشارکت و اسناد خزانه اسلامی سرمایه‌گذاری می‌کنند و هدف آن‌ها کسب بازدهی تقریباً ثابت و کم ریسک است.
• صندوق‌های طلا: این نوع از صندوق‌ها عمدتاً در طلا سرمایه‌گذاری می‌کنند. سرمایه‌گذاری در این نوع صندوق‌ها به منظور محافظت از ارزش دارایی‌ها در برابر تورم و نوسانات ارزی صورت می‌پذیرد.
• صندوق‌های مختلط: این صندوق‌ها در ترکیبی از دارایی‌ها مانند سهام و اوراق بهادار با درآمد ثابت سرمایه‌گذاری می‌کنند و هدف آن‌ها تنوع‌بخشی بیشتر به سبد سرمایه‌گذاری و کاهش ریسک است.
• صندوق‌های شاخصی: این نوع صندوق‌ها به‌دنبال تکرار عملکرد یک شاخص مشخص در بازار هستند. به‌عنوان‌مثال، صندوقی که عملکرد شاخص بورس تهران را دنبال می‌کند و سعی در کپی‌برداری از بازدهی آن دارد.

در این بخش به جهت آشنایی شما با انواع صندوق‌ها براساس دارایی آن‌ها، توضیح مختصری پیرامون این موضوع ارائه کردیم اما به این نکته توجه کنید که تقریبا همه‌ی انواع صندوق‌ها هم به صورت صدور ابطالی وجود دارند و هم به صورت قابل معامله؛ البته در سال‌های اخیر به واسطه‌ی مزیت‌های قابل معامله بودن در بورس، تعداد صندوق‌های قابل معامله در حال افزایش بوده است و بیشتر صندوق‌های جدید به صورت ETF می‌باشند.

مطلب پیشنهادی: صندوق درآمدثابت چیست؟

نحوه خرید‌و‌فروش صندوق قابل معامله در بورس

نحوه خرید‌و‌فروش صندوق‌های قابل معامله (ETF) در بورس، به شیوه‌ای ساده و قابل‌دسترس، مشابه خرید‌و‌فروش سهام عادی انجام می‌شود. برای سرمایه‌گذاری در این صندوق‌ها ابتدا باید کد معاملاتی دریافت گردد. پس از طی کردن این فرایند و ورود به سامانه معاملات آنلاین کارگزاری، در ادامه تنها کافیست سرمایه‌گذاران نماد صندوق مورد‌نظر خود را یافته، تا بتوانند به‌آسانی درخواست‌های خرید‌و‌فروش خود را ثبت نمایند.
نکته بعدی برای انتخاب بهترین صندوق قابل معامله آن است که سرمایه‌گذاران باید بازدهی و عملکرد صندوق‌ها را در بازه‌های زمانی متفاوت مانند ۶ ماهه، یک‌ساله و از ابتدای فعالیت آن‌ها مقایسه نمایند. این امر به آن‌ها کمک می‌کند تا صندوق‌هایی با شرایط مناسب را انتخاب کرده و ریسک سرمایه‌گذاری خود را کاهش دهند.
پس از انتخاب صندوق‌های مورد نظر، سرمایه‌گذاران می‌توانند از طریق پنل کارگزاری‌های مجاز و معتبر در بازار بورس، اقدام به خرید‌و‌فروش واحدهای ETF نمایند. سرمایه‌گذاران با جستجوی نماد صندوق مورد‌نظر در پنل کارگزاری، می‌توانند واحدهای صندوق‌های ETF را معامله کنند. به‌علاوه، سرمایه‌گذاران می‌توانند از طریق وب‌سایت‌های مختلف، اطلاعات مربوط به صورت‌های مالی و تاریخچه بازدهی صندوق‌ها را به‌دست آورند که به آن‌ها در تصمیم‌گیری‌های مالی صحیح کمک می‌نماید.
در نتیجه، خرید‌و‌فروش ETFها در بازار بورس فرایندی روان و شفاف دارد که از‌‌طریق کارگزاری‌های معتبر قابل‌دسترس است و به سرمایه‌گذاران اجازه می‌دهد با کمترین میزان سرمایه در این صندوق‌ها سرمایه‌گذاری نمایند. ضمنا، یک نکته مهم دیگر در مورد صندوق‌های قابل معامله در بورس (ETF) این است که صندوق‌های مذکور از نقدشوندگی قابل‌توجهی نسبت‌به صندوق‌های صدور و ابطالی برخوردار هستند. به عبارت ساده‌تر، اگر به‌دنبال سرمایه‌گذاری‌ای هستید که بتوانید به‌سرعت و آسانی دارایی‌های خود را به پول نقد تبدیل نمایید، سرمایه‌گذاری در ETFها گزینه‌ی مناسبی برای شما خواهد بود.

مطلب پیشنهادی: بهترین صندوق سرمایه‌گذاری چیست؟

چگونه متوجه شویم که یک صندوق قابل معامله (ETF) است؟

برای اینکه متوجه شویم که یک صندوق در بورس قابل معامله است یا خیر دو راه وجود دارد. راه اول این است که شما نماد آن صندوق را در حساب بورسی خود جستجو کنید. در صورتی که صندوق قابل معامله در بورس باشد، نماد آن در حساب معاملاتی شما نمایش داده می‌شود. راه دوم این است که شما وارد وب‌سایت‌ فیپ‌ایران شوید. در این وب‌سایت هم از طریق فهرست و هم از طریق صفحه‌ی مربوط به هرصندوق در صورتی که کلمه‌ی ETF جلوی نام آن صندوق نوشته شده بود؛ یعنی این صندوق در بورس قابل معامله است.

مزایای صندوق‌های سرمایه‌گذاری قابل معامله در بورس

صندوق‌های سرمایه‌گذاری قابل معامله در بورس (ETF) مزایای متعددی دارا هستند که این صندوق‌ها را به گزینه‌ای جذاب برای سرمایه‌گذاران تبدیل می‌نماید، براین اساس، مزایای صندوق‌های سرمایه‌گذاری قابل معامله در بورس عبارت است از:
• دسترسی آسان و سرعت بالا در معاملات: ETFها به‌صورت آنلاین و در طی ساعات کاری بازار بورس قابل معامله هستند که این موضوع سرعت مبادلات این صندوق‌ها را بالا می‌برد و معاملات آن‌ها را آسان می‌کند.
• نقدشوندگی بالا: به لطف حضور بازارگردانان، نقدشوندگی واحدهای صندوق قابل‌ معامله افزایش یافته و در مواقعی که که خریدار یا فروشنده کافی برای واحدهای صندوق وجود ندارد، بازارگردانان با خرید یا فروش واحدها، به حفظ نقدشوندگی بازار کمک می‌نمایند.
• هزینه‌های پایین: سرمایه‌گذاری در ETFها نه‌تنها معاف از مالیات است، بلکه کارمزد خرید‌و‌فروش این صندوق‌ها نیز نسبتاً پایین است. ضمنا، بخشی از خدمات مشتریان از صندوق به کارگزاری‌ها انتقال می‌یابد که این امر هزینه‌های عملیاتی صندوق‌های مذکور را نیز کاهش می‌دهد.
• شفافیت و نظارت: ETFها تحت نظارت سازمان بورس و اوراق بهادار فعالیت می‌کنند که این موضوع شفافیت اطلاعاتی را برای سرمایه‌گذاران تضمین می‌کند. ضمنا، صندوق‌های یاد شده معمولا سایتی برای اطلاع‌رسانی صورت‌های مالی و تاریخچه بازدهی خود دارند.
• تنوع دارایی و کاهش ریسک: این صندوق‌ها امکان سرمایه‌گذاری در دارایی‌های متنوعی مانند سهام، اوراق بهادار با درآمد ثابت، سپرده‌های بانکی و کالاها را فراهم می‌آورند. این تنوع دارایی‌ها، به کاهش ریسک سرمایه‌گذاری در این صندوق‌ها کمک می‌نماید.
• پذیرش گسترده و مقرون‌به‌صرفه بودن: صندوق‌های ETF بین سرمایه‌گذاران رایج و مقرون‌به‌صرفه هستند، ضمن آنکه در صورت بازخرید قبل از موعد مقرر این صندوق‌ها، هیچ جریمه‌ای شامل حال سرمایه‌گذاران آن‌ها نمی‌گردد.
• سهولت در سرمایه‌گذاری برای افراد غیرحرفه‌ای: ETFها برای افرادی که زمان یا تخصص کافی برای انتخاب سهام و مدیریت پرتفوی خود ندارند، امکان سرمایه‌گذاری آسان و کم‌ریسک را فراهم می‌آورند.

پیدایش صندوق‌‌های سرمایه‌گذاری قابل معامله ETF

قبل از راه‌اندازی اولین صندوق سرمایه‌گذاری ETF در اوایل دهه‌ی ۱۹۹۰ میلادی، سرمایه‌گذاری روی شاخص‌ها بسیار پرطرفدار بود. اما به علت بالا بودن هزینه‌ها و حداقل نیاز سرمایه‌گذاری، امکان سرمایه‌گذاری برای سرمایه‌گذاران خرد فراهم نبود. این مسئله سبب پیدایش صندوق‌‌های سرمایه‌گذاری قابل معامله ETF شد تا ضمن تمرکز بر موضوعات، شاخص‌ها و صنایع خاص بتوانند در عین توجه به تخصص‌گرایی در سرمایه‌گذاری، هزینه‌های سرمایه‌گذاری را از طریق تجمیع وجوه و بهره‌گیری از صرفه‌های ناشی از مقیاس افزایش بدهند. برای این منظور اولین صندوق قابل‌معامله در جهان در حوزه‌ی طلا آغاز به کارکرد و پس از آن این ابزار تبدیل به یکی از محبوب‌ترین و فراگیرترین ابزارهای نوین مالی در سطح جهان شد. در کشور ما نیز در حال حاضر صندوق‌های قابل‌معامله‌ی متعددی جهت انجام سرمایه‌گذاری وجود دارد.

برخی ویژگی‌های صندوق‌ قابل معامله‌ی ETF

اولین ویژگی صندوق‌ قابل معاملهETF ‌، کم‌هزینه بودن سرمایه‌گذاری در این صندوق‌ها است. نکته‌ی دیگری که می‌توان به‌آن اشاره کرد، نقدشوندگی بالاتر این صندوق‌ها در مقایسه صندوق‌های صدور و ابطالی است. البته این ویژگی به‌آن معنی نیست که همیشه و در همه حال امکان خروج سرمایه از این صندوق‌ها بدون کاهش قیمت وجود دارد. اما به‌سبب وجود رکن بازارگردان در این نوع از صندوق‌ها ،بحث نقدشوندگی در آن‌ها از وضعیت مطلوب‌تری برخوردار است.
مسئله‌ی دیگر بحث محاسبه‌ی خالص ارزش دارایی این صندوق‌ها است. برخلاف صندوق‌های سرمایه‌گذاری مبتنی بر ساختار صدور و ابطال که روزانه یکبار و آن هم در پایان روز، خالص ارزش دارایی آن‌ها محاسبه می‌شود، در این نوع از صندوق‌ها به طور مداوم و با فواصل زمانی ۲ دقیقه‌ای در زمان باز بودن بازار، خالص ارزش دارایی محاسبه می‌گردد. از سوی دیگر این امکان وجود دارد تا سرمایه‌گذاران به شکل آنلاین و برخط بتوانند برای خریدوفروش واحد‌های سرمایه‌گذاری‌شده‌ی خود اقدام نمایند.
از دیگر ویژگی‌های صندوق‌ قابل معامله‌ی ETF، می‌توان به بحث معافیت مالیاتی دارایی‌های این صندوق‌ها اشاره کرد. البته این به‌آن معنی نیست که خرید‌و‌فروش واحدهای صندوق بدون مالیات صورت می‌پذیرد، بلکه در واقع مالیات کمی بر نقل‌و‌انتقال این واحدها اعمال می‌شود. درکل کارمزد خریدوفروش این صندوق‌ها اندک بوده، این مسئله در کنار معافیت مالیاتی دارایی و کم بودن مالیات خریدوفروش آن‌ها سبب‌شده تا هزینه‌های مبادلاتی سرمایه‌گذاری در این صندوق‌ها کاهش یابد.

مطلب پیشنهادی: تفاوت سبدگردانی و صندوق سرمایه‌گذاری چیست؟

صندوق‌ قابل معامله ETF فعال و غیرفعال

سرمایه‌گذاری فعال و سرمایه‌گذاری غیرفعال به‌عنوان دو استراتژی متفاوت نقطه‌ی مقابل یکدیگرند. در سرمایه‌گذاری فعال معاملات مکرر به‌منظور کسب بازده بیشتر از میانگین بازدهی شاخص صورت می‌گیرد. طبیعتاً این کار نیاز به تخصص بالایی دارد و البته که در کنار تخصص بالا، ریسک بالایی را نیز به سرمایه‌گذاران تحمیل می‌کند. این کار در وهله‌ی اول به علت بالارفتن تعداد معاملات هزینه‌های مبادلاتی را برای سرمایه‌گذاران افزایش می‌دهد. از سوی دیگر چنین کاری ممکن است سبب شود تا سرمایه‌ی مشتریان در معرض مخاطرات ناشی از نوسانات نیز قرار بگیرد. البته اگر سرمایه‌گذاری فعال به شکل درست و با حداقل اشتباه صورت گیرد می‌تواند با انعطاف بالای سبد دارایی، از فرصت‌های سرمایه‌گذاری مختلف نهایت استفاده را برده و سبب گردد تا بازدهی بالایی عاید سرمایه‌گذاران شود.
در مقابل سرمایه‌گذاری فعال، سرمایه‌گذاری غیرفعال یا منفعلانه قرار دارد. در این استراتژی، سرمایه‌گذاری با یک دید بلندمدت انجام و از معاملات متعدد اجتناب می‌شود. به‌این ترتیب، هزینه‌های مبادلاتی در این نوع از سرمایه‌گذاری کمتر بوده، از این منظر فواید بیشتری را عاید سرمایه‌گذاران می‌کند. به‌طورکلی این رویکرد نسبت‌به سرمایه‌گذاری فعال، در یک نگاه بلندمدت غالباً بازدهی بالاتر و ریسک کمتری را به‌همراه دارد.
جزئیات کامل و فواید هر دو نوع سرمایه‌گذاری فعال و منفعل را می‌توانید در مقاله‌ی «مدیریت فعال و منفعل پورتفو، معایب و مزایا» مطالعه فرمایید.
صندوق‌ قابل معامله ETF ممکن است با هر یک از دو استراتژی سرمایه‌گذاری فعال و غیرفعال وجود داشته باشند. طبیعتاً سرمایه‌گذاری غیرفعال هزینه‌های جانبی کمتری برای بهینه‌یابی و تشکیل سبد سرمایه‌، همین‌طور ریسک پایین‌تری دارد. بنابراین افراد در زمان انتخاب صندوق قابل معامله ETF می‌بایست حتماً نسبت‌به استراتژی آن صندوق در سرمایه‌گذاری اطلاع پیدا کنند، زیرا نوع سرمایه‌گذاری غیرفعال برای افراد ریسک‌گریز مناسب‌تر است.

سخن پایانی آکادمی دانایان

در این مقاله درخصوص صندوق‌ قابل معامله‌یETF، تعریف آن‌ها، نحوه‌ی به‌وجودآمدن، ویژگی‌ها و استراتژی‌های مختلف سرمایه‌گذاری در آن‌ها توضیحاتی را ارائه دادیم. برای انتخاب بهترین صندوق سرمایه‌گذاری می‌بایست ابتدا به استراتژی سرمایه‌گذاری آن و سپس به‌نحوه‌ی عملکرد و میزان بازدهی صندوق در طول دوره‌های مالی مختلف توجه کرد، تا بتوان در‌نهایت سرمایه‌گذاری کم‌ریسک و مطلوبی انجام داد.