سرمایه‌گذاری به معنای تخصیص بهینه‌ی منابع مالی در دسترس، به یک دارایی و یا ترکیبی از دارایی‌ها به‌منظور به‌دست‌آوردن منابع با ارزش‌تر در آینده است. از این روی توصیه به سرمایه‌گذاری در تمامی جوامع با هر ویژگی اقتصادی‌ای که دارند، یک توصیه‌ی فراگیر است. اما در برخی از جوامع قیودی وجود دارند که اهمیت اقدام به سرمایه‌گذاری را تقویت می‌کنند و سبب توجه بیشتر به برخی از پارامترهای آن نظیر ریسک و بازدهی و … می‌شوند. یکی از این قیود که متأسفانه بالغ بر پنج دهه اقتصاد ایران را درگیر کرده است، شرایط تورمی آن است. این مسئله روی انتخاب محل سرمایه‌گذاری تأثیرات زیادی خواهد داشت. ما در این مقاله به بررسی یکی از بازارهای جذاب برای سرمایه‌گذاری در اقتصاد ایران یعنی بازار سرمایه خواهیم پرداخت، ویژگی‌های آن را مطرح و به برخی ریسک‌های آن اشاره می‌کنیم و نحوه‌ی اقدام به سرمایه‌گذاری و روش‌های مختلف آن را شرح خواهیم داد.
ویژگی‌های سرمایه‌گذاری در بورس در مقابل سایر بازارها
معمولاً در بحث مقایسه‌ی بازارها برای سرمایه‌گذاری به چهار فاکتور مهم توجه می‌شود و مطابق با آن‌ها، بهترین بازار ممکن شناسایی خواهد شد. در همین ابتدا مجدداً تاکید می‌کنیم که این توصیه به سرمایه‌گذاری است که امری فراگیر است و برای عموم صدق می‌کند، اما انتخاب محل سرمایه‌گذاری امری است که باتوجه به شرایط و خصوصیات شخصی هر فرد متغیّر است. اما در شرایط عادی و در صورتی که فرد بین بازارهای مختلف اولویت شخصی خاصی نداشته باشد، مطابق با چهار ویژگی که در ادامه ذکر خواهیم کرد، می‌توان در خصوص انتخاب بهترین محل برای سرمایه‌گذاری تصمیم‌گیری کرد.
-
محدودیت‌های ورود به سرمایه‌گذاری و در دسترس بودن آن در بورس
یکی از مسائل بسیار مهم در مقایسه‌ی بازارهای مختلف جهت اقدام به سرمایه‌گذاری، مسائل مربوط به محدودیت‌های ورود و دسترسی به آن بازار است. این مسئله به‌قدری اثرگذار است که در برخی از بازارها به دلیل محدودیت‌های ورود و دسترسی، در همان وهله‌ی اول تعداد زیادی از سرمایه‌گذاران کنار خواهند رفت. رایج‌ترین مثال در این زمینه مربوط به بازار مسکن است که در آن به علت نیاز به حداقل سرمایه‌ی نسبتاً بالا، نمی‌توان با وجوه خرد اقدام به سرمایه‌گذاری مستقیم کرد. البته همیشه محدودیت‌های ورود، در قالب حداقل سرمایه‌ی لازم نیستند و گاهی اوقات خصوصاً در ورود به برخی کسب‌وکارها، محدودیت‌های ورود در قالب مجوزهای متعدد یا دارابودن استانداردهای مختلف نمود پیدا می‌کند.
حداقل سرمایه‌ی مورد نیاز برای سرمایه‌گذاری در بورس : در خصوص سرمایه‌گذاری در بورس محدودیت‌هایی که ذکر شد، چندان مطرح نیست و افرادی که تمایل به سرمایه‌گذاری در این بازار را داشته باشند با شرایط آسانی در خصوص ورود به بازار مواجه خواهند بود. حداقل میزان سرمایه‌ی لازم برای ورود و سرمایه‌گذاری در بورس به اندازه‌ی حداقل میزان وجه لازم برای یک تراکنش خرید در بازار سرمایه است که در زمان نگارش این مقاله مبلغ پنج میلیون ریال (پانصد هزار تومان) است. هرچند که مطابق با اصول سرمایه‌گذاری و تشکیل سبد دارایی بهتر است که ترکیبی از دارایی‌ها را در اختیار داشته باشیم و به شکل پله‌ای خریدوفروش کنیم که این امر مستلزم در اختیار داشتن مقدار بیشتری از سرمایه است، اما از نظر اجرایی حداقل میزان سرمایه‌ی لازم برای ورود به بازار همان پنج میلیون ریال است. البته برای مشارکت و خرید سهام عرضه‌اولیه‌ها این شرط هم وجود نخواهد داشت. در بحث مربوط به دسترسی نیز شرایط معامله‌ی در این بازار در بستر آنلاین فراهم بوده، همه‌ی سرمایه‌گذاران این امکان را دارند تا در هر نقطه‌ای که هستند بتوانند در نمادهای مدنظر خود اقدام به معامله کنند.
-
نقدشوندگی سرمایه‌گذاری در بورس:
نقدشوندگی همان‌طور که از نام آن پیداست سرعت تبدیل دارایی به پول نقد با کم‌ترین هزینه و در حداقل زمان است که یکی از ویژگی‌های بااهمیت در مقایسه‌ی بازارها با هم است. متناسب با رویکرد افراد در بازارهای مختلف در خصوص سرمایه‌گذاری کوتاه‌مدت، بلندمدت یا میان‌مدت، معیار مقایسه‌ی نقدشوندگی، تغییراتی را به دنبال خواهد داشت. علاوه بر صرف زمان یکی دیگر از موضوعات بااهمیت در بحث نقدشوندگی، هزینه‌های مبادلاتی است. بالا بودن میزان هزینه‌های مبادلاتی از عواملی است که می‌تواند از جذابیت بازارها بکاهد.
در شناسایی سود با دو اصطلاح سود بالفعل و بالقوه سروکار داریم. شرایطی را فرض کنید که اقدام به سرمایه‌گذاری در یک بازار کرده‌ایم و انتظاراتمان از رشد و بازدهی دارایی یا سرمایه‌گذاری انجام‌شده نیز محقق گردیده است. اما تا زمانی که موفق به فروش دارایی یا خروج از سرمایه‌گذاری نکرده‌ایم، بازدهی به‌دست‌آمده صرفاً یک سود بالقوه است. فرایند تبدیل سود بالقوه به سود بالفعل ارتباط تنگاتنگی با مسئله‌ی نقدشوندگی دارد و به‌عنوان آخرین حلقه از فرایند سرمایه‌گذاری، از درجه اهمیت بالایی جهت ثمربخشی سرمایه‌گذاری برخوردار است.
نقدشوندگی سرمایه‌گذاری در بورس نسبت به سایر بازارها نسبتاً اوضاع بهتری دارد و به دلیل ورود و خروج آسان سرمایه‌گذاران به این بازار و البته پایین بودن هزینه‌های مبادلاتی، این بازار تبدیل به یکی از محل‌های جذاب برای سرمایه‌گذاری شده است. البته این لزوماً بدان معنا نیست که سرمایه‌گذاران در این بازار هر زمان که اراده کنند می‌توانند سرمایه‌ی خود را به پول نقد تبدیل کنند و همچنان ریسک‌هایی از منظر نقدشوندگی وجود دارند، اما نسبت به سایر بازارها، نقدشوندگی سرمایه‌گذاری در بورس از اوضاع بهتری برخوردار است. -
ریسک سرمایه‌گذاری در بورس:
بازار سهام در کشوری نظیر ایران که دائماً شوک‌های سیاسی و اقتصادی زیادی را تجربه می‌کند، به‌شدت تحت‌تأثیر اخبار و وقایع روزمره قرار خواهد گرفت. بنابراین یکی از ریسک‌های موجود در این بازار، ریسک نوسانات ناشی از اخبار است. از سوی دیگر متأسفانه به دلیل مداخلات دولت در برخی از صنایع از طریق قیمت‌گذاری دستوری و برخی دستورالعمل‌ها و بخش‌نامه‌ها، ممکن است فرایند‌های تولید و فروش برخی شرکت‌ها تحت‌تأثیر قرار بگیرد که این موضوع قطعاً بر سوددهی آنان و همین‌طور قیمت سهام آن‌ها اثرگذار خواهد بود. ریسک ناشی از نقدشوندگی نیز نوعی دیگر از ریسک‌های موجود در این بازار است که با وجود داشتن شرایط بهتری نسبت به سایر بازارها، باز هم ممکن است در صورت داشتن انتخاب‌های نابجا و رفتارهای گله‌ای برای سرمایه‌گذاران مشکل‌ساز شود. مسئله‌ی بعدی مربوط به بلوکه شدن سرمایه است، منظور بلوکه شدن سرمایه‌گذاری در نمادهایی است که مدت‌زمان زیادی معاملات آن‌ها متوقف شده باشد. این امر می‌تواند ناشی از دلایل مختلفی نظیر دعاوی حقوقی و … باشد که در این صورت امکان معامله سهام وجود نخواهد داشت. البته در چنین شرایطی بعد از بازگشایی، معاملات نماد برای یک روز بدون دامنه انجام خواهد شد و ممکن است در صورت رفع مشکلات شرکت، همان معامله‌ی بدون دامنه‌ی نوسان ،عقب‌ماندگی‌های قیمتی سهم از جریان کلی بازار را جبران کند.
برخی از ریسک‌های موجود در بازار را اصطلاحاً به ریسک سیستماتیک می‌شناسیم که این دسته از ریسک‌ها غیر قابل حذف بوده، نمی‌توان میزان آن را به صفر رساند. این نوع ریسک روی کل سیستم یعنی تمام بازارها مؤثر خواهد بود. اما برخی دیگر از ریسک‌ها را که به‌عنوان ریسک غیرسیستماتیک شناخته می‌شوند و روی تمام بازارها تأثیر ندارند، می‌توان با استفاده از روش‌های مختلفی نظیر تنوع‌بخشی پورتفو به حداقل رساند و به تدریج ضررهای آن را جبران نمود.
-
بازدهی سرمایه‌گذاری در بورس:
همان‌طور که پیش‌تر نیز اشاره کردیم، سرمایه‌گذاری در بورس یکی از جذاب‌ترین گزینه‌های ممکن جهت سرمایه‌گذاری است. ممکن است بعد از مطالعه‌ی بخش قبل در خصوص ریسک‌های سرمایه‌گذاری در بورس، تصور کنید این نوع از سرمایه‌گذاری پرریسک است، اما در واقع در مقایسه با برخی سرمایه‌گذاری‌های با ریسک بالا، چندان هم این‌گونه نیست، درضمن برخی از این ریسک‌ها را می‌توان در صورت سرمایه‌گذاری اصولی و با مدیریت ریسک به حداقل رساند.
در کنار این امر نباید فراموش کنیم که هیچ سرمایه‌گذاریی بدون ریسک نیست و برای به‌دست‌آوردن بازده‌هایی بالاتر از بازده ابزارهای ساده‌تر نظیر سپرده‌ی بانکی، باید درصدی از ریسک را نیز پذیرفت. به عبارت بهتر بازده بالاتر را می‌توان پاداش پذیرش ریسک دانست که این مورد در معاملات بورس نمود بیشتری می‌یابد.
با همه‌ی این تفاسیر، با نگاه به روند بازدهی بازارهای مختلف در طول بیست‌ساله‌ی اخیر می‌توان به این نتیجه رسید که این سرمایه‌گذاری در بورس است که بالاترین بازدهی را در بلندمدت داشته و ازاین‌جهت نسبت به بازارهای رقیب بیشترین مزیت را پیدا کرده است. همین تفاوت سبب بالا بودن جذابیت این بازار شده است. به‌منظور مقایسه‌ی بازده بازارهای گوناگون می‌توانید در جدول زیر بازده بازار-های مختلف را مقایسه کنید. برای کسب اطلاعات بیشتر دراین‌خصوص نیز می‌توانید به مقاله‌ی «بهترین سرمایه‌گذاری در ایران» مراجعه نمایید.
راه‌های سرمایه‌گذاری در بورس
پس از انتخاب بهترین بازار سرمایه برای سرمایه‌گذاری، مسئله‌ی نحوه‌ی انجام این سرمایه‌گذاری مطرح می-شود. به‌طورکلی روش‌های موجود برای سرمایه‌گذاری در بورس به دو دسته‌ی سرمایه‌گذاری مستقیم و سرمایه‌گذاری غیرمستقیم تقسیم‌بندی می‌شود.
سرمایه‌گذاری مستقیم در بورس
در سرمایه‌گذاری مستقیم، فرد سرمایه‌گذار شخصاً اقدام به سرمایه‌گذاری می‌کند و مباحث تحلیلی و بهینه-یابی سبد دارایی‌ها نیز طبیعتاً به عهده‌ی خود او خواهد بود. این نوع از سرمایه‌گذاری نیاز به دانش و اطلاعات کافی در زمینه‌ی تحلیل وضعیت شرکت‌ها داشته، در کنار آن نیاز به پیگیری اخبار و صرف زمان نیز خواهد داشت. دانش و تخصص در کنار صرف زمان از شرایطی است که ممکن است بسیاری از افرادی که قصد سرمایه‌گذاری در بورس را دارند، فاقد آن باشند. این درست همان جایی است که سرمایه‌گذاری غیرمستقیم ظهور و بروز پیدا می‌کند.
سرمایه‌گذاری غیرمستقیم در بورس
سرمایه‌گذاری غیرمستقیم به دو دسته‌ی کلی تقسیم می‌شود. دسته‌ی اول بهره‌گیری از صندوق‌های سرمایه‌گذاری است. در این روش فرد سرمایه‌گذار به‌جای سرمایه‌گذاری مستقیم روی سهام شرکت‌ها یا حق‌تقدم آن‌ها و…، روی واحدهای منتشرشده توسط صندوق سرمایه‌گذاری خواهد کرد. صندوق‌های سرمایه-گذاری نیز با تجمیع وجوه افراد مختلف، به سرمایه‌گذاری در حوزه‌های مختلف می‌پردازند و امکان بهره‌گیری از افراد متخصص در زمینه‌ی تحلیل و بازار سرمایه را برای عموم مردم فراهم می‌کنند. بدین شکل افراد عادی بدون نیاز به‌صرف وقت و هزینه‌ی مضاعف می‌توانند از سرمایه‌گذاری در بازار سرمایه، عایدی کسب کنند. صندوق‌های سرمایه‌گذاری انواع مختلفی نظیر درآمد ثابت، سهامی، مختلط، طلا، مسکن و مستغلات، زمین و ساختمان، صندوق شاخصی، صندوق جسورانه و … را دارند که برای آشنایی با هریک از این صندوق‌های سرمایه‌گذاری می‌توانید به مقالات مربوط به هریک در سایت آکادمی دانایان مراجعه کنید.
روش دیگر سرمایه‌گذاری غیرمستقیم استفاده از شرکت‌های سبدگردان سرمایه‌گذاری است. در این شرکت‌ها افراد مختلف می‌توانند سبد دارایی مبتنی بر ترجیحات و ویژگی‌های شخصی خود نظیر علاقمندی‌ها، درجه‌ی ریسک‌پذیری شخصی و … را داشته باشند و در راستای بهینه‌یابی سبد سرمایه‌گذاری خود و داشتن انتخاب‌های بهتر از دانش مدیر پورتفو، کارشناسان و نیروی متخصص این شرکت‌ها بهره ببرند. سبدگردان‌ها به دلیل توجه به ترجیحات تک‌تک افراد، نسبت به صندوق‌های سرمایه‌گذاری پرهزینه‌ترند. به این دلیل این شرکت‌ها بیشتر به سرمایه‌های حجم بالا خدمات می‌دهند و بر خلاف صندوق‌های سرمایه‌گذاری برای وجوه خرد مناسب نیستند. شما برای کسب اطلاعات بیشتر در خصوص تفاوت‌های بین صندوق‌های سرمایه‌گذاری و سبدگردان‌ها می‌توانید به مقاله‌ی مربوط به آن در سایت آکادمی دانایان مراجعه کنید.
برای سرمایه‌گذاری مستقیم در بورس چه اقداماتی لازم است؟
برای اقدام به سرمایه‌گذاری در بورس قطعاً اولین قدم اخذ کد معاملاتی بورسی است که برای آن باید از طریق کارگزاری‌های مختلف دارای مجوز از سازمان بورس و اوراق بهادار اقدام کرد. اما مهم‌ترین اقدام در صورت تمایل به سرمایه‌گذاری مستقیم، خصوصاً برای افراد کم‌تجربه، بحث آموزش و یادگیری علم سرمایه‌گذاری و مهارت‌های تحلیلگری در بازار سرمایه است. فراموش نکنیم که بازار سرمایه هیچ تجربه و درسی را رایگان به ما نخواهد داد، لذا بهتر است پیش از ورود به بازار، حداقل‌هایی از علم سرمایه‌گذاری و مهارت‌های تحلیل را بدانیم، سپس با حضور در بازار و کسب تجربه بتوانیم انتخاب‌های خود را بهینه‌تر کرده، خطاها را کاهش دهیم تا در مجموع بازدهی بیشتری را کسب کنیم. دراین‌بین قطعاً نباید از اخبار و متغیرهای اقتصاد کلان غافل بود و باید حتماً تأثیرات آن‌ها را نیز لحاظ کرد.
سرمایه‌گذاری غیرمستقیم در بورس چه مزایا و معایبی دارد؟
سرمایه‌گذاری غیرمستقیم از طریق هر یک از روش‌هایی که گفته شد، انجام شود همزمان دربردارنده‌ی برخی مزایا و معایب خواهد بود. قطعاً صرفه‌جویی در وقت و هزینه در سرمایه‌گذاری غیرمستقیم، خصوصاً سرمایه‌گذاری از طریق صندوق‌ها اولین مزیتی است که در خصوص آن‌ها به ذهن می‌رسد. بهره‌گیری از افراد متخصص و حرفه‌ای و تشکیل سبدی از دارایی‌ها به روش‌های اصولی در کنار شفافیت بالا و مطلوب صندوق‌های سرمایه‌گذاری، از سایر مزایای این نهادهای مالی هستند. اما مهم‌ترین مورد از معایب صندوق‌های سرمایه‌گذاری بحث ازبین‌رفتن حق رأی سرمایه‌گذاران در مجامع است.
اگر فردی به طور مستقیم اقدام به سرمایه‌گذاری در سهم شرکتی کند، اجازه‌ی حضور در مجمع سهام‌داران آن شرکت را داشته، از حق رأی نیز برخوردار است. این در حالی است که اگر این فرد سرمایه‌گذاری غیرمستقیم و از طریق صندوق‌ها را در دستور کار خود قرار دهد، دیگر اجازه‌ی شرکت در مجمع شرکتی که صندوق در آن سرمایه‌گذاری کرده، نخواهد داشت. تنها درصورتی‌که از دارندگان واحدهای سرمایه‌گذاری ممتاز در صندوق باشد، اجازه‌ی شرکت در مجمع صندوق را داشته، از حق رأی نیز برخوردار خواهد بود. از سوی دیگر با سرمایه‌گذاری در انواع صندوق های سرمایه‌گذاری از تسلط فرد روی زمان و محل سرمایه‌گذاری و درنتیجه میزان بازده آن کاسته خواهد شد. برای پیگیری و کسب اطلاع بیشتر در خصوص مزایا و معایب صندوق‌های سرمایه‌گذاری می‌توانید به مقاله‌ای به همین عنوان در سایت آکادمی دانایان مراجعه کنید.
اما در شرکت‌های سبدگردان، توجه به ترجیحات ذهنی افراد و مداخله‌ی آن‌ها از مهم‌ترین مزایاست و حقوق مالکیت نیز در بهره‌گیری از این ابزار متفاوت است. اما از سوی دیگر هزینه‌های مبادلاتی در سبدگردان‌ها قدری بالاتر است و برای سرمایه‌گذاری از طریق آن‌ها نیاز به حداقل سرمایه‌ی بیشتری وجود دارد.
سخن پایانی آکادمی دانایان
در این مقاله به بیان ویژگی‌های سرمایه‌گذاری در بورس پرداختیم و روش‌های مختلف سرمایه‌گذاری مستقیم و غیرمستقیم را شرح دادیم. در پایان بازهم به این نکته اشاره می‌کنیم که آن چیزی که توصیه‌ای فراگیر است، توصیه به سرمایه‌گذاری است و انتخاب بازار هدف برای سرمایه‌گذاری و حتی روش سرمایه‌گذاری، کاملاً امری منحصر به فرد بوده، برای افراد مختلف روش‌ها و سرمایه‌گذاری‌های مختلفی بهینه خواهند بود. افرادی که تمایل به سرمایه‌گذاری در بورس را دارند باید ابتدا پذیرای برخی از ریسک‌های این بازار باشند و پس از آن باتوجه‌به مهارت‌ها و زمانی که در اختیار دارند، نسبت به انتخاب روش و محل سرمایه‌گذاری خود اقدام کنند.
