با شنیدن نام «اهرم» همواره تصویری از یک جسم سخت مثل فلز یا چوب به ذهنمان متبادر می‌شود که میتوان با آن، جسمی سنگین را جابه‌جا کرد یا به حرکت درآورد. به بیان دیگر، وقتی که می‌خواهیم از ابزاری فراتر از نیروی معمولی خودمان استفاده کنیم، تا کاری را راحت‌تر و با نیرویی بالاتر انجام دهیم، از ابزاری به نام اهرم استفاده می‌کنیم. در دنیای سرمایهگذاری نیز ابزار مالی به نام «صندوق اهرمی» وجود دارد که به ما کمک می‌کند تا با سازوکاری نسبتاً مشابه با اهرم، به کسب بازدهی مضاعف بپردازیم. درحقیقت صندوق اهرمی نقشی ترغیب‌کننده در بازارهای مالی دارد و به سرمایهگذار کمک می‌کند قدرتی مضاعف را برای معاملات خود به کار گیرد و درنتیجه، برای سرمایه‌گذاری‌های خود، بازدهی بیشتری به دست آورد. در این مقاله به شناخت صندوق اهرمی و کارکرد و مزایای آن و نیز انواع واحدهای این نوع صندوق سرمایهگذاری می‌پردازیم.
شکل‌گیری صندوق اهرمی
برای درک بهتر صندوق اهرمی بهتر است پیش از هر چیز نگاهی به کارکرد صندوقهای سرمایهگذاری داشته باشیم. صندوقهای سرمایهگذاری از جمله راه‌هایی هستند که به واسطه‌ی آنها میتوان اقدام به سرمایهگذاری غیرمستقیم در بازار سرمایه کرد. صندوقهای سرمایهگذاری انواع مختلف دارند و بنا به نیاز سرمایهگذاران و سرمایهی آنها، قابل‌انتخاب هستند. تا پیش از شکل-گیری صندوقهای اهرمی، به دلیل نبود امکان استفاده از اهرم در سرمایهگذاری بر روی سهام و حق‌تقدم آن، فضای یک سرمایهگذاری پرریسک بر روی سهام و حق‌تقدم آن و بهره‌‌‌‌‌‌گیری از ضریب اهرمی در بازده و زیان فراهم نبود. به همین دلیل، «صندوقهای اهرمی» راه‌‌‌‌‌‌اندازی شدند تا فعالان بازارهای مالی قادر باشند در صندوقهای سهامی نیز از اهرم مالی بهره ببرند.
صندوق اهرمی چیست؟
در ابتدا باید بگوییم که صندوق اهرمی نوعی از صندوق سرمایهگذاری است که با استفاده از تکنیک اهرم مالی در پی سودآوری بیشتر برای سرمایهگذار بوده و هدف آن به‌دست‌آوردن سود مضاعف از یک سرمایهگذاری است. صندوق اهرمی درحقیقت، نوعی صندوق سهامی محسوب می‌شود که هر دو سازوکار «قابل‌معامله در بورس» و «صدور و ابطالی» برای انتقال مالکیت واحدها در آن وجود دارد. این نوع صندوق برای کسانی که می‌خواهند با قبول ریسک بیشتر در سرمایهگذاری، وارد بازار سهام شوند، این امکان را فراهم می‌کند تا با استفاده از مزایای صندوقهای سرمایهگذاری همچون مدیریت بهینه پرتفوی و نقدشوندگی بالا، از تکنیک اهرم مالی نیز بهره‌مند شوند و در جریان معاملات، سود مضاعف کسب کنند. ذکر این نکته ضروری است که بیش از ۷۰ درصد دارایی‌های صندوق اهرمی در سهام و حق‌تقدم سهام است و کمتر از ۳۰ درصد دارایی‌ها در سایر اوراق بها‌دار با درآمد ثابت است.
نحوه‌ی کارکرد صندوقهای اهرمی
همان‌طور که از عنوان این صندوقها مشخص است، در این نوع صندوقها میتوان در قالب یک سرمایهگذاری اهرمی، سود سرمایهگذاری را چندبرابر کرد. درواقع با سرمایهگذاری در یک صندوق اهرمی، فرد سرمایهگذار میتواند با پذیرش ریسک بالاتر در سرمایهگذاری، بازده انتظاری بالاتری را در بازار داشته باشد. طبیعتاً این میزان از پذیرش ریسک، احتمال مواجه با زیان بالاتری را نیز دربر خواهد داشت. به بیان دیگر، مکانیزم اهرم در زمان رونق بازار باعث سود مضاعف و در زمان رکود بازار باعث ضرر مضاعف سرمایهگذاران می‌گردد.
واحدهای سرمایهگذاری در صندوق اهرمی را بشناسیم
صندوقهای اهرمی از دو نوع واحد برای سرمایهگذاری تشکیل شدهاند و برای دو گروه از سرمایهگذاران که اهداف و نیاز‌های متفاوتی دارند مناسب هستند. واحدهای سرمایهگذاری «بدون ریسک» با تضمین حداقل سود، و واحدهای سرمایهگذاری «پرریسک» با امکان بازدهی مضاعف در اختیار سرمایهگذاران قرار گرفته است. تعداد واحدهای بدون ریسک صندوق حداکثر معادل دوبرابر واحدهای پرریسک صندوق هستند.
وجه تمایز واحدهای ممتاز و عادی صندوقهای سرمایهگذاری اهرمی در میزان ریسک آنها است؛ بنابراین میتوان گفت این صندوقها میتوانند هم برای افراد ریسک‌پذیر و هم برای افراد ریسک‌گریز سودمند باشند. واحدهای پرریسک به‌صورت ETF یا قابل‌معامله و واحدهای بدون ریسک به شکل صدور و ابطالی هستند. در ادامه به توضیح بیشتر هر یک از انواع واحدهای صندوق اهرمی خواهیم پرداخت.
واحدهای عادی صندوق اهرمی
واحدهای عادی صندوق اهرمی برای سرمایهگذارانی طراحی شدهاند که نمی‌خواهند ریسک بالایی را در جریان سرمایهگذاری خود تجربه کنند و در پی یک سود محدود و ترجیحاً مداوم هستند. این واحدها با سازوکار صدور و ابطال ارائه می‌شوند. واحدهای عادی صندوقهای اهرمی سقف و کف معینی برای سود دارند و همین موضوع، به‌نوعی سوددهی این صندوقها را تضمین می‌کند. این واحدها برای سرمایهگذارانی که می‌خواهند مقدار سود مشخصی را بدون ریسک و به‌صورت مطمئن به دست آورند، مناسب است.
واحدهای ممتاز صندوق اهرمی
واحدهای ممتاز صندوق اهرمی در برابر واحدهای عادی قرار دارند؛ به این معنا که مناسب سرمایهگذارانی طراحی شدهاند که ریسک‌پذیری بالایی دارند. این دسته از فعالان بازار می‌خواهند با استفاده از اهرم، به سودی مضاعف در سرمایهگذاری دست یابند. واحدهای ممتاز، قابل‌معامله در بازار بورس هستند و سرمایهگذاران آنها میتوانند در سامانه‌های آنلاین کارگزاری خود، نماد آنها را جستجو کنند و برای خرید و یا فروش آنها اقدام کنند. واحدهای ممتاز صندوق اهرمی خود به دو نوع واحدهای ممتاز عام و واحدهای ممتاز خاص گروه‌بندی می‌شوند:
- واحدهای ممتاز عام
واحدهای ممتاز عام در تابلوی معاملات خریدوفروش می‌شوند و در دست سهام‌داران عام هستند. برای خرید واحدهای ممتاز عام میبایست کد بورسی داشته باشید و در یک کارگزاری ثبت‌نام کرده باشید. - واحدهای ممتاز خاص
واحدهای ممتاز خاص در شرایطی خاص و با ضوابطی مشخص خریدوفروش می‌شوند و در دست مؤسسان صندوقهای هستند.
سازوکار بازدهی سرمایه در صندوقهای اهرمی
همان‌طور که ذکر شد، صندوقهای اهرمی از دو سازوکار «قابل‌معامله» یا ETF (سرمایهگذاری پرریسک) و صدور و ابطال (بدون ریسک) بهره می‌گیرند.
بازدهی واحدهای بدون ریسک: واحدهای صدور و ابطالی که سرمایهگذاری بدون ریسک را میسر می‌کنند، سقف و کف محدودی برای سود دارند. برای مثال، فرض کنید صندوق اهرمی Z با سقف سود ۲۵ درصد و کف سود ۲۰ درصد ارائه شده است. وقتی حداقل و حداکثر سود برای چنین صندوقی تعریف شده است، حتی اگر بازدهی صندوق منفی باشد، سرمایهگذارانی که واحدهای بدون ریسک این صندوق را خریداری کرده‌اند، به اندازه‌ی حداقل سودی که برای آن تعریف شده یعنی ۲۰ درصد، سود خواهند کرد. در مقابل، اگر بازدهی صندوق بیشتر از سقف تعریف‌شده، یعنی بیش از ۲۵ درصد باشد، همان ۲۵ درصد سود را کسب خواهند کرد؛ بنابراین، سرمایهگذاری در واحدهای صدور و ابطالی صندوق اهرمی، ریسک ازبین‌رفتن سرمایهی شما را در پی نخواهد داشت.
بازدهی سود در واحدهای پرریسک: سازوکار بازدهی واحدهای پرریسک صندوقهای اهرمی به گونه‌ی دیگری است و نرخ بازدهی مشخص و ثابتی برای آنها تعریف نشده است. ازآنجاکه واحدهای پرریسک صندوق اهرمی از مکانیزم اهرم بهره می‌گیرند، احتمال اینکه نوسان‌های زیادی را تجربه کنند، بسیار است. برای مثال، اگر بازدهی واحدهای بدون ریسک صندوق اهرمی از کف تعریف‌شده‌ی سود، کمتر باشد، این کمبود از محل بازدهی واحدهای پرریسک تأمین می‌گردد. به بیان دیگر، در زمان‌های رکود بازار که خرید‌وفروش‌ها و بازدهی سرمایه سیر نزولی خود را پیش می‌‌گیرد، واحدهای پرریسک به‌عنوان تأمین‌کننده‌ی سود واحدهای بدون ریسک عمل می‌کنند و سوددهی آنها را تضمین می‌نمایند. از دیگر سو، اگر بازدهی و سود واحدهای بدون ریسک از سقف تعریف‌شده‌ی آنها بیشتر شود، مازاد آن به سرمایهگذاران واحدهای پرریسک تعلق خواهد گرفت.
روش معامله در صندوقهای اهرمی
سرمایهگذاران برای خریدوفروش واحدهای صدور و ابطال (بدون ریسک) صندوقهای اهرمی میبایست فرایند صدور و ابطال واحدهای صندوق را بر اساس نحوه‌ی خرید که میتواند اینترنتی یا حضوری باشد، طی کنند. برای منظور میبایست ابتدا به سایت صندوق سرمایهگذاری مدنظر خود مراجعه کنند.
نکته‌ی قابل‌توجه دیگر این است که در صورت خرید واحدهای بدون ریسک، تضمین اصل سرمایه و همین‌‌‌‌‌‌طور تحقق بازدهی تضمینی، برای صندوقهای مختلف ممکن است شرایط متفاوتی را داشته باشد. برای پی‌‌‌‌‌‌بردن به جزئیات این موارد میبایست به اساس‌‌‌‌‌‌نامه و امیدنامه‌‌‌‌‌‌ی صندوق موردنظر مراجعه کنید.
مزایای سرمایهگذاری در صندوقهای اهرمی
پیش از راه‌‌‌‌‌‌اندازی صندوقهای اهرمی، همواره خلأ ابزاری برای یک سرمایهگذاری پرریسک و درعین‌حال مدیریت شده وجود داشت. پس از معرفی صندوق اهرمی، نیاز افرادی که می‌خواهند سرمایهگذاری پرریسک یا بدون ریسک داشته باشند، برآورده شد. با این توضیحات میتوان مزایای سرمایهگذاری در صندوقهای اهرمی را این‌گونه برشمرد:
- امکان کسب بازدهی مضاعف
به دلیل وجود مکانیزم اهرم در صندوقهای اهرمی، در واحدهای ممتاز این صندوق، سرمایهگذاران میتوانند با مبالغ خرد، بازدهی بیشتری نسبت به سرمایهگذاری در قالب‌‌‌‌‌‌های دیگر، به دست آورند. در نظر داشته باشید که حداقل سرمایهگذاری در صندوقهای ETF و سهام ۵۰۰ هزار تومان است. البته نمی‌توان از ذکر این نکته چشم‌پوشی کرد که همین اهرم میتواند زیان در زمان‌های رکود بازار را چندبرابر کند. - محاسبه‌ی سود سرمایه به‌صورت روزشمار
خالص ارزش دارایی‌ها در صندوق سرمایهگذاری اهرمی و بازدهی صندوق به‌صورت روزانه محاسبه می‌شود و بازدهی محاسبه‌شده برای واحدهای ممتاز و عادی به‌صورت جداگانه به سرمایهگذاران اطلاع‌رسانی می‌شود. - امکان دستیابی سود از طریق سرمایهگذاری غیرمستقیم
سرمایهگذارانی که قصد کسب بازدهی در بازارهای مالی و کسب سود دارند، اما مهارت و تخصصی در این حوزه ندارند و از سوی دیگر زمانی برای یادگیری این مهارت‌ها ندارند، میتوانند با استفاده از صندوقهای اهرمی و مدیریت آنها، بازدهی کسب کنند و همچنین از زیان‌های سرمایهگذاری غیرحرفه‌ای و نامطمئن در بازار سرمایه در امان بمانند. - مناسب برای افراد ریسک‌گریز و ریسک‌پذیر
سازوکار صندوقهای اهرمی طوری تعریف شده است که افرادی که می‌خواهند سرمایهگذاری پرریسکی در بازار سرمایه داشته باشند، میتوانند به وسیله‌‌‌‌‌‌ی آن اقدام به سرمایهگذاری کنند. همچنین افرادی که تمایل به سرمایهگذاری بدون ریسک دارند، میتوانند از سرمایهگذاری بر روی واحدهای عادی این صندوقها استفاده کنند. بنابراین، هر دو گروه بنا به نیاز خود میتوانند از واحدهای قابل‌معامله (پرریسک) و صدور و ابطالی (بدون ریسک) استفاده کنند.
معایب سرمایهگذاری در صندوقهای اهرمی
همچون همه‌ی ابزارهای سرمایهگذاری که در کنار مزایای قابل‌توجه، معایبی نیز دارند، صندوقهای اهرمی نیز معایبی دارند که در ادامه به آنها اشاره می‌کنیم.
- ریسک ضرر بیشتر برای دارندگان سهام ممتاز در زمان رکود بازار
همچنان که در زمان رونق بازار، سرمایهگذاران واحدهای ممتاز صندوقهای اهرمی میتوانند بازدهی بیشتری داشته باشند، متقابلاً در زمان افت یا رکود بازار نیز این ضرر مضاعف برای دارندگان واحدهای ممتاز وجود دارد. - نبود بازارگردان و رکن ضامن نقدشوندگی
یکی از معایب غیرقابل‌انکار صندوقهای اهرمی نبود رکن ضامن نقدشوندگی و نیز عدم وجود بازارگردان برای آن‌هاست. این نقص صندوقهای اهرمی ممکن است در شرایط خاصی موجب پایین آمدن میزان نقدشوندگی واحدهای صندوق شود و این حق را از دارندگان واحدهای ممتاز بگیرد که واحد خود را در هرزمان که بخواهند و با قیمت مناسب مدنظر خود بفروشند.
ارکان صندوقهای سرمایهگذاری اهرمی
صندوق اهرمی نیز همچون دیگر صندوقهای سرمایهگذاری ارکان خاص خود را دارد و برای سرمایهگذاری مطمئن باید با ارکان این صندوق و کارکرد هریک آشنا بود. ارکان صندوق سرمایهگذاری اهرمی شامل ارکانی نظیر مجمع صندوق، مدیر صندوق، مدیر ثبت، متولی و حسابرس است.
فرایند صدور واحدهای ممتاز صندوق اهرمی بر اساس قوانین و در بازه‌ی زمانی فعالیت صندوق انجام می‌شود. از آنجا که صندوقهای سرمایهگذاری اهرمی از نوع صندوقهای سهامی هستند، تشکیل آنها تنها به دست اشخاص حقوقی که مجوز سبدگردانی معتبر دارند، امکان‌پذیر است و این افراد میتوانند مسئولیت مدیریت صندوق را عهده‌دار شوند و برای تأسیس آن اقدام کنند.
سخن پایانی برای سرمایهگذاران صندوق اهرمی
صندوقهای اهرمی ابزاری کارآمد برای هر دو گروه سرمایهگذارانی است که می‌خواهند سرمایهگذاری بدون ریسک و سرمایهگذاری پرریسک در بازار سهام داشته باشند. با خرید واحدهای صدور و ابطالی شما می‌‌‌‌‌‌توانید سرمایهگذاری بدون ریسک داشته باشید و در محدوده‌ی مشخص و تعیین شده‌ای، سود ثابتی را از دارایی خود به دست آورید. در مقابل، با خرید واحدهای قابل‌معامله یا ETF فرصتی برای سرمایهگذاری پرریسک خواهید داشت و در زمان‌های رونق بازار، سودی مضاعف به سرمایهی شما اضافه می‌شود. هرچند که در زمان‌های رکود بازار نیز، ضرری که متوجه سرمایهی شما می‌شود، مضاعف است. در هر دو صورت، سازوکارهای این صندوق سرمایهگذاری طوری تعریف شده است که بتواند نیاز هر دو گروه سرمایهگذاران را برطرف کند. در این مقاله به بررسی کارکرد صندوقهای اهرمی، واحدهای متفاوت سرمایهگذاری و مزایای سرمایهگذاری در این صندوقها پرداختیم تا با دیدی جامع بتوانیم در بازار سهام و معاملات مربوط به صندوقهای سرمایهگذاری قدم بگذاریم.
