صاحبان کسب‌‌‌وکارها و فعالین اقتصادی و سرمایهگذاران همواره در حال رصد وضعیت اقتصادی شرکتها و ارزیابی عملکرد مالی و سنجش ارزش آنها هستند. از ابزارهای بسیار مهم و کلیدی که به این ارزیابی‌ها کمک میکنند و به‌نوعی، دیدگاهی جامع درباره‌ی ارزش اقتصادی شرکتها به سرمایهگذاران ارائه می‌دهند، صورتهای مالی هستند. صورتهای مالی درحقیقت دربردارنده‌ی گزارش فعالیت‌هایی هستند که یک شرکت در بازه‌های زمانی یا مقاطع زمانی مختلف انجام داده است و در قالب اسناد دورهای ارائه میشوند.
این اسناد مالی، شکل و چارچوب مختص به خود را دارند و برای تدوین آنها می‌بایست استانداردهای مرتبط و اصول ویژه‌ی حسابداری صورتهای مالی در نظر گرفته شود که به آنها «اصول پذیرفته‌شده حسابداری» گفته میشود. این اصول به حسابداران و ارزیابان کمک می‌کند تا گزارشهای نهایی که از وضعیت اقتصادی شرکت ارائه می‌دهند، دقیق و کامل باشد. گزارش صورتهای مالی هر شرکت درواقع همه‌ی مبادلات مالی و مبالغی است که میان شرکت و طرف‌های معاملات در قراردادهای گوناگون دادوستد شده است. در این مقاله به شناخت انواع صورتهای مالی و شرح مختصری از جزئیات مربوط به آنها میپردازیم.
صورت مالی چیست؟
صورتهای مالی اسنادی هستند که اطلاعات مالی مربوط به فعالیتهای مختلف شرکت در آنها ثبت میشود. این اسناد که به‌صورت لیستی از اطلاعات جمع‌آوری شده در خصوص عملکرد مالی، وضعیت مالی و انعطاف‌پذیری مالی شرکتها ساماندهی میشوند، از اصلی‌ترین اسناد برای تصمیمات فعالان اقتصادی به شمار می‌روند. تحلیل و بررسی صورتهای مالی به مدیران، سرمایهگذاران و دیگر ذی‌نفعان شرکت کمک می‌کند تا با رصد وضعیت مالی حال حاضر شرکت و مقایسهی آن با گذشته یا مقایسهی آن با سایر شرکتهای گروه مشابه، تصمیم‌گیری‌های بهتری در خصوص آینده‌ی سرمایهگذاری خود در شرکتهای سهامی یا بنگاه‌های اقتصادی داشته باشند. صورتهای مالی به‌صورت دورهای و در قالب گزارشهای سالیانه و فصلی ارائه میشوند و برخی دیگر از اطلاعات مالی شرکتهای حاضر در بازار سرمایه‌‌‌ی ایران در قالب گزارشهای ماهانه در سایت کدال منتشر خواهند شد.
انواع صورتهای مالی کدام‌اند؟
صورتهای مالی انواع مختلفی دارند که چهار مورد از آنها، اصلی‌ترین و اساسی‌ترین صورتهای مالی محسوب میشوند و کاربرد بیشتری دارند. این گزارشها به واسطه‌‌‌ی کاربرد بیشتر، مخاطبان بیشتری را نیز خواهند داشت. چهار صورت مالی اصلی عبارتاند از:
ترازنامه یا صورت وضعیت مالی
صورت مالی سود و زیان
صورت مالی جریان وجوه نقد
صورت سود و زیان جامع
این اسناد درحقیقت نتایج مالی و جریان نقدی یک کسب‌وکار را در شکل‌های مختلف ارائه می‌دهند. نکتهی قابل‌ذکر در این میان، این است که یک صورت مالی به‌تنهایی نمی‌تواند نشانگر نمای کلی وضعیت مالی یک کسب‌وکار باشد؛ بلکه اطلاعات موجود در صورتهای مالی مختلف می‌بایست در کنار یکدیگر در نظر گرفته شوند، تا شناخت دقیق و جامعی از وضعیت سلامت مالی یک شرکت به دست آید.
صورتهای مالی در سراسر جهان بر اساس استانداردهایی تنظیم میشود که سازمان بین‌المللی FASB تهیه و تنظیم می‌کند؛ برخی از این استانداردها در ایران نیز کاربرد دارند و برخی دیگر از استانداردها توسط سازمان‌‌‌های داخلی در نظر گرفته شدهاند. به طور مثال در سال ۱۳۹۸، صورت مالی جدیدی با عنوان «صورت مالی تغییرات در حقوق مالکانه» به جمع صورتهای مالی اضافه شد. با ارائه‌ی این صورت مالی، شرکتها دیگر مجبور نیستند گردش سود و زیان انباشته را که از زیرمجموعه‌های صورت مالی سود و زیان است، ارائه دهند. در ادامه به ارائه توضیحات مختصری در خصوص صورتهای مالی اصلی میپردازیم.
صورتهای مالی اصلی
همانطور که پیش‌تر اشاره کردیم صورتهای مالی اصلی که با عنوان صورتهای مالی اساسی نیز شناخته میشوند، این چهار صورت را شامل میشوند:
- ترازنامه
- صورت مالی سود و زیان
- صورت جریان وجوه نقد
- صورت سود و زیان جامع
ترازنامه یا صورت وضعیت مالی
ترازنامه درواقع وضعیت مالی یک واحد تجاری را در لحظهای از زمان نشان می‌دهد و به همین دلیل به آن صورت وضعیت مالی نیز گفته میشود. همچنین ترازنامه شامل سه بخش دارایی، بدهی و سرمایه است. به بیان دیگر، از روی ترازنامه می‌توان فهمید یک واحد تجاری چه میزان دارایی، بدهی و چقدر سرمایه دارد. در صورت وضعیت مالی باید جمع داراییها با مجموع بدهیها و حقوق صاحبان سهام برابر باشد.
داراییها = بدهیها + حقوق صاحبان سرمایه
در این صورت مالی اقلام مختلف داراییهای به ترتیب نقدشوندگی از میزان نقدشوندگی کمتر به نقدشوندگی بیشتر گزارش می-شوند. پیش‌ازاین در استاندارد قبلی، صورت وضعیت مالی در یک قالب T شکل منتشر می‌شد؛ اما در استاندارد جدید ابتدا داراییها، بدهیها و در نهایت حقوق صاحبان سهام به‌صورت ستونی گزارش میشوند.
در این صورت مالی داراییها و بدهیها بر اساس طبقه‌‌‌بندی جاری و غیرجاری نیز گزارش میشوند. داراییها و بدهی جاری اقلامی هستند که به ترتیب تا یک سال آینده به پول نقد تبدیل میشوند یا باید آنها را پرداخت کرد. نکتهی حائز اهمیت در استفاده از اطلاعات ترازنامه، بهره‌‌‌گیری از روند زمانی اطلاعات موجود در آن و همین‌‌‌طور استفاده از برخی نسبتهای مالی است. پیشنهاد می‌‌‌کنیم برای کسب اطلاعات بیشتر دراین‌خصوص به مقاله‌‌‌ای با عنوان ترازنامه چیست و همین‌‌‌طور مقاله‌‌‌ی نسبتهای مالی در سایت آکادمی دانایان مراجعه کنید.
صورت مالی سود و زیان
صورت مالی سود و زیان درواقع میزان درآمد، هزینهها و سود یا زیان یک واحد تجاری را برای یک دوره‌‌‌ی زمانی مشخص، نشان می‌دهد. با استفاده از صورت مالی سود و زیان می‌توان فهمید یک واحد تجاری در مسیر سوددهی قرار دارد یا باید در استراتژی‌های مالی و سرمایهگذاری آن تجدیدنظر کرد. بررسی و تهیه‌ی صورت سود و زیان به مدیران کمک می‌کند تا تصمیمات مالی سنجیده‌تر و قوی‌تری را اتخاذ نمایند و برنامه‌های آینده شرکت را در جهت سود بیشتر و رفع موانع درآمدزایی و همین‌‌‌طور سازوکار کاهش هزینهها طراحی کنند.
این صورت مالی و اقلام آن تفاوت‌‌‌های ماهوی با ترازنامه دارند. متغیرهای صورت سود و زیان ماهیتی جریانی دارند و برای یک دوره‌‌‌ی مالی در نظر گرفته میشوند. این در حالی است که اقلام ترازنامه‌‌‌ای در لحظهای از زمان معنا پیدا میکنند. به عبارت بهتر اگر ترازنامه را به یک عکس تشبیه کنیم، صورت سود و زیان مشابه یک فیلم خواهد بود. طبق استاندارد تعریف شده برای این گزارش، صورت سود و زیان می‌بایست حاوی موارد زیر باشد:
- درآمدهای عملیاتی
- هزینههای عملیاتی
- هزینههای فروش، اداری و عمومی
- هزینه‌‌‌ی کاهش ارزش دریافتنی‌‌‌ها
- سایر درآمدها و هزینهها
- هزینههای مالی
- سایر درآمدها و هزینههای غیرعملیاتی
- مالیات‌بردرآمد
- سود و یا زیان خالص
پیشنهاد می‌‌‌کنیم برای کسب اطلاعات بیشتر در خصوص صورت سود و زیان به مقاله‌‌‌ی مربوطه در سایت آکادمی دانایان مراجعه کنید.
صورت مالی جریان وجوه نقد
صورت مالی جریان وجوه نقد، ورود و خروج جریان وجوه نقد یک شرکت یا واحد تجاری را نشان می‌دهد که به‌واسطه‌ی سرمایهگذاری، فعالیتهای عملیاتی و فعالیتهای تأمین مالی، در یک بازه‌ی مشخص زمانی روی می‌دهد.
در بخش جریان نقد فعالیتهای عملیاتی، کلیه‌‌‌ی فعلوانفعالات نقدی مربوط به فعالیت اصلی شرکت، در بخش فعالیتهای تأمین مالی کلیه‌‌‌ی فعلوانفعالات مربوط به تأمین مالی و محل‌‌‌های آن و در بخش سرمایهگذاری نیز ورود و خروج مبالغی که صرف این امر شدهاند گزارش میشود. همانطور که مشخص است، این اقلام درواقع اطلاعات دقیق و شفاف در خصوص چگونگی ایجاد و مصرف وجه نقد در شرکت را نشان می‌دهد. پیشنهاد می‌‌‌کنیم برای کسب اطلاعات بیشتر مقاله‌‌‌ی صورت جریان وجوه نقد را در سایت آکادمی دانایان مطالعه نمایید.
صورت سود و زیان جامع
تصمیمات سرمایهگذاری افراد و تحلیلگران، مستقل از جریانات نقدی آتی نیست؛ بنابراین این موارد نیز باید در تحلیل‌‌‌ها موردتوجه قرار گیرد. وجه تمایز صورت سود و زیان جامع و صورت سود و زیان در آن است که در صورت سود و زیان، اقلام درآمدی و هزینه‌هایی ذکر میشوند که تحقق‌یافته باشند. در صورت سود و زیان جامع تمامی درآمدها و هزینههای تحقق‌نیافته نیز بیان میشوند. صورت سود و زیان جامع بخشهای زیر را شامل میشود.
- سود و یا زیان خالص دوره بر اساس صورت سود و زیان
- سایر هزینهها و درآمدهای شناسایی شده به تفکیک
- تعدیلات سنواتی
پیوست صورتهای مالی
اگرچه بیشتر اطلاعات مالی موردنیاز تحلیلگران در ترازنامه، صورت سود و زیان و صورت جریان وجوه نقد درج میشود، اما جزئیات دقیق‌تر در خصوص نقل‌وانتقالات مالی و جزئیات ثبت‌‌‌های اقلام مختلف حسابداری شرکت را می‌توان از دیگر بخشهای گزارش مالی سالانه به دست آورد. مواردی همچون یادداشت‌های توضیحی، گزارش تحلیلی هیئت‌مدیره و گزارش حسابرس ازجمله پیوست‌‌‌های صورتهای مالی محسوب میشوند.
یادداشت‌های توضیحی: این بخش شامل اطلاعات تکمیلی در زمینه حساب‌های مندرج در صورتهای مالی همچون روش حسابداری محاسبه استهلاک داراییها، ریز داراییهای ثابت و جدول خریدوفروش آنها، ریز تعهدات و بدهی‌های شرکت، رویه‌های حسابداری و … میشود.
گزارش تحلیلی هیئت‌مدیره: این بخش دربرگیرنده‌ی اطلاعات و جزئیات درباره‌ی طرح‌های توسعه آینده شرکت، رویدادهای تأثیرگذار بر نقدینگی شرکت، روند‌های مالی شرکت، رخدادهای مهم و تأثیرگذار بر شرکت و … میشود.
گزارش حسابرس: این بخش شامل اظهارنظر حسابرس مستقل شرکت در خصوص صحت صورتهای مالی و مطابقت آن با استانداردهای حسابداری است.
هدف از تهیه‌ی صورتهای مالی
یکی از مهم‌ترین اهدافی که در تنظیم صورتهای مالی نهفته، ارائه‌ی اطلاعاتی است که درباره‌ی وضعیت و عملکرد مالی شرکت و منعطف بودن واحد تجاری در یک قالب تعریف‌شده و طبقه‌بندی‌شده تدوین میشود. به همین دلیل، این اسناد و گزارشها می‌بایست به صورتی تدوین شوند که برای بازبینی و بررسی نهایی شفاف و کاربردی باشند. بدین ترتیب مدیران شرکتها می‌‌‌توانند از اطلاعات به‌دست‌آمده از صورتهای مالی برای اهداف کنترلی و برنامه‌‌‌ریزی واحد تجاری استفاده کنند. از سوی دیگر اعتباردهندگان نیز با بهره‌‌‌گیری از صورتهای مالی می‌‌‌توانند نسبت به اتخاذ تصمیمات صحیح در راستای اعطای تسهیلات اقدام کنند. هدف دیگر تهیه صورتهای مالی، تحقق شفافیت در اطلاعات و همچنین ارائه‌ی آنها به تحلیلگران و سرمایه‌‌‌گذارانِ بازار سرمایه است.
مزایای صورتهای مالی
به‌صورت خلاصه، مزیت‌های اصلی صورتهای مالی عبارتاند از:
- ارزیابی توانایی یک شرکت در حوزه‌ی ایجاد درآمد
- ارزیابی اینکه یک شرکت برای بازپرداخت بدهی‌های خود توان مالی لازم را دارد یا خیر
- رهگیری جریان‌های مالی شرکت و شناسایی هر نوع مشکل یا مانع در برابر سودآوری
- کمک به شناخت و محاسبه‌‌‌ی نسبتهای مالی
- شفاف‌سازی جزئیات معاملات تجاری
معایب صورتهای مالی
یکی از مهم‌ترین ویژگی‌هایی که برای صورتهای مالی برمی‌شمارند، بحث دقت و شفافیت آن‌هاست. ازاین‌رو، نگرانی عمده‌ای که درباره‌ی این اسناد مطرح میشود، امکان دست‌کاری‌شدن آن‌هاست؛ تا جایی که سرمایهگذاران و سهام‌داران را به این نتیجه برساند که شرکتی که در آن سرمایهگذاری کرده‌اند، سوددهی کافی را دارد و وضعیت مالی آن مطلوب است؛ اما واقعیت با آن در تناقض باشد. البته چنین امری در شرکتهای بورسی با وجود حسابرسی صورتهای مالی، کمتر اتفاق می‌‌‌افتد.
نکات مهم درباره‌ی صورتهای مالی
- اطلاعاتی که در صورتهای مالی درج میشوند، باید تاحدامکان ساده و مختصر باشند. اهمیت این اطلاعات در انواع صورتهای مالی به این طریق سنجیده میشود که ارائه یا عدم ارائه‌ی آنها در صورتهای مالی در تصمیمات کسانی که صورت‌ها را بررسی میکنند، تأثیرگذار باشد.
- در تدوین صورتهای مالی، اصلی به نام «اصل محافظه‌کاری» باید رعایت شود که بر اساس آن، صورت مالی باید طوری تدوین شود که هیچ نوع خوش‌بینی یا برآورد بیش از حد در گزارش رویدادهای مالی شرکت در آن وجود نداشته باشد.
- برای شناسایی اهمیت صورت وضعیت مالی، می‌بایست تأثیر آن را بر تصمیماتی که استفاده‌کنندگان این سند اتخاذ میکنند، در نظر گرفت.
سخن پایانی
صورت مالی نوعی گزارش و سند مالی است که بر اساس اصول و استانداردهای حسابداری تدوین میشود و حاوی جزئیاتی دقیق و شفاف درباره‌ی وضعیت مالی شرکت و عملکرد واحد تجاری موردنظر در یک بازه‌ی زمانی خاص است. صورتهای مالی برای کمک به تصمیم‌گیری‌های بهتر در زمینه‌ی استراتژی‌های مالی شرکتها و باهدف استفاده درون‌سازمانی و برون‌سازمانی تهیه و تدوین می‌گردند. صورتهای مالی چهار نوع اساسی دارند: ترازنامه، صورت سود و زیان، صورت جریان وجوه نقد و صورت سود و زیان جامع. هدف از تدوین صورتهای مالی ارائه‌ی شفاف وضعیت مالی و اقتصادی شرکت به‌منظور ارزیابی جریان‌های مالی و سرمایهگذاری در آن‌هاست، تا اخذ تصمیمات بهتر در خصوص استراتژی‌های مالی آن واحد تجاری میسر گردد.
