ریسک، احتمال عدم موفقیت است. وقتی می‌گوییم در انجام فلان کار ریسک بالایی وجود دارد، در حقیقت به احتمال عدم موفقیت بالا در صورت به وقوع پیوستن آن کار اشاره خواهیم کرد. در سرمایهگذاری نیز خطرات زیادی وجود دارد که تحت عنوان ریسک سرمایهگذاری مطرح خواهد شد. شناخت این ریسک‌ها کمک می‌کند تا در برابر اجرای یک سرمایهگذاری، بهتر و عاقلانه‌تر تصمیم‌گیری کنیم. برای شناخت ساده‌تر ریسک در سرمایهگذاری ابتدا مفهوم آن را تشریح کرده، سپس به بررسی انواع ریسک سیستماتیک و ریسک غیر سیستماتیک می‌پردازیم.
شناخت ریسک، گام اول شناخت ریسک سیستماتیک و غیر سیستماتیک
همان‌طور که اشاره کردیم، در بازار بورس و سهام و سرمایهگذاری مالی، پدیده‌ی ریسک همواره وجود دارد. اگر بخواهیم معنای دقیقی برای این پدیده در بازار سرمایهگذاری بیان کنیم، اختلاف بازده مورد انتظار و بازده واقعی در یک سرمایهگذاری، بهترین تعریف برای ریسک خواهد بود. بازی شطرنج یک بازی دو نفره است که حرکت مهره‌ها با نقشه‌ی ذهنی طرف مقابل همراه است. در این بازی، هر یک از بازیکنان هدف برنده شدن بر طرف مقابل را دارند. همچنین در ابتدای بازی، همان قدر که احتمال دارد شما برنده باشید، احتمال برد طرف مقابل نیز وجود دارد. در طی بازی، بسته به نقشه‌ی تعیین شده و حرکت شما، این احتمال تغییر خواهد کرد. یعنی ممکن است ریسک باخت و یا احتمال برد شما افزایش پیدا کند.
شرح این معنا برای بازار مالی، به این صورت است که زمانی که ما روی موضوعی سرمایهگذاری می‌کنیم، طبیعتاً یک رقم سود مورد انتظارمان خواهد بود؛ این رقم، تحت عنوان «بازده مورد انتظار» در آن سرمایهگذاری شناخته می‌شود. این در حالی است که سودآوری واقعی می‌تواند رقمی متفاوت از رقم مورد انتظار باشد؛ مثلاً عددی بالاتر یا پایین‌تر از حد انتظار سرمایه‌گذار باشد. بنابراین یک اختلاف رقم میان بازدهی واقعی و بازدهی مورد انتظار وجود دارد که همان «ریسک سرمایهگذاری» خواهد بود.
متأسفانه بیشتر سرمایه‌گذاران، ریسک در سرمایهگذاری را نادیده می‌گیرند و بیشتر به بازدهی سرمایهگذاری می‌اندیشند. این در حالی است که ریسک یک معامله، اهمیت بالاتری نسبت به میزان بازدهی آن خواهد داشت.
ریسک سیتماتیک و غیرسیتماتیک و ریسک‌پذیری
حتماً با موضوع روحیه‌ی ریسکپذیر سرمایه‌گذار آشنا هستید. روحیه‌ی ریسک‌پذیری، سبب ایجاد یک شخصیت جسور و متمایل به سنجش شانس خواهد شد. سرمایه‌گذار با روحیه‌ی ریسکپذیر، می‌تواند شانس خود را برای سرمایهگذاری در آیتم‌های گوناگون بسنجد. در مقابل سرمایه‌گذارانی که ریسک گریز هستند تنها تمایل دارند در مواردی سرمایهگذاری کنند که احتمال شکست بسیار ضعیفی وجود داشته باشد.
سرمایه‌گذاران فاقد روحیه‌ی ریسکپذیر، بهتر است به طور غیر مستقیم و با واسطه وارد بازار مالی شوند؛ در چنین صورتی، آن‌ها می‌توانند گزینه‌های با ریسک کمتر را شناسایی نموده، بهتر به مدیریت سرمایهگذاری بپردازند.
برای آشنایی با سرمایهگذاری غیرمستقیم و روش‌های آن، وارد شوید.
ارتباط ریسک با بازدهی
معمولاً ریسک با بازدهی ارتباطی مستقیم دارد، یعنی در بیشتر مواردی که بازدهی کار بالا است، ریسک بالاتری نیز وجود دارد؛ بنابراین اگر یک سرمایه‌گذار به دنبال سرمایهگذاری در مواردی با ریسک پایین‌تر باشد، طبیعتاً بازدهی پایین‌تری نیز عاید وی خواهد شد. این‌جا است که روحیه‌ی ریسک‌پذیری بالاتر در یک سرمایه‌گذار، به وی کمک خواهد کرد تا بازدهی بالاتری را دریافت کند.
ارتباط مستقیم بازدهی و ریسک، سبب می‌شود تا خطر کردن برای رسیدن به هدف بزرگ‌تر میسر گردد. در مثال بازی شطرنج، شرایط خاصی را در نظر بگیرید که حرکت شما می‌تواند یکی از مهره‌های باارزشتان را از بین ببرد اما برد را نصیب شما گرداند! در چنین شرایطی با این‌که ریسک این حرکت بالا است، احتمال موفقیت شما نیز چند برابر خواهد بود.
نحوه‌ی سنجش ریسک
این‌که برای هر زمینه‌ی سرمایهگذاری، ریسک وجود دارد یک موضوع غیرقابل‌انکار خواهد بود. اما چطور این ریسک‌ها را بسنجیم؟ برای سنجش ریسک سرمایهگذاری معیارهای گوناگونی وجود دارد؛ مهم‌ترین این معیارها، سنجش ریسک بر اساس انحراف معیار بازده تاریخی در آن سرمایهگذاری خواهد بود. بر طبق این معیار، اگر عدد انحراف معیار به دست آمده طبق محاسبات و فرمول‌های آماری، رقم بالایی باشد، بیان‌گر این موضوع است که ریسک سرمایهگذاری بالایی وجود دارد. برای آشنایی بیشتر با انواع روش‌های سنجش ریسک و مدیریت آن، می‌توانید به مقاله‌ی «مدیریت ریسک سرمایهگذاری” در سایت آکادمی دانایان مراجعه فرمایید.
ریسک سیستماتیک چیست؟
بشر نمی‌تواند همواره روی ریسک‌ها و موضوعات خطر تسلط و دخالت داشته‌باشد؛ به عنوان مثال، خطرات و زیان‌های ناشی از وقوع سیل، زلزله و دیگر حوادث طبیعی، از کنترل انسان خارج است. در زمینه‌ی سرمایهگذاری و بازارهای مالی نیز خطراتی وجود دارند که وقوع و کنترل آن از دست سرمایه‌گذار خارج خواهد بود؛ به عنوان مثال، یک تصمیم سیاسی می‌تواند عملکرد کل بازار مالی را تحت‌الشعاع قرار دهد. به چنین خطراتی، ریسک‌های سیستماتیک می‌گویند.
نکته‌ی مهم این است که ریسک‌های سیستماتیک، به یک صنعت خاص محدود نمی‌شود و تمامی بازارهای مالی را تحت تأثیر قرار می‌دهد. وقوع جنگ، تورم، سیاست‌های اقتصادی و… در دسته‌ی ریسک‌های سیستماتیک قرار‌می‌گیرند. جالب این‌جاست که برخلاف تصور، ریسک‌های سیستماتیک می‌توانند مثلاً سبب ارتقای سهام نیز بشوند! یعنی در سیاست‌های خاص، برخی از ارگان‌ها و شرکت‌ها، افزایش ارزش سهام خواهند داشت؛ بدین معنی که آن سیاست، به نفع آن ارگان یا صنعت مرتبط با آن بوده است؛ به عنوان مثال، می‌توان از شرایط پاندمی کرونا نام برد که سبب ارتقای ارزش سهام و رونق کاری بسیاری از شرکت‌ها و صنایع در این دوران شده است. درمقابل بسیاری از شرکت‌ها، به دلیل همین شرایط، ورشکسته شده، یا با افت شدید ارزش سهام خود مواجه شده‌اند.
مثالی از ریسک سیستماتیک
اگر بخواهیم نمونه‌ای از ریسک سیستماتیک را مثال بزنیم، می‌توانیم به رکود بزرگ که در سال ۲۰۰۸ اتفاق افتاد، اشاره کنیم. رکود بزرگ در این سال سبب شد تا دارایی‌های گوناگون و بازارهای مختلف از آن تأثیر پذیرفته، ارزش آن‌ها دچار تغییر شود. هرچند این تغییر لزوماً به معنای افت ارزش برای تمام دارایی‌ها نیست، اما بسیاری از دارایی‌ها که ریسک بالایی داشتند، دچار زیان‌های گسترده در ارزش سهام خود شدند.
نحوه‌ی مدیریت ریسک سیستماتیک
همان‌طور که اشاره کردیم، ریسک‌های سیستماتیک، غیر قابل پیش‌بینی بوده، نمی‌توان از بروز آن جلوگیری نمود؛ اما این مسأله به معنای عدم قابلیت مدیریت دارایی‌ها در برابر ریسک‌های سیستماتیک نیست. به عبارت بهتر، ترفندهایی وجود دارد که به سرمایه‌گذار امکان می‌دهد در مواجه با ریسک‌های سیستماتیک، عملکرد بهتری داشته باشد.
به عنوان مثال، یکی از راهکارهایی که برای مدیریت بهتر ریسک‌های سیستماتیک به کار می‌رود تقسیم سرمایه در انواع دارایی‌ها است. در چنین وضعیتی، با بروز یک ریسک سیستماتیک، به علت تفاوت در رفتارهای دارایی‌ها در برابر آن ریسک، واکنش متفاوتی عاید خواهد شد. برای درک بهتر این روش می‌توانید مقاله‌ی «روش‌های مدیریت پورتفو» و نیز مقاله‌ی «انواع سبد سرمایهگذاری» را در سایت آکادمی دانایان مطالعه فرمایید.
ارتباط ضریب بتا و ریسک سیستماتیک
بتا پارامتری است که به سرمایه‌گذار این امکان را می‌دهد تا میزان نوسان سرمایهگذاری را شناسایی کند. بدین ترتیب، با این پارامتر، ریسک سیستماتیک نیز قابل‌شناسایی خواهد بود. در این صورت، اگر ضریب بتا برای یک صندوق یا یک پورتفولیوی خاص، بالاتر از ۱ باشد، سرمایهگذاری ریسک سیستماتیک بالاتری از بازار خواهد داشت؛ همین‌طور ریسک سیستماتیک برای پورتفولیوهای با ضریب بتای کمتر از ۱، پایین‌تر از بازار خواهد بود. برای آشنایی با نحوه‌ی محاسبه‌ی ضریب بتا وارد شوید.
ریسک غیر سیستماتیک چیست؟
پاره‌ای دیگر از خطرات، بر خلاف ریسک سیستماتیک متوجه کل سیستم بازار نیست، بلکه مختص یک صنعت خاص خواهد بود. چنین ریسکی را می‌توان مدیریت کرد، کاهش داد یا حذف نمود. به عنوان نمونه، چالش‌ها و مشکلات به وجود آمده در یک شرکت، می‌تواند بر اساس سیاست‌ها و تصمیمات اشتباه در مدیریت آن باشد. این موضوع می‌تواند در کاهش ارزش سهام آن شرکت، نقش داشته باشد. بنابراین با اتخاذ تصمیم‌های مدیریتی صحیح، می‌توان از وقوع چنین پیشامدی جلوگیری کرد؛ چنین ریسک‌هایی را ریسک‌های غیر سیستماتیک می‌نامند.
ریسک‌های غیرسیستماتیک تمام بازار را در بر نمی‌گیرند؛ به عبارت بهتر، تمام ارگان‌های فعال در بازار مشمول این خطرات نمی‌شوند.
مثالی از ریسک غیرسیستماتیک
سرمایهگذاری را در نظر بگیرید که تصمیم گرفته است سهام برخی خطوط هوایی را خریداری کند و تنها در این صنعت سرمایهگذاری کرده باشد. در چنین وضعیتی، اموال این سرمایه‌گذار در معرض ریسک بالایی از نوع ریسک غیرسیستماتیک قرار می‌گیرد. به عنوان مثال، اعتصاب کارکنان شرکت هوایی، می‌تواند سبب سقوط سهام آن شرکت و در نتیجه متضرر شدن سرمایه‌گذاران سهام این صنعت شود.
ناکارآمدی مدیریت در یک مجموعه، مدل‌های تجاری معیوب، اعتصاب کارکنان و کارگران، مسائل نقدینگی و … از جمله عواملی هستند که به عنوان ریسک‌های غیر سیستماتیک، شناسایی می‌شوند.
صندوق جسورانه چیست؟ نحوه‌ی بازدهی این سرمایهگذاری پرریسک به چه صورت است؟
انواع ریسک غیرسیستماتیک
در گروه ریسک‌های غیر سیستماتیک، ۵ نوع ریسک وجود دارد. لیست زیر انواع این ریسک‌ها را نشان می‌دهد.
- ریسک‌های تجاری
این گروه از ریسک‌ها به مسائلی اشاره می‌کند که در داخل و خارج یک کسب وکار اتفاق می‌افتند و ریسک‌هایی را به وجود می‌آورند. به عنوان مثال، اگر سازمان غذا و داروی آمریکا، یک داروی خاص را که توسط شرکت خاصی فروخته می‌شود، ممنوع اعلام کند، این مسأله برای شرکت فروشنده یک ریسک غیرسیستماتیک خواهد بود. - ریسک‌های مالی
این دسته از ریسک‌ها به ساختار مالی و سرمایه‌های یک کسب‌وکار مرتبط هستند؛ بدین صورت که از یک کسب‌وکار انتظار می‌رود سطح بهینه‌ای از اموال و حقوق داشته باشد؛ در غیر این صورت، جریان‌های نقدی متناقض و ساختار ضعیفی در سرمایه رخ خواهد داد و ریسک‌های مالی را به دنبال خواهد داشت. - ریسک‌های عملیاتی
این امر بدان معنا است که در فرآیند عملیاتی، ممکن است برخی خطرات و رویدادهای پیش‌بینی‌نشده رخ دهند و سبب شکست یا خسارت یک کسب‌وکار شوند؛ به عنوان مثال، اطلاعات محرمانه‌ی مشتریان، در معرض فرآیندهای هک قرار می‌گیرد؛ در حقیقت در عملیات امنیتی داده‌ها اختلال ایجاد می‌شود. - ریسک‌های قانونی- نظارتی
تغییرات قانونی می‌تواند سبب ایجات تغییرات وسیع در برخی کسب‌وکارها شوند. همچنین این امکان وجود دارد که برخی کسب‌وکارها با این نوع ریسک‌ها، متوقف شوند.
مقایسه‌ی ریسک سیستماتیک و غیرسیستماتیک
همان‌طور که در این مطلب بیان شد، ریسک‌ها می‌توانند سیستماتیک و یا غیر سیستماتیک باشند. در هر صورت ریسکی که برای سرمایه‌گذار تعریف می‌شود، مجموعی از ریسک‌های سیستماتیک و غیر سیستماتیک خواهد بود؛ یعنی مجموع ریسک‌هایی که برای یک شرکت و صنعت خاص تعریف می‌شوند، همین‌طور ریسک‌هایی که در سطح کلان بازار، سبد سرمایه‌گذار را تحت تأثیر قرار خواهد داد.
جمع‌بندی آکادمی دانایان
ریسک، یکی از مهم‌ترین موضوعاتی است که در زمینه‌ی سرمایهگذاری و بازارهای مالی، مطرح می‌شود. ریسک‌های غیر سیستماتیک، می‌توانند با افزایش آگاهی و دانش مالی، مدیریت شوند. مدیریت ریسک‌های غیر سیستماتیک، می‌تواند ارزش سبد سرمایه را حفظ کند و حتی سبب ارتقای ارزش آن شود. این در حالی است که ریسک‌های سیستماتیک را نمی‌توان پیش‌بینی و مدیریت نمود فقط می‌توان از طریق تکنیک‌های مدیریت ریسک، طوری پورتفو را طراحی نمود که کمتر در معرض آسیب‌های آن قرار گرفت. در هر حال، شناخت و مدیریت ریسک می‌تواند منجر به اخذ تصمیمات بهتر و رفتار منطقی‌تر شود.
