زمانی که صحبت از اهمیت سرمایه‌گذاری می‌شود، طبیعتاً سؤالات مختلفی در ارتباط با محل سرمایه‌گذاری، میزان سرمایه‌گذاری و نحوه‌ی آن به وجود خواهد آمد. آمارها حاکی از آن است که سرمایه‌گذاری در بازار سرمایه همواره یکی از سودآورترین سرمایه‌گذاری‌ها بوده است. در کنار این موضوع فراهم بودن امکان سرمایه‌گذاری با سرمایه‌های خرد در این بازار، به جذابیت آن افزوده است. یکی از نکات بسیار بااهمیت در خصوص فعالیت در بازار سرمایه آن است که برای کسب بازدهی در این بازار باید رویکردی پویا در سرمایه‌گذاری داشت. این امر به معنای آن است که بهتر است مرتباً بازار را دنبال کرد و از تحولات اقتصادی کشور و فرصت‌های موجود برای سرمایه‌گذاری آگاهی کسب نمود.
این موضوع ممکن است خارج از توان عده‌ی زیادی از افراد باشد که به دلیل نداشتن وقت یا تسلط کافی به دانش تحلیلگری، فرصت‌های سرمایه‌گذاری را در این بازار از دست بدهند. از این روی مفهوم سرمایه‌گذاری غیرمستقیم با ابزارهای مختلف که رایج‌ترین آن صندوق سرمایه‌گذاری است ظهور و بروز پیدا می‌کند. طبیعتاً وجود این ابزار و بهره‌گیری از آن دارای مزایای متعددی است. اما ممکن است مشکلات و معایبی را نیز داشته باشد که در این مقاله به آن‌ها خواهیم پرداخت.
آیا بهره‌گیری از صندوق سرمایه‌گذاری یک توصیه‌ی فراگیر است؟
پیش از آنکه وارد بحث اصلی مربوط به مزایا و معایب صندوق‌های سرمایه‌گذاری شویم، لازم است به یک نکته‌ی مهم اشاره کنیم. برخی از مسائلی که در ادامه به‌عنوان یک مزیت یا یک اشکال در صندوق سرمایه‌گذاری به آن‌ها اشاره می‌کنیم، کاملاً بسته به افراد مختلف متفاوت است. به زبان ساده‌تر ما به دنبال آن نیستیم که بگوییم بهره‌گیری از صندوق سرمایه‌گذاری به طور مطلق امری مفید یا مضر است. چراکه اساساً وابسته به هر فرد و رجحان‌های ذهنی‌اش، بهره‌گیری از این ابزار می‌تواند سودمند و یا غیرمفید تلقی شود.
اظهارنظر درباره‌ی استفاده از چنین ابزاری برای فردی که مدام درگیر فعل‌وانفعالات بازار و فرازوفرودهای آن است و به دانش تحلیلگری نیز تسلط نسبی دارد در مقایسه با فردی که چندان درگیر روندهای بازار نیست و فرصت و دانش کافی برای رصد آن‌ها را ندارد بسیار متفاوت است. بنابراین رویکرد ما در این مقاله بیان تمامی مزایا و معایب متناسب با تمامی افراد گروه‌های مختلف است و طبیعتاً برخی از این موارد فراگیر نبوده و مختص عده‌ای خاص هستند.
صندوق سرمایه‌گذاری مشترک چیست؟ صفر تا صد
مزایای صندوق‌های سرمایه‌گذاری
در بررسی مزایا و معایب صندوق‌های سرمایه‌گذاری باید بدانیم این صندوق‌ها دارای مزایای متعددی هستند که سرمایه‌گذاری از طریق صندوق را جذاب می‌کنند. در ادامه به برخی از این مزایا اشاره خواهیم کرد.
مزایای صندوق سرمایه‌گذاری: تسهیل امر سرمایه‌گذاری ضمن حفظ اطمینان خاطر
صندوق‌های سرمایه‌گذاری به آسان شدن فرایند سرمایه‌گذاری برای افرادی که وجوه مازادی در اختیار دارند، کمک شایانی می‌کند. به طور مثال همان‌طور که می‌دانید یکی از انواع صندوق‌های سرمایه‌گذاری، صندوق سرمایه‌گذاری املاک و مستغلات است که همان‌طور که از نام آن پیداست در زمینه‌ی املاک و مسکن فعالیت می‌کند. وجود چنین ابزاری، سرمایه‌گذاری در این بخش را برای افرادی که قصد سرمایه‌گذاری در املاک دارند اما به علت مسائلی نظیر عدم تقارن اطلاعات و یا نداشتن دانش کافی فنی یا حقوقی موردنیاز، سرمایه‌گذاری در این بخش برایشان پرمخاطره شده است، تسهیل می‌کند.
مزایای صندوق سرمایه‌گذاری: بهره‌گیری از افراد متخصص و حرفه‌ای
بدون شک بهره‌گیری از افراد متخصص و با دانش در امر سرمایه‌گذاری، دورشدن سرمایه‌گذاران از چالش‌های سرمایه‌گذاری مستقیم و بالارفتن اطمینان خاطر آن‌ها از مزایای صندوق‌های سرمایه‌گذاری است. مدیران و به‌طورکلی تمامی ارکان صندوق‌های سرمایه‌گذاری مطابق قانون از میان افراد قابل‌اطمینان و متخصص، همین‌طور دارای تجربه‌ی کافی در زمینه‌ی مدنظر انتخاب می‌شوند. این استفاده از منابع انسانی متخصص بدون شک یکی از مزایای صندوق‌های سرمایه‌گذاری است.
صندوق طلا چیست؟ نحوه‌ی خرید آن به چه صورت است؟
مزایای صندوق سرمایه‌گذاری: نقدشوندگی مطلوب
یکی از معیارهایی که برای تصمیم‌گیری در مورد کیفیت سرمایه‌گذاری‌ها خصوصاً در کوتاه‌مدت و میان‌مدت مدنظر قرار می‌گیرد، مسائل مربوط به نقدشوندگی است. منظور از نقدشوندگی آن است که اگر یکی از سرمایه‌گذاران به هر دلیلی تصمیم به توقف سرمایه‌گذاری خود گرفت، چه مدت طول می‌کشد تا بتواند سرمایه‌گذاری انجام‌شده را به پول نقد تبدیل کند. در صندوق‌های سرمایه‌گذاری رکنی به‌عنوان ضامن نقدشوندگی وجود دارد که این وظیفه بر عهده‌ی اوست. در صندوق‌های سرمایه متغیر یا open-end found بازخرید واحدهای منتشر شده توسط خود صندوق انجام می‌شود و سرمایه‌گذار درگیر فرازوفرودهای موجود در بازار برای نقدکردن دارایی‌اش نخواهد شد.
مزایای صندوق‌های سرمایه‌گذاری: شفافیت و نظارت دقیق
بر اساس قانون صندوق‌های سرمایه‌گذاری موظف‌اند گزارش‌های مالی و بعضاً فنی عملکرد خودشان را در بازه‌های زمانی مختلف یک‌ماهه، سه‌ماهه، شش‌ماهه و یک‌ساله منتشر کنند. از همین جهت شفافیت این نهاد‌های مالی افزایش پیدا کرده، نهاد‌های نظارتی معتبر که شامل خود سازمان بورس اوراق بهادار و همین‌طور ارکانی نظیر متولی و حسابرس هستند، به طور مستمر عملکرد صندوق‌ها را مورد نظارت قرار می‌دهند.
مزایای صندوق سرمایه‌گذاری: پرتفوی بندی اصولی
در مباحث سرمایه‌گذاری به‌طورکلی می‌توان ریسک را به دو دسته‌ی ریسک‌های سیستماتیک و ریسک‌های غیرسیستماتیک تقسیم‌بندی کرد. وجه افتراق این دو نوع از ریسک در سطح پوشش آن‌ها است. ریسک‌های سیستماتیک، آن دسته از ریسک‌ها هستند که کلیت بازار را درگیر خواهند کرد و هیچ‌گاه نمی‌توان آن‌ها را به صفر رساند. اما ریسک غیرسیستماتیک نوعی از ریسک است که گروه و یا سهم خاصی را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. با استفاده از اصول بهینه‌یابی و پرتفوی بندی درست و اصولی، می‌توان ریسک غیرسیستماتیک را کاهش داد. مدیریت حرفه‌ای پورتفوی امری است که در صندوق‌های سرمایه‌گذاری محقق شده است و ازاین‌جهت یک مزیت تلقی می‌شود.
مزایای صندوق سرمایه‌گذاری: صرفه جویی در ابعاد مختلف
یکی دیگر از مزایای بهره گیری از صندوق‌های سرمایه‌گذاری، صرفه‌جویی در موارد متعدد است. در مفاهیم اقتصادی، مفهومی به نام صرفه‌ی ناشی از مقیاس وجود دارد. طبق این مفهوم تجمیع و ترکیب منابع و بهره‌گیری از آن به علت افزایش مقیاس و تکثر، سبب افزایش بازدهی در زمینه‌ی مدنظر خواهد شد. این امر در صندوق‌های سرمایه‌گذاری نیز به عینه قابل‌مشاهده است. در این صندوق‌ها به علت تجمیع وجوه سهام‌داران مختلف شرایطی فراهم می‌شود تا هزینه‌های مبادلاتی کاهش پیدا کنند یا حتی در بازار سهام، معاملات به شکل بلوکی انجام شوند و از این طریق در برخی هزینه‌ها صرفه‌جویی شود. وجه دیگری که قابل‌توجه است، بحث صرفه‌جویی در وقت سرمایه‌گذاران مختلف، خصوصاً افراد با مهارت‌های کمتر در زمینه‌ی سرمایه‌گذاری است.
بدین ترتیب سعی کردیم برخی از مهم‌ترین مزایای صندوق‌های سرمایه‌گذاری را در عین جامعیت به‌اختصار بیان کنیم. حال به سراغ شرح برخی از معایب بهره‌گیری از این صندوق‌ها خواهیم رفت.
معایب صندوق‌های سرمایه‌گذاری
طبیعتاً صندوق‌های سرمایه‌گذاری و بهره‌گیری از آن‌ها خالی از عیب نیستند. اما نکته‌ی بسیار پراهمیتی که در این مسئله وجود دارد بحث تحلیل هزینه و فایده‌ی بهره‌گیری یا عدم استفاده از آن‌هاست. در واقع پس از درنظرگرفتن هم‌زمان مزایا و معایب مختلف باید دید که آیا تصمیم‌گیری در خصوص استفاده از صندوق‌ها مفید خواهد بود و یا شرایط به گونه‌ی دیگری است. البته ذکر این نکته بازهم خالی‌ازلطف نیست که جمع‌بندی و اظهارنظر در این مورد، کاملاً شخصی است و از فردی به فرد دیگر می‌تواند نظرات و دیدگاه‌های مختلفی وجود داشته باشد. برای آشنایی با معایب صندوق‌های سرمایه‌گذاری ادامه‌ی مقاله را مطالعه فرمایید.
ضریب بتا چیست و چه کاربردی در سرمایه‌گذاری دارد؟
معایب صندوق‌های سرمایه‌گذاری: کاهش تسلط بر سرمایه‌گذاری‌ها
زمانی که یک سرمایه‌گذار به سراغ صندوق‌ها می‌رود و سرمایه‌گذاری غیرمستقیم را در دستور کار خود قرار می‌دهد، عملاً از میزان تسلط او بر محل سرمایه‌گذاری و نظارت بر بازده آن کاسته خواهد شد. این موضوع یکی از همان مواردی است که لزوماً برای همه‌ی افراد امری منفی تلقی نمی‌شود و ممکن است حتی برای برخی افراد که از دانش و تجربه‌ی لازم برخوردار نیستند یک مزیت هم محسوب شود و یکی از دلایلی باشد که آن‌ها را به‌سوی سرمایه‌گذاری غیرمستقیم سوق داده است. اما به‌طور کلی می‌توان از آن به‌عنوان یک مورد محدودکننده یادکرد.
معایب صندوق‌های سرمایه‌گذاری: ازبین‌رفتن حق رأی مجامع
یکی از معایب بهره‌گیری از صندوق‌های سرمایه‌گذاری که به‌طورکلی قابل تعمیم به کلیت سرمایه‌گذاری‌های غیرمستقیم است، ازبین‌رفتن حق رأی مجامع برای سرمایه‌گذار خرد است. اگر یک فرد به شکل مستقیم اقدام به سرمایه‌گذاری در شرکتی کند، اجازه‌ی حضور در مجمع را دارد و می‌تواند متناسب با میزان سهم خود، در تصمیمات شرکت اثرگذار باشد. اما اگر به شکل غیرمستقیم و در قالب سرمایه‌گذاری در صندوق اقدام به خرید سهام آن شرکت شده باشد، دیگر سهام‌دار خرد اجازه‌ی شرکت در مجمع شرکت و داشتن حق رأی را ندارد. این سرمایه‌گذاران اگر دارای سهام ممتاز در صندوق باشند، اجازه‌ی شرکت در مجمع صندوق را خواهند داشت اما درغیر این صورت متولی به‌عنوان نماینده‌ی سهام‌داران خرد در مجامع حضور خواهد داشت.
تفاوت سبدگردانی با صندوق سرمایه‌گذاری چیست؟
معایب صندوق‌های سرمایه‌گذاری: محدودیت‌های مبادلاتی
یکی دیگر از معایبی که می‌توان برای صندوق‌های سرمایه‌گذاری متصور بود، محدودیت‌هایی است که ممکن است در امر مبادله و معامله‌ی صندوق‌ها وجود داشته باشد. به طور مثال شرایطی را فرض کنید که با مقایسه‌ی روند بازدهی صندوق‌های مختلف به جمع‌بندی در خصوص سرمایه‌گذاری روی یک صندوق خاص رسیده‌ایم. اما ممکن است آن صندوق با ساختار صدور و ابطال بوده باشد یا در زمره صندوق‌های با سرمایه‌ی متغیر باشد و میزان واحدهای صادر شده به بیشینه‌ی خود رسیده باشد، طوری که مدیران صندوق اقدام به توقف صدور واحدهای جدید کرده‌باشند. در این صورت امکان سرمایه‌گذاری تا زمانی که سرمایه‌گذاران قبلی از صندوق خارج نشوند فراهم نخواهد بود.
این امر در صندوق‌های قابل معامله در بورس به‌صورت مواجهه با صفوف خرید یا فروش عظیم نمود پیدا می‌کند. یکی دیگر از محدودیت‌های مبادلاتی، مسائل مربوط به میزان قیمت واحدها در صندوق‌های با ساختار صدور و ابطال است. در این نوع از صندوق‌ها که در بستر بورس معامله نمی‌شوند، در پایان روزکاری قیمت آن‌ها بر اساس خالص ارزش دارایی مشخص می‌شود و امکان رویت قیمت لحظه‌ای برای آن‌ها وجود ندارد. البته این امر در خصوص صندوق‌های سرمایه ثابت و ETFهای قابل معامله در بورس موضوعیت خود را از دست می‌دهد.
ریسک تمرکز بر حوزه‌ای خاص، از معایب صندوق‌های سرمایه‌گذاری
ریسک تمرکز بر حوزه‌ای خاص شامل حال تمامی صندوق‌ها نمی‌شود. البته این ریسک بیشتر نشئت‌گرفته از انتخاب خود شخص سرمایه‌گذار است. به طور مثال شرایطی را فرض کنید که فردی به سراغ سرمایه‌گذاری روی صندوق املاک و مستغلات یا صندوق طلا رفته باشد. اگر متغیری شرایط بازار مسکن یا طلا را برهم بزند، ازآنجایی‌که بیشتر تمرکز صندوق‌های یاد شده در آن حوزه‌هاست، سرمایه‌گذاری را با مخاطراتی روبه‌رو می‌کند. البته این امر در صندوق‌های مختلط و صندوق‌های درآمد ثابت موضوعیت خود را از دست می‌دهد.
معایب صندوق‌های سرمایه‌گذاری: هزینه‌های صندوق
بدون شک یک صندوق سرمایه‌گذاری هزینه‌های متعددی در امور اجرایی و … دارد که باید از محل کارمزد‌ها و سود سرمایه‌گذاری‌هایش تأمین شود. بنابراین یک صندوق سرمایه‌گذاری نسبت به یک سرمایه‌گذار مستقیم، به‌واسطه‌ی بهره‌گیری از افراد متخصص و پیشبرد امور تشکیلات، هزینه‌های بیشتری را تجربه می‌کند که در برخی موارد سبب تحقق بازدهی‌های کم‌تری نیز خواهد شد. اما با وجود تمام این موارد ممکن است بازهم بهره‌گیری از صندوق برای برخی از افراد صرفه اقتصادی داشته باشد.
سخن پایانی آکادمی دانایان
در این مقاله سعی کردیم تا به‌تمامی ابعاد مزایا و معایب صندوق‌های سرمایه‌گذاری بپردازیم. حال ممکن است این سؤال به وجود بیاید که آیا این ابزار‌ها با وجود تمام این مزایا و معایب در کل سودمند هستند؟ در پاسخ باید گفت که وجود داشتن چنین ابزارهایی برای سرمایه‌گذاری غیرمستقیم قطعاً سودمند خواهد بود، اما مطلوب بودن بهره‌گیری از آن‌ها و یا اقدام به سرمایه‌گذاری مستقیم، مسئله‌ای است که کاملاً وابسته به خصوصیات هر شخص، می‌تواند پاسخ متفاوتی را داشته باشد. قطعاً برای افرادی که زمان و تخصص کافی در زمینه‌ی سرمایه‌گذاری را ندارند، بهره‌گیری از این صندوق‌های سرمایه‌گذاری توصیه خواهد شد.
