در تجزیهوتحلیل صورتهای مالی، با چهار نوع صورت مالی سروکار داریم. این صورتهای مالی عبارتاند از ترازنامه یا صورت وضعیت مالی، صورت سود و زیان، صورت سود و زیان جامع و صورت جریان وجوه نقد. یکی از صورتهای مالی مهم که گاهی اوقات مغفول باقی میماند، صورت جریان وجوه نقد است. در ارتباط با کلیت صورت جریان وجوه نقد در مقالهای جداگانه بحث کردهایم و قصد داریم تا سرفصلهای صورت جریان وجوه نقد را به تفکیک تشریح کنیم. در این مقاله به سراغ جریان نقد فعالیتهای عملیاتی خواهیم رفت، آن را تعریف کرده، روشهای بهدستآوردن جریان وجه نقد عملیاتی را تشریح کرده و به دلایل اهمیت آن اشاره خواهیم کرد. همچنین در پایان به ارتباط بین سود عملیاتی و وجه نقد حاصل از عملیات اشاره خواهیم کرد.
جریان نقدی حاصل از فعالیتهای عملیاتی چیست؟
جریان نقدی حاصل از فعالیتهای عملیاتی نشاندهندهی آن میزان پول نقدی است که یک شرکت در طول یک سال مالی در ارتباط با فعالیت اصلی خود کسب میکند و یا میپردازد. این جریان نقدی بهعنوان اولین بخش در صورت جریان وجه نقد شرکتها آورده میشود. همانطور که از نام آن پیداست در این بخش مخارج سرمایهای بلندمدت و یا درآمدهای ناشی از سرمایهگذاری محاسبه نشده و صرفاً متمرکز به فعالیت و کسبوکار اصلی شرکت است.
چرا جریان نقد حاصل از عملیات مهم است؟
جریان نقد حاصل از فعالیتهای عملیاتی از مهمترین معیارهای تعیین موفقیت شرکت، پیرامون فعالیت اصلیاش است. این معیار بر قدرت نقدینگی شرکت تأثیر میگذارد و به مدیران کسبوکارها و شرکتها برای داشتن دیدگاه مناسب در ارتباط با اینکه جریان نقد از چه مسیرهایی وارد و از چه مسیرهایی خارج شده است، کمک میکند. همچنین آنها با این شناخت میتوانند تصمیمگیریهای بهتر و کارآمدتر مالی داشته باشند. دردسترسبودن وجه نقد به یک شرکت امکان گسترش و توسعه را میدهد تا بتواند بازارهای جدیدی ایجاد کند و با ارتقای محصولاتش سود بیشتری خلق کند.
از طرفی شرکت میتواند با بهرهگیری از وجوه نقد، سود نقدی بالاتری بین سهامداران توزیع کند تا آنها اعتماد بیشتری به شرکت و مدیریت آن داشته باشند و یا از همه مهمتر یک شرکت میتواند با بهرهگیری از وجوه نقد، بدهیهای خود را کاهش دهد تا مجبور به پرداخت هزینههای بهره در سطح و میزان بالا نباشد.
همهی اینها از مزیتهای وجودداشتن سطح مطلوبی از وجه نقد برای شرکتها است و مهمترین عامل ایجاد این وجه نقد در یک اقتصاد سالم و به دور از فعالیتهای سوداگرانه، همان فعالیت اصلی شرکت است و از اینرو وجه نقد حاصل از عملیات اهمیت بالایی پیدا میکند.
مبانی حسابداری در محاسبهی وجه نقد فعالیتهای عملیاتی
جریان نقد ناشی از فعالیتهای عملیاتی را میتوان از دو طریق مستقیم و غیرمستقیم به دست آورد. وجه افتراق این دو روش ریشه در مبناهای حسابداری دارد که قبل از ورود به توضیح روشها، لازم است قدری با مبناهای مختلف حسابداری آشنا شویم.
- مبنای تعهدی: در مباحث حسابداری یکی از مفاهیم پایهای، شناسایی درآمد و هزینه است. اما یک درآمد یا هزینه چه زمانی شناسایی میشود؟ پاسخ این سؤال کاملاً مرتبط با مبنای حسابداری است که شرکت در پیش گرفته است. در مبنای تعهدی یک درآمد یا هزینه در زمان کسب و یا خرجکردن شناسایی میشود. یعنی به طور مثال اگر یک شرکت قراردادی برای فروش به ثبت رسانَد و کالا یا خدمتی را در ازای اسناد دریافتنی (مثل چک، سفته و …) ارائه دهد، درآمد را شناسایی میکنند.
- مبنای نقدی: در مبنای نقدی درآمدها و هزینهها صرفاً با ورود و یا خروج پول نقد شناسایی میشوند و در این مبنای حسابداری بهحسابهای دریافتنی یا پرداختنی که بهعنوان طلب یا بدهی شرکت هستند برای شناسایی درآمد و هزینه توجهی نمیشود.
روشهای محاسبهی وجه نقد فعالیتهای عملیاتی
اکنون پس از درکی مختصر نسبت به انواع مبناهای حسابداری میتوانیم به سراغ روشهای استحصال وجه نقد ناشی از عملیات برویم.
1. روش غیرمستقیم: در روش غیرمستقیم ابتدا با سود عملیاتی که مبتنی بر مبنای تعهدی محاسبه شده است شروع میکنیم و با انجام برخی از تعدیلات لازم این رقم را به مبنای نقدی میبریم. این تعدیلات زیرمجموعههای مختلفی دارند که به آنها اشاره خواهیم کرد.
الف) تعدیل هزینههای غیرنقدی: یکسری از اقلام با اینکه ماهیت هزینهای دارند. اما به معنای خروج پول از شرکت نیستند و بنابراین زمانی که میخواهیم از مبنای نقدی به تعهدی برویم، باید این هزینهها را به سود عملیاتی بهدستآمده از مبنای تعهدی اضافه کنیم. اقلامی نظیر استهلاک و مزایای پایان خدمت کارکنان از اینقبیل هزینهها هستند.
ب) تعدیل اقلام عملیاتی صورت وضعیت مالی: با یک بیان ساده ما به دنبال خنثیسازی اثرات فعالیت با مبنای تعهدی هستیم؛ بنابراین باید اثر فعالیتهای تعهدی را در دو بخش داراییهای مرتبط با عملیات و همینطور بدهیهای مرتبط با عملیات خنثی کنیم. در واقع اگر بنا باشد مبنای حسابداری نقدی باشد داراییها و بدهیهای جاری مرتبط با عملیات تغییراتی خواهند داشت که باید آنها را لحاظ کنیم.
2. روش مستقیم: در روش مستقیم شرکت از ابتدا شناسایی درآمد و هزینههایش را با مبنای نقدی انجام داده است و ثبتهای حسابداری در زمان ورود و خروج پول نقد صورتگرفتهاند. بدین ترتیب با رهگیری مبادلات نقدی مربوط به عملیات اصلی شرکت در پایان میتوانیم به خالص وجه نقد ناشی از عملیات دست پیدا کنیم.
روش مستقیم در برابر روش غیرمستقیم در جریان وجه نقد فعالیتهای عملیاتی
اکثر حسابداران و تحلیلگران برای محاسبهی جریان نقد ناشی از فعالیتهای عملیاتی روش غیرمستقیم را ترجیح میدهند. علت وجود این رجحان آن است که در اکثر شرکتها مبنای حسابداری همان مبنای تعهدی است و با استفاده از این روش با انجام برخی تعدیلات و بهرهگرفتن از اقلام صورت سود و زیان و صورت وضعیت مالی شرکت، میتوان جریان وجه نقد ناشی از عملیات را محاسبه کرد؛ اما اگر روش مستقیم مدنظر باشد باید از ابتدا نقلوانتقالات وجوه نقد را رهگیری کرد که در عمل کاری نسبتاً دشوار است.
فرمول محاسبهی جریان وجه نقد عملیاتی از روش غیرمستقیم
همانطور که پیشتر اشاره کردیم برای محاسبهی این آیتم مجموعهای از تعدیلات را از صورت وضعیت مالی و صورت سود و زیان استخراج کرده و برخی را به سود عملیاتی اضافه و برخی را از آن کم میکنیم.
اقلامی که باید به سود عملیاتی اضافه شوند به شرح زیر هستند:
- هزینههای استهلاک و سایر هزینههای غیرنقدی
- کاهش در حسابهای دریافتنی
- کاهش در موجودیها
- افزایش در حسابهای پرداختنی
همینطور یکسری از تعدیلات بهعنوان کاهنده باید لحاظ شوند که عبارتاند از:
- افزایش در حسابهای دریافتنی
- کاهش در حسابهای پرداختنی
- افزایش موجودیها
بهطورکلی میتوان گفت که اقلامی که زیرمجموعهی داراییها هستند، افزایش آنها مطلوب است و همینطور اقلامی که جز بدهیها هستند، کاهششان مطلوب و افزایششان نامطلوب است. بدین ترتیب موارد مطلوب را باید از سود عملیاتی کسر و موارد نامطلوب را به آن اضافه کرد تا درنهایت وجه نقد حاصل از عملیات را از روش غیرمستقیم به دست آوریم.
ارتباط جریان وجوه نقد عملیاتی و صورت سود و زیان
میان اقلام صورت جریان وجه نقد و صورت سود و زیان میتوان ارتباطهایی ایجاد کرد و از آن برای داشتن دیدگاه و تحلیل بهتر استفاده کرد. اگر شرایط یک شرکت بهگونهای باشد که ورود وجه نقد عملیاتی نداشته باشد و یا میزان آن بسیار کم باشد، اما در صورت سود و زیان، سود عملیاتی قابلتوجهی شناسایی کرده باشد، نشاندهندهی یک نکتهی نسبتاً منفی برای شرکت بوده و به منزلهی عدم کیفیت سود عملیاتی تلقی میشود. چراکه اگر سود محقق میشود. اما وارد شرکت نمیشود، قدرت شرکت رفتهرفته رو به کاهش خواهد رفت. از سوی دیگر اگر شرکتی انباشت نقدینگی بالایی دارد، خصوصاً در شرایط تورمی کشور ما باید سعی در مولدسازی آن به شکل سپرده یا به هر نحوی دیگر داشته باشد تا متضرر نشود.
مقایسهی بین سود عملیاتی و وجه نقد حاصل از عملیات میتواند نکتهی مهمی باشد و باید رابطهای منطقی بین آنها در طول یک بازهی زمانی وجود داشته باشد.
جمعبندی پیرامون جریان نقد فعالیتهای عملیاتی
در این مقاله سعی کردیم تا تمامی موارد مربوط به وجه نقد ناشی از عملیات را پوشش دهیم. بدون شک توجه به صوت جریان وجه نقد و مهمترین بخش آن یعنی وجه نقد ناشی از فعالیت عملیاتی که مربوط به عملکرد اصلی شرکت است، نکتهای است که نباید مغفول بماند. البته نباید انتظار داشته باشیم که سهم وجوه نقد از مبادلات شرکتها خیلی بالا باشد؛ چراکه اگر به دنبال کاهش حداکثری فعالیتهای اعتباری شرکتها باشیم، عملاً باید بخش عمدهای از فعالیتها را کنار بگذاریم و این امر سبب میشود تا سود شرکتها کاهش یابد که قطعاً این هدف هیچ کسی نیست؛ بنابراین وجود یک تناسب و رابطهای منطقی بین وجوه نقد و نقلوانتقالات نقدی با کلیه نقلوانتقالات مالی شرکت مدنظر است.